Μπροστά σε 41.000 νεκρούς είναι δύσκολο να προλάβεις να νοιαστείς ή να μετρήσεις το φύλο. Μπροστά σε 22 εκατομμύρια πληγέντες, είναι απαραίτητο να προσπαθήσουμε.
Εκ πρώτης όψεως, οι φυσικές καταστροφές δεν κάνουν διακρίσεις. Με μια πιο προσεκτική ματιά, όμως, βλέπουμε ότι τις επιτείνουν. Στις φυσικές καταστροφές, αναφέρει το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, γυναίκες και παιδιά έχουν 14 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να πεθάνουν απ’ ό,τι ένας ενήλικος άνδρας. Και στην πράξη, κανένας σεισμός, αλλά και κανένας καύσωνας, καμιά πλημμύρα, πυρκαγιά ή ξηρασία δεν είναι ουδέτερα ως προς το φύλο.
Οι μηχανισμοί στους οποίους οφείλεται η ανισορροπία αυτή είναι πολλοί και, συχνά, σύνθετοι. Οταν άρχισα να μελετάω το συγκεκριμένο ζήτημα, κατέληξα σε ένα απροσδόκητο ακρωνύμιο που με βοήθησε –έστω άτεχνα– να τους κωδικοποιήσω και να τους εξηγήσω λίγο καλύτερα: ΦΑΒΑ.
Φροντίδα. Σε όλες τις περιοχές του κόσμου, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, οι γυναίκες και τα κορίτσια αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο των ευθυνών φροντίδας στο σπίτι. Σε περιόδους φυσικών καταστροφών, το φορτίο αυτό αυξάνεται λόγω της καταστροφής υποδομών και εμποδίζει την πρόσβασή τους στην εκπαίδευση και την εργασία. Παράλληλα, η ευθύνη της φροντίδας ευάλωτων μελών μπορεί να εμποδίσει μια γυναίκα να προστατευθεί εγκαίρως από ένα φυσικό φαινόμενο ή να αναζητήσει βοήθεια για τα τραύματα και τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει.
Ανέχεια. Οι γυναίκες υπερεκπροσωπούνται ανάμεσα στις ομάδες που ζουν σε συνθήκες φτώχειας ή, έστω, οικονομικής δυσχέρειας. Μπορεί να ζουν σε περιοχές με κακής ποιότητας ή ελλιπείς υποδομές, που πλήττονται πιο έντονα από οποιαδήποτε καταστροφή. Μπορεί επίσης να μην έχουν τα οικονομικά μέσα για να μετακομίσουν σε μια άλλη, ασφαλή, περιοχή και να αποκαταστήσουν τις ζημιές που προκλήθηκαν στην περιουσία ή στην υγεία των μελών της οικογένειάς τους. Για παράδειγμα, οι πρόσφατοι σεισμοί έπληξαν δυσανάλογα τις χήρες και τις μόνες μητέρες στη Συρία, ο αριθμός των οποίων είχε αυξηθεί κατακόρυφα τα προηγούμενα χρόνια εξαιτίας του πολέμου.
Βία. Σε περιόδους φυσικών καταστροφών αυξάνονται τα περιστατικά έμφυλης βίας εναντίον των γυναικών και των κοριτσιών. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο αυξημένο στρες που αντιμετωπίζουν οι πληθυσμοί που έχουν πληγεί, στην έλλειψη αστυνόμευσης και προστασίας, αλλά και στην έλλειψη ιδιωτικότητας σε κατεστραμμένες περιοχές και καταυλισμούς. Πέρα από τα φαινόμενα βίας στην οικογένεια ή στον δρόμο, σε πολλές περιοχές αυξάνονται επίσης και τα περιστατικά σεξουαλικής εκμετάλλευσης, καθώς και οι γάμοι ανηλίκων: σε κοινωνίες με πρόσφατο ιστορικό τέτοιων πρακτικών και όταν τα οικονομικά μέσα μιας οικογένειας εξαντλούνται, ο «γάμος» μιας ανήλικης κόρης μπορεί να φαντάζει ως το μοναδικό μέσο επιβίωσης για την ίδια ή και για τα υπόλοιπα μέλη του νοικοκυριού.
Αναπαραγωγή. Οι λειτουργίες του αναπαραγωγικού συστήματος των γυναικών (εμμηνόρροια, εγκυμοσύνη, τοκετός και, κατ’ επέκταση, θηλασμός, γυναικολογικά προβλήματα κ.λπ.) τις καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτες όταν οι συνθήκες υγιεινής και ιδιωτικότητας επιδεινώνονται λόγω μιας φυσικής καταστροφής. Αυτή τη στιγμή η δυσκολία πρόσβασης σε σερβιέτες και ταμπόν, η έλλειψη κατάλληλων χώρων για θηλασμό (πόσο μάλλον τοκετούς), αλλά και η δυσκολία παροχής ιατρικής φροντίδας σε εγκύους, βάζουν την υγεία και την ασφάλεια εκατομμυρίων γυναικών στην Τουρκία και τη Συρία σε σοβαρό κίνδυνο.
Σε τι μας αφορά η έμφυλη διάσταση των καταστροφών; Αφενός στην πρόληψη των συνεπειών τους. Οταν έχουμε μελετήσει και υπολογίσει τον έμφυλο αντίκτυπο μιας πιθανής καταστροφής, μπορούμε να εντάξουμε την έμφυλη διάσταση και στη διαχείρισή της. Κι όταν ο σεισμός έχει γίνει ή η πυρκαγιά έχει καταστρέψει χιλιάδες στρέμματα; Τότε είναι ακόμη πιο σημαντικό να υπολογίσουμε πώς κάθε μέτρο διαχείρισης επηρεάζει διαφορετικά άνδρες και γυναίκες. Επίσης να συμπεριλάβουμε εκπροσώπους των ευάλωτων πληθυσμών σε κάθε φορέα και πρωτοβουλία αντιμετώπισης των συνεπειών: στην κυβέρνηση, στις δημόσιες υπηρεσίες αντιμετώπισης κρίσεων, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στους οργανισμούς της κοινωνίας των πολιτών, οπουδήποτε χρειάζεται και μια έμφυλη διάσταση στη λύση.
Η κ. Στέλλα Κάσδαγλη είναι συγγραφέας, συνιδρύτρια του Women On Top.
