Θα έχετε σίγουρα δοκιμάσει τη νέα διαδικτυακή εφαρμογή ChatGPT ή διαβάσει γι’ αυτή. Με δυο λόγια το ChatGPT είναι ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που μπορεί να συνομιλήσει με ανθρώπους και να απαντήσει σε ερωτήσεις (η προηγούμενη πρόταση είναι η απάντηση που μου έδωσε το πρόγραμμα όταν το ρώτησα «Τι είναι το ChatGPT; Απάντησε με απλά λόγια σε μια πρόταση»).
Η προσπάθεια των εταιρειών τεχνολογίας να ενσωματώσουν διεπαφές τύπου ChatGPT στις μηχανές αναζήτησής τους απειλεί με εξαφάνιση το οικοσύστημα της ανθρώπινης γνώσης. Η ανάπτυξη της γνώσης είναι μια κοινωνική δραστηριότητα. Ξεκινάει με δημοσιεύσεις επιστημονικών εργασιών και βιβλίων που χτίζουν πάνω σε προηγούμενες, και με δημοσιογραφικά, επαγγελματικά και άλλα κείμενα που διαδίδουν ή σχολιάζουν τα επιστημονικά ευρήματα σε πιο προσιτές μορφές. Συνεχίζεται μέσω εξειδικευμένων ιστοσελίδων, ιστολογίων, της Βικιπαίδειας, καθώς και συζητήσεων και φόρουμ ερωτήσεων και απαντήσεων. Βασίζεται περαιτέρω στις αλληλεπιδράσεις μας με το υλικό που έχει γραφτεί μέσω επισκέψεων ιστοτόπων, θετικών ψήφων, επισημάνσεων «μου αρέσει», σχολίων, συνδέσμων και παραπομπών. Συνδυασμένα, όλα αυτά τα στοιχεία έχουν δημιουργήσει ένα πλούσιο παγκόσμιο οικοσύστημα γνώσης. Αυτό τροφοδοτείται από τις αλληλεπιδράσεις μας και προωθεί τη συνεχή ανάπτυξη χρήσιμου και ελκυστικού περιεχομένου.
Το ChatGPT και τα αδέλφια του εργάζονται απορροφώντας τεράστιες ποσότητες υπάρχοντος κειμένου και χρησιμοποιώντας το για να εκπαιδεύσουν μια δομή –παρόμοια με δίκτυο νευρώνων– που μοντελοποιεί τη γλώσσα του κειμένου. Στη συνέχεια το χρησιμοποιούν για να δώσουν εύγλωττες απαντήσεις σε οποιοδήποτε ερώτημα. Οι απαντήσεις είναι συχνά εκπληκτικά χρήσιμες, γλιτώνοντάς μας από την επίπονη εργασία αναζήτησης, ανάλυσης και σύνθεσης μιας απάντησης από διάφορες πηγές του παγκόσμιου ιστού. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η διαδικασία κλέβει το οικοσύστημα της γνώσης από τις αλληλεπιδράσεις που θα είχαμε σε αυτό. Κάθε μηχανή τεχνητής νοημοσύνης διαβάζει το περιεχόμενο μόνο μία φορά για την κατασκευή του μοντέλου της. Από εκεί και μετά, όλες οι αλληλεπιδράσεις μας συμβαίνουν ανάμεσα σε εμάς, τη μηχανή και το μοντέλο της· όχι με το αρχικό περιεχόμενο.
Η εξαφάνισή μας από τους ιστοτόπους που φιλοξενούσαν το αρχικό περιεχόμενο αφαιρεί τα απτά και άυλα κίνητρα των δημιουργών του, όπως τα έσοδα από διαφημίσεις, την επαγγελματική εξέλιξή τους, τη φήμη τους, ακόμη και την αλτρουιστική ευχαρίστηση της αλληλοβοήθειας. Σταματάμε να γνωρίζουμε τους συντάκτες των άρθρων, να πατάμε «μου αρέσει» σε ωραίες αναρτήσεις, να παρακολουθούμε σχετικές διαφημίσεις και να ευχαριστούμε νοερά τους εθελοντές της Βικιπαίδειας. Αναμενόμενα, τα ελαττωμένα αυτά κίνητρα θα συρρικνώσουν την ανάπτυξη πρωτότυπου περιεχομένου την ίδια στιγμή που οι δημιουργοί του θα ανταγωνίζονται με φθηνά κείμενα που δημιουργούνται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Το αποτέλεσμα είναι ένα οικοσύστημα γνώσης κυριαρχούμενο από προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης που του αφαιρούν πολύ περισσότερη αξία απ’ όση του προσφέρουν. Οπως επιτυχημένα παρατήρησε ο εκδότης και τεχνολόγος Tim O’Reilly στις αρχές αυτού του αιώνα, τέτοια οικοσυστήματα τελικά αποψιλώνονται και πεθαίνουν.
Η διαμεσολάβηση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε πιο εστιασμένη και συνειδητή ανθρώπινη συμμετοχή στην ανάπτυξη γνώσης.
Η ζοφερή πρόγνωση των επιπτώσεων της κυριαρχίας της τεχνητής νοημοσύνης είναι ότι η ανάπτυξη της νέας γνώσης θα μειωθεί δραστικά. Οι δημιουργικοί συγγραφείς είναι απίθανο να καταβάλουν προσπάθεια για να γράψουν κάτι που θα διαβάσουν μόνο λίγες μηχανές τεχνητής νοημοσύνης. Οι επιστήμονες μπορεί να συνεχίσουν να γράφουν εργασίες με πρωτότυπα αποτελέσματα, αλλά είναι επίσης πιθανό να εργάζονται λιγότερο στα τμήματα των εργασιών που μπορούν να γραφτούν από το ChatGPT. Ελαττωμένη ανάπτυξη πρωτότυπου περιεχομένου θα έχει ως αποτέλεσμα όλο και λιγότερες αντίστοιχες αλληλεπιδράσεις, μειωμένη ικμάδα και, ως εκ τούτου, έναν φαύλο κύκλο που θα καταστέλλει μεγάλα τμήματα της παραγωγής γνώσης. Το αποψιλωμένο οικοσύστημα γνώσης θα κυριαρχείται από μια μονοκαλλιέργεια τεχνητής νοημοσύνης που θα παπαγαλίζει ήδη διαρκώς γνωστές αλήθειες και εύλογα ψέματα.
Η υποτονική ανάπτυξη της γνώσης είναι μια θλιβερή, αλλά όχι μια εξαιρετική κατάσταση. Αυτό που είναι εξαιρετικό γεγονός είναι η εκθετική αύξηση της γνώσης που έχουμε δει τους τελευταίους δύο αιώνες. Στο μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας μας η ανθρώπινη γνώση παρέμεινε στάσιμη. Τώρα, ωστόσο, η ληθαργική ανάπτυξη της νέας γνώσης θα είναι ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο, επειδή οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως είδος –υπερθέρμανση του πλανήτη, δημογραφική γήρανση, πανδημίες– μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με σημαντική επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Οι μηχανές ερωταποκρίσεων τεχνητής νοημοσύνης που αναπτύσσονται αυτή τη στιγμή δεν χρειάζεται να λειτουργούν ως μονόδρομοι από τη συσσωρευμένη γνώση προς τις απαντήσεις. Μπορούν να βελτιωθούν για να παρέχουν σχόλια από τις αλληλεπιδράσεις τους με εμάς σε νέους τύπους πλατφορμών συνεργασίας, όπου οι δημιουργοί γνώσης θα ανταμείβονται για τη χρησιμοποιημένη εργασία τους, θα μπορούν να βλέπουν υπάρχοντα και αναδυόμενα κενά γνώσης και θα έχουν κατάλληλα κίνητρα για τις συνεισφορές τους. Η διαμεσολάβηση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί επομένως να οδηγήσει σε πιο εστιασμένη και συνειδητή ανθρώπινη συμμετοχή στην ανάπτυξη γνώσης. Η μετατόπιση αυτή θα αντικατοπτρίζει παλαιότερες αλλαγές του ρόλου των ανθρώπων σε τομείς όπως το όργωμα, το πλέξιμο και η λογιστική. Η νέα μορφή δημιουργίας γνώσης θα λάβει χώρα όχι στα πλούσια, παρθένα οικοσυστήματα που έχουμε τώρα, αλλά σε περιβάλλοντα που αντιστοιχούν με καλλιεργημένα χωράφια ή περιποιημένους κήπους. Μένει να δούμε πού θα μας οδηγήσει αυτή η αλλαγή, αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε μια νέα επανάσταση της γνώσης.
* Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Τμήμα Τεχνολογίας Λογισμικού του Πολυτεχνείου του Ντελφτ.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
