Αυτό που διακυβεύεται στις εκλογές της 21ης Μαΐου είναι το ίδιο ακριβώς που διακυβεύεται σε κάθε εκλογική αναμέτρηση: ποιος θα κυβερνήσει τη χώρα, δηλαδή ποιος πολιτικός σχηματισμός και ποια πρόσωπα θα πάρουν τις αποφάσεις που αφορούν όλους μας με βάση την εντολή που θα δώσει το εκλογικό σώμα (που δεν ταυτίζεται με το κοινωνικό σώμα και που μπορεί μάλιστα, σε περίπτωση μεγάλης αποχής, να είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο). Στις συγκεκριμένες εκλογές υπάρχουν και αρκετές άλλες ανοιχτές και κρίσιμες προκλήσεις, οι οποίες μάλιστα σε μεγάλο βαθμό θα καθορίσουν και το κεντρικό ζητούμενο.
Η πρώτη σειρά ζητημάτων σχετίζεται με το ξεκαθάρισμα πολιτικών εκκρεμοτήτων που δημιούργησε ο κυβερνητικός κύκλος που κλείνει και κυρίως οι τελευταίοι μήνες του. Το αν θα χρειαστούν δεύτερες εκλογές, μετά τις εκλογές της 21ης Μαΐου, οι οποίες θα διεξαχθούν με σύστημα απλής αναλογικής, είναι κάτι που έχει με βεβαιότητα κριθεί, όπως και, με λίγο μικρότερη βεβαιότητα, το αν ο συνδυασμός των δύο εκλογικών αναμετρήσεων θα επιτρέψει τη συγκρότηση αυτοδύναμης κυβέρνησης. Ενόψει της σαφώς επικρατέστερης πιθανότητας μη αυτοδυναμίας, οι πρώτες εκλογές έχουν τη δυναμική να επιτρέψουν ένα ξεκαθάρισμα: όχι όμως, όπως είπε ο πρωθυπουργός, για το «ποιος θα κυβερνήσει τη χώρα» –αυτό θα κριθεί στις δεύτερες εκλογές–, αλλά για το πώς αντιλαμβάνονται τα κόμματα τις συγκλίσεις, τις συνεργασίες και πιθανώς τις συμπράξεις, που όλα αυτή τη στιγμή δείχνουν ότι θα «ζητήσει» με την ψήφο του το εκλογικό σώμα. Από τον τρόπο διεξαγωγής των πρώτων εκλογών, αντιπαράθεσης των κομμάτων, επιχειρημάτων και «τόνου φωνής», επιλογής της ουσίας ή των κούφιων εντυπώσεων, της εχθροπάθειας ή της αναζήτησης όχι αναγκαστικά συμφωνίας αλλά πάντως συνεννόησης, θα μπουν οι βάσεις για τους αναγκαίους, σε δεύτερο χρόνο, χειρισμούς ενόψει της συγκρότησης μη μονοκομματικής κυβέρνησης. Οπως βέβαια οι βάσεις θα μπουν και από το αριθμητικό αποτέλεσμα των πρώτων εκλογών – τις επιδόσεις των κομμάτων, τις μεταξύ τους διαφορές, το ύψος της αποχής, το άθροισμα όσων μείνουν εκτός Βουλής.
Η δεύτερη και πιο κρίσιμη, στα μάτια μου, σειρά ζητημάτων έχει ορίζοντα το μετά τις εκλογές –αλλά με βάση φυσικά το αποτέλεσμά τους– θεσμικό τοπίο. Ο πρωθυπουργός δείχνει να έχει συναίσθηση της ανάγκης βελτίωσης της πραγματικής λειτουργίας του πολιτεύματος, αφού ανακοίνωσε ότι, αν νικήσει, θα ξεκινήσει διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος στην επόμενη Βουλή – και συγκεκριμένα μετά τον Νοέμβριο του 2024, αφού τότε κλείνει πενταετία από την προηγούμενη αναθεώρηση. Περισσότερο ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, από τη «βαριά» και μάλλον ακατάλληλη συνταγματική αναθεώρηση (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι περί αξιοκρατίας και αξιολόγησης εξαγγελίες, οι οποίες δεν υλοποιούνται μέσω διατάξεων, ακόμη και συνταγματικής περιωπής, αλλά μέσω του πρακτικού τρόπου άσκησης της εξουσίας), αυτό που χρειάζεται ο τόπος είναι ένα νέο θεσμικό παράδειγμα: σεβασμός στη Δικαιοσύνη και στις ανεξάρτητες αρχές όχι μόνον όταν οι αποφάσεις τους ευνοούν ή συμφέρουν, πιο διαφανής διαχείριση του δημοσίου χρήματος, μεγαλύτερη λήψη αποφάσεων υπόψη των διαφωνιών και των μειοψηφιών, προσπάθεια για συμμετοχή των πολιτών στα δημόσια πράγματα, ουσιαστικότερη προστασία δικαιωμάτων, ελευθεριών και δημόσιων αγαθών. Επειδή η παρούσα κυβέρνηση δεν τα πήγε τόσο καλά σε όλους αυτούς τους τομείς, γι’ αυτό το αποτέλεσμα των επερχόμενων εκλογών είναι τόσο αβέβαιο, αλλά και η σημασία τους τόσο μεγάλη.
* O κ. Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρώην ευρωβουλευτής.
