Ενας Eλληνας οικονομολόγος που ζούσε στη Νέα Υόρκη, φίλος του Τζορτζ Σόρος, έδωσε ένα πακέτο στον πιλότο της Ολυμπιακής Αεροπορίας που έκανε το δρομολόγιο Νέα Υόρκη – Αθήνα. Μέσα σε αυτό το πακέτο υπήρχε μια «μυστική φόρμουλα» για τις εκλογές του 2000, που σήμερα, ακριβώς, έπειτα από 23 χρόνια, μπορεί να αποκαλυφθεί. Το πακέτο αυτό, μετά οκτώ ώρες, πέρασε τον Ατλαντικό, διέσχισε την Ευρώπη και έφτασε στα χέρια ανθρώπων που εργάζονταν στο επιτελείο του Κώστα Σημίτη. Στις αρχές Μαρτίου, με την έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας, το ΠΑΣΟΚ προηγούνταν στις δημοσκοπήσεις με 3%-4%. Στις αρχές Απριλίου η διαφορά απέναντι στη Ν.Δ. του Κώστα Καραμανλή είχε συρρικνωθεί. Επρεπε να βρεθεί μια δραστική λύση.
Τα προβλήματα του ΠΑΣΟΚ οφείλονταν στις καινοτομίες του 33χρονου τότε Αρη Σπηλιωτόπουλου, του εκπροσώπου Τύπου της Ν.Δ. και φίλου του Καραμανλή, που ήταν θιασώτης της στρατηγικής του μεσαίου χώρου. Ο Αρης πίστευε ότι το κόμμα έπρεπε να απενεργοποιήσει τα «αντιδεξιά» αντανακλαστικά της κοινής γνώμης με επιθέσεις αγάπης στην Αριστερά. Παράλληλα έπρεπε να αμφισβητήσει ότι η μεταρρυθμιστική πολιτική των εκσυγχρονιστών του ΠΑΣΟΚ, που εξασφάλισε την εκπλήρωση των κριτηρίων του Μάαστριχτ, οδηγεί σε οικονομική ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη. Μαζί με τον διαφημιστή και φίλο του Καραμανλή από τη Θεσσαλονίκη Περικλή Πηλείδη και την Τζίνα Δραγώνα έβαλε ξανά στο παιχνίδι μια Ν.Δ. που έμοιαζε καταδικασμένη σε αιώνια αντιπολίτευση.
Ο Aρης ζωγράφιζε σε ένα μπλοκ το αρχικό πλαίσιο για αφίσες και σποτ. Το ίδιο έκανε και ο Περικλής, ο οποίος στη συνέχεια ανέπτυσσε όλα τα σενάρια. Το κεντρικό σύνθημα της Νέας Δημοκρατίας ήταν «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα. Και τη θέλουμε». Προήλθε μέσα από ποιοτικές έρευνες (focus groups). Σε αυτές φάνηκε ότι οι πολίτες στέκονταν σε μία φράση: «Καλύτερη Ελλάδα». Ωστόσο, ως πολιτικό σύνθημα («Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα») δεν περπάταγε όταν οι ερευνητές το δοκίμαζαν στις ίδιες ομάδες εστίασης που είχαν επιλέξει αυτές τις λέξεις. Ενα βράδυ σε ένα μπαρ στο Παγκράτι, ο Αρης βρήκε τη λύση: «Θα προσθέσουμε τη φράση: “Και τη θέλουμε”».
Ο ουρανοκατέβατος Αρης είχε μπει στο μάτι της κομματικής νομενκλατούρας. Κάποιοι οργίστηκαν μαζί του όταν επέμενε ότι η ομιλία του Καραμανλή στην Αθήνα έπρεπε να είναι σύντομη, να γίνει στο Ολυμπιακό Στάδιο και μετά το τέλος της να ακολουθήσει συναυλία του Σταμάτη Σπανουδάκη. Κάπως έτσι η Ν.Δ. έχασε, μεν, στο νήμα εκείνες τις εκλογές, αλλά απέσπασε 42,7% και έτσι ο Καραμανλής δεν αμφισβητήθηκε μετεκλογικά. Ο Στράτος Φαναράς της Metron Analysis ήταν ο μόνος που προέβλεψε στο exit poll στον AΝΤ1 ότι θα κερδίσει το ΠΑΣΟΚ με 1%. Η νίκη οφειλόταν κυρίως σε μια μαζική μετακίνηση ψηφοφόρων του Συνασπισμού στο ΠΑΣΟΚ στη Β΄ Αθηνών.
Οι στρατηγικές του Αρη Σπηλιωτόπουλου και του Κώστα Λαλιώτη, που «έτρεξαν» τις προεκλογικές εκστρατείες της Ρηγίλλης και της Χαριλάου Τρικούπη αντίστοιχα.
Το ΠΑΣΟΚ είχε αρχίσει την προεκλογική περίοδο με σιγουριά για τη νίκη. Η κοινή γνώμη, όμως, είχε υποστεί «μεταρρυθμιστική κόπωση». Ο Σημίτης, που προηγούνταν σταθερά στην «καταλληλότητα πρωθυπουργού», έπρεπε δίπλα στη σιγουριά που ενέπνεε για τη διαχείριση των μεγάλων εθνικών στόχων και τη διασφάλιση της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας, να δείξει ότι εγγυάται και τη βελτίωση των εισοδημάτων. Το πιο σημαντικό ήταν ότι η ένταξη στην ΟΝΕ δεν θα έπρεπε προεκλογικά να θεωρείται δεδομένη. Αλλωστε δεν είχε ακόμη επικυρωθεί, κάτι που θα γινόταν τον Ιούνιο του 2000 στη Φέιρα της Πορτογαλίας. Ολα αυτά συζητούνταν στις συσκέψεις του Κώστα Σημίτη με τον αείμνηστο συγγραφέα και επικεφαλής του πρωθυπουργικού γραφείου Νίκο Θέμελη και τον Πέτρο Ευθυμίου, ο οποίος είχε αναλάβει, μεταξύ άλλων, την επεξεργασία των ομιλιών του Σημίτη.
Στην αρχή της προεκλογικής περιόδου η Χαριλάου Τρικούπη είχε προετοιμαστεί για περίπατο, για «εκλογές του καναπέ», αλλά σύντομα επάνω στον «καναπέ» άρχισε να επικάθεται μια σκόνη ηττοπάθειας. Μέχρι που ανέλαβε δράση ο Κώστας Λαλιώτης. Και μόνον η παρουσία του στα κομματικά γραφεία άλλαξε το κλίμα. Κάθε μέρα έκανε την ενημέρωση του Τύπου. Για σκηνικό έστησε ένα περίπτερο και κρέμασε παλιά πρωτοσέλιδα δεξιών εφημερίδων (κυρίως της «Απογευματινής») που έγραφαν ότι η Ν.Δ. θα κέρδιζε σίγουρα τις εκλογές του 1996. Ηθελε έτσι να πλήξει την αξιοπιστία μερίδας του κεντροδεξιού Τύπου, που μετέδιδε ότι η νίκη του 2000 είναι σίγουρη. Ενεργοποίησε πρόσθετα δίκτυα μεταφοράς ετεροδημοτών μόλις συνειδητοποίησε ότι η Ρηγίλλης είχε προλάβει να κλείσει όλα τα εισιτήρια σε αεροπλάνα και πλοία. Αξιοποίησε τα φάλτσα της Ν.Δ. (όπως η περιβόητη δήλωση Καρατζαφέρη ότι «θα διορίσουμε 500.000 δικά μας παιδιά»). Σκέφτηκε και ουσιαστικά σκηνοθέτησε ο ίδιος όλα τα τηλεοπτικά σποτ. Βρήκε τα συνθήματα, έγραψε τα κείμενα για τις αφίσες, έδινε σαφείς οδηγίες για τη σκηνοθετική κάλυψη των ομιλιών. «Το ΠΑΣΟΚ σηκώθηκε από τον καναπέ», έγραφε ο Τύπος. «Το Μέλλον ξεκίνησε», ήταν το βασικό σύνθημα.
Κοπιάροντας Κινγκ
«Πρέπει η ομιλία του Σημίτη στην Αθήνα να είναι το αντίστοιχο για την Ελλάδα της ομιλίας «I have a dream» («έχω ένα όνειρο») του Λούθερ Κινγκ», ήταν η ιδέα που έπεσε σε μια σύσκεψη για την ομιλία στο Πεδίον του Αρεως. Κανείς όμως δεν μπορούσε να βρει μέσα στο πρώιμο Ιντερνετ το κείμενο της ομιλίας του ηγέτη των μαύρων της Αμερικής. Ενα τηλεφώνημα στον οικονομολόγο Στέλιο Ζαββό στη Νέα Υόρκη έλυσε το πρόβλημα. Ενα αμερικανικό βιβλίο με ιστορικές πολιτικές ομιλίες έφτασε στην Αθήνα την επόμενη ημέρα. Η ανάγνωση της ομιλίας του Λούθερ Κινγκ αποτέλεσε την έμπνευση για να σχηματοποιηθεί μια ελληνική ομιλία-έκπληξη.
Η λογική ήταν η εξής: Οι Ελληνες αισθάνονται μη προνομιούχοι, αδικημένοι, σχεδόν αποσυνάγωγοι στην Ευρώπη, περίπου όπως αισθάνονται οι μαύροι στην Αμερική. Η διέγερση του αισθήματος της υπερηφάνειας μπορεί να έχει ένα συγκινησιακό αποτέλεσμα τόσο ισχυρό ώστε να υπερβεί τις έγνοιες για τα οικονομικά ή την παραδοσιακή ανταγωνιστική σχέση που αναπτύσσει ο ελληνικός λαός με την εκάστοτε εξουσία. Κι άλλωστε, η λέξη «όραμα» (αντί για «όνειρο») βρίσκεται στην καρδιά του πολιτικού λόγου του ΠΑΣΟΚ διαχρονικά. Ο Σημίτης αξιολόγησε τα δεδομένα και αποφάσισε για πρώτη φορά να μιλήσει προσωπικά, σε πρώτο ενικό. «Εχω ένα όραμα για την Ελλάδα, ένα όραμα που έχει σημαδέψει την πολιτική μου διαδρομή: Μια Ελλάδα ψηλά στην κοινωνία των ευρωπαϊκών κρατών». «Ενα όραμα και επτά δεσμεύσεις», ήταν ο τίτλος της ομιλίας, η οποία θεωρήθηκε ότι συνέβαλε ώστε το ΠΑΣΟΚ, που την Παρασκευή έχανε με 1% στις κυλιόμενες δημοσκοπήσεις, να κερδίσει την Κυριακή με 1,1%.
Το γεγονός
Η μάχη για τις ταυτότητες
Ολα ξεκίνησαν μία εβδομάδα μετά τις εκλογές. Ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης Μιχάλης Σταθόπουλος δηλώνει ότι η αναγραφή του θρησκεύματος στην αστυνομική ταυτότητα έρχεται σε αντίθεση με σχετικό νόμο του 1997. Ακολούθησε η σφοδρότερη σύγκρουση Εκκλησίας και κράτους στην πρόσφατη ιστορία μας, με πύρινες «λαοσυνάξεις» σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα και συγκεντρώσεις υπογραφών, που δεν αποτρέπουν το αναπότρεπτο.
Ο επίλογος
Το τελευταίο θύμα
Η «17 Νοέμβρη» κάνει την επανεμφάνισή της στην περιοχή του Ψυχικού, τραυματίζοντας θανάσιμα τον Βρετανό στρατιωτικό ακόλουθο Στίβεν Σόντερς. Το ημερολόγιο έγραφε 8 Ιουνίου του 2000. Εμελλε να είναι το τελευταίο θύμα της τρομοκρατικής οργάνωσης.
Οδός Σοφοκλέους
Το ελληνικό κραχ
Στις 17 Σεπτεμβρίου 1999, ο Γενικός Δείκτης του Χρηματιστηρίου Αθηνών καταγράφει ιστορικό υψηλό (6.335 μονάδες, αύξηση 579% σε σύγκριση με το 1996). Είναι η κορύφωση μιας συλλογικής τρέλας που είχε χτιστεί στο κλίμα ευφορίας της εποχής (ένταξη στην ΟΝΕ, Ολυμπιακοί Αγώνες κ.ά.). Πολύ γρήγορα αρχίζει το σπιράλ της καθόδου, που δεν θα ολοκληρωθεί πριν από τον Μάρτιο του 2003, με τον Γενικό Δείκτη να έχει κατρακυλήσει στις 1.467 μονάδες.
Τι βλέπαμε
Η «νέα» τηλεόραση
Στις 6 Ιουνίου του 1998 αρχίζει να προβάλλεται στις Ηνωμένες Πολιτείες από το συνδρομητικό δίκτυο HBO η σειρά «Sex and the City». Στις αρχές του 1999 κάνουν πρεμιέρα από την ίδια τηλεοπτική συχνότητα οι «Sopranos». Και τον Ιούνιο του 2001 βλέπουμε το πρώτο επεισόδιο του «Six Feet Under», επίσης παραγωγής του HBO. Ηταν η ανατολή μιας νέας τηλεοπτικής φόρμας, μιας νέας γλώσσας με κινηματογραφική ποιότητα και αφηγηματικές φιλοδοξίες, που σήμερα θεωρείται ο κανόνας. Αλλά τότε δεν ήταν. Γραφόταν Ιστορία μπροστά στα μάτια μας.
Τι θυμάμαι
Οι δύο φάκελοι
Τον Μάιο του 1999 εγκαταστάθηκα στον δεύτερο όροφο του Μαξίμου. Δημιουργήσαμε το war room, που μείωσε εντυπωσιακά τη δημοσκοπική διαφορά στις ευρωεκλογές και οδήγησε στην ανατροπή και νίκη του 2000.
Μεσημέρι, Σάββατο 8 Απριλίου 2000, κατέβηκα στο γραφείο του πρωθυπουργού. Στον προθάλαμο, η Δάφνη Σημίτη ζήτησε την πρόβλεψή μου. Είπα, «νίκη με 1,5 μονάδα». Το ίδιο επανέλαβα στη συνάντησή μου με τον πρωθυπουργό, ο οποίος απάντησε με το γνωστό –μη ανιχνεύσιμο– χαμόγελό του.
Εμεινα στο Μαξίμου. Λίγο μετά τις 9 μου τηλεφώνησε ο πρωθυπουργός: «Πέτρο, με πήρε ο Ηλίας Νικολακόπουλος. Μου είπε ότι αύριο χάνουμε τις εκλογές. Σε παρακαλώ, να μου ετοιμάσεις δύο δηλώσεις. Μία για τη νίκη και μία για την ήττα». Του απάντησα ότι «αύριο θα κερδίσουμε τις εκλογές. Η δήλωση για τη νίκη θα είναι έτοιμη, η δήλωση για την ήττα θα είναι σε κλειστό φάκελο, που δεν θα χρειαστεί να ανοίξει ποτέ».
Πράγματι, έσκισα με τα χέρια μου τον κλειστό φάκελο…
ΠΕΤΡΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ
Πρώην υπουργός Παιδείας
Η πόλη
Επόμενος σταθμός: μετρό
Ηταν ένα πληθωρικά ηλιόλουστο Σαββατοκύριακο, το τελευταίο εκείνου του Ιανουαρίου του 2000, που η κυβέρνηση θα εγκαινίαζε τις δύο γραμμές του μετρό της Αθήνας ύστερα από οκτώ χρόνια εργασιών. Για να δοθεί πανηγυρικός τόνος στο γεγονός, επιτρέπεται η δωρεάν μετακίνηση του επιβατικού κοινού «προκειμένου να εξοικειωθεί με το νέο μέσο». Και αυτό που γίνεται δεν έχει προηγούμενο: εκατοντάδες χιλιάδες Αθηναίοι πλημμυρίζουν τους 14 απαστράπτοντες σταθμούς, εκδηλώνοντας έτσι την ανυπομονησία τους για το σημαντικότερο έργο υποδομής της Μεταπολίτευσης.
