Είχα συνεδρία με την ψυχοθεραπεύτριά μου. Καθόμασταν σε δύο άβολες καρέκλες στην είσοδο του διαμερίσματός μου. Εκείνη με την πλάτη στην εξώπορτα, εγώ με την πλάτη στο υπόλοιπο σπίτι. «Ευκολάκι», απάντησε η φίλη στην οποία ανέφερα το όνειρό μου. «Είναι προφανές ότι η διαδικασία της ψυχοθεραπείας σε ξεβολεύει. Ο τρόπος που κάθεστε δείχνει ότι δεν επιθυμείς να εισχωρήσει η θεραπεύτριά σου πιο βαθιά. Αν η θεραπεία είναι ένα σπίτι είστε ακόμη στο χολ!». «Μάλιστα», απάντησα καθώς νέα ερωτήματα άρχισαν να με κυριεύουν. «Γιατί βλέπω όνειρα για… αρχάριους; Μήπως ο κακός μου ύπνος επηρεάζει το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα; Μήπως τελικά δεν κλείνω την πρόσβαση μόνο στην ψυχοθεραπεύτριά μου αλλά και στο υποσυνείδητό μου;».
Λίγα θέματα εξάπτουν τόσο πολύ τη φαντασία και προκαλούν τόσο ενδιαφέρον σε ειδικούς και μη, όσο τα όνειρα. Μαθαίνουμε από αυτά; Αν ναι, τι; Και μπορούμε να τα εμπιστευθούμε; Μπορεί οι γιαγιάδες μας να πίστευαν ότι τα όνειρα είναι προφητικά, σύμφωνα όμως με τους ψυχαναλυτές τα όνειρά μας δεν λένε το μέλλον. Αντίθετα, είναι έκφραση όσων θέλουμε να σκεφτούμε και δεν τολμάμε. «Είναι μέρος του εαυτού μας αλλά τα κόβει η αυτολογοκρισία, γι’ αυτό έρχονται μεταμφιεσμένα», λέει στην «Κ» η κ. Τζένη Σουμάκη, αν. καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχανάλυσης και Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας (ΕΕΨΨ) με αφορμή το Συμπόσιο «Ονειρεύεσθαι και πράττειν», που διοργανώνει η ΕΕΨΨ 5-7 Μαΐου στο Ιδρυμα Ευγενίδου.
«Το 1900 ο Φρόυντ αναφέρεται στο όνειρο και στην παλινδρόμηση του ψυχισμού, που έτσι οδηγεί στην παιδική ηλικία, σε αναμνήσεις και πάθη, σε σενάρια αποπλάνησης, σε πρωταρχικές φαντασιώσεις. Μπορεί, για παράδειγμα, να με διεγείρει ένας συγκεκριμένος άντρας αλλά επειδή είναι απαγορευμένο έρχεται σαν επιθυμία στον ύπνο μου και στήνεται μια παράσταση γύρω από αυτό. Το όνειρο γίνεται η οδός προς τα ασυνείδητα συμπλέγματα, δηλαδή στα στοιχεία μας που έχουν απωθηθεί».
Ακούγοντας τα όνειρα των θεραπευομένων τους, οι ψυχαναλυτές κάνουν ερωτήσεις όπως «τι σας έφερε στον νου;», «τι εντύπωση σας προκάλεσε;», «τι σας άφησε;». Οπως λέει η κ. Σουμάκη, το υλικό των ονείρων μπορεί να αποκαλύπτει πτυχές του ασυνειδήτου, ωστόσο πρέπει να μπει σε λόγο για να απελευθερωθεί η γνώση. «Με αυτόν τον τρόπο απεγκλωβίζονται τραύματα, όπως για παράδειγμα μια παλιά παρενόχληση». Ενα τυχαίο γεγονός μιας ημέρας μπορεί να οδηγήσει, μέσω των ονείρων, στην ανάδυση άλυτων κομματιών. «Αν έχω υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, γεγονός που έχει απωθηθεί με τα χρόνια και συναντήσω έναν άνθρωπο και τον ερωτευτώ, μπορεί να δω στον ύπνο μου εφιάλτη που δεν θα αφορά εκείνον αλλά ένα αντρικό πρόσωπο. Μέσα από αυτόν τον εφιάλτη, όμως, αρχίζει και έρχεται σιγά σιγά στο προσκήνιο η απωθημένη ανάμνηση».
Η στιγμή αυτή είναι κρίσιμη και για τον θεραπευόμενο και για τον θεραπευτή. «Το όνειρο αποτελεί τον βασιλικό δρόμο για το ασυνείδητο. Ερχόμαστε σε επαφή με το βαθύτερο μέσα. Δεν είναι εύκολο, είναι ζητούμενο. Χρειάζεται όμως να απελευθερωθώ από τις καθηλώσεις που έχω μέσα μου για να κάνω σχέση με τον άνθρωπο που γνώρισα».
Βλέπουμε εκατοντάδες όνειρα σε μια νύχτα· όταν ξυπνάμε, ζήτημα αν θυμόμαστε ένα ή δύο καθώς ξαναλειτουργεί η απώθηση.
Σύμφωνα με τους νευρολόγους, βλέπουμε εκατοντάδες όνειρα σε μια νύχτα. Το πρωί, όμως, είναι ζήτημα αν θυμόμαστε ένα ή δύο. Οπως λέει η κ. Σουμάκη, αυτό συμβαίνει γιατί όταν ξυπνάμε ξαναλειτουργεί η απώθηση, η «λογοκρισία», και το ξαναστέλνει πίσω. Συχνά μια λέξη που θα ακούσουμε στο πλαίσιο ενός επαγγελματικού ραντεβού ή από έναν άγνωστο στον δρόμο που συζητά στο τηλέφωνο, μπορεί να κάνει το κλικ στον ψυχισμό μας και να μας θυμίσει κάτι που είδαμε στον ύπνο μας.
Εκδραμάτιση
Το «πράττειν», ο δεύτερος άξονας του Συμποσίου αφορά την εκδραμάτιση (acting out). Ο όρος αναφέρεται σε κάθε αντίδραση του ατόμου, τα κίνητρα της οποίας δεν είναι σε θέση να συνειδητοποιήσει. Η ασυνείδητη ανάγκη και επιθυμία, όμως, μετατρέπονται σε δράση και εκτονώνονται μέσα από τη δράση. «Οταν για παράδειγμα ένας έφηβος σπάει μια πόρτα», εξηγεί η κ. Σουμάκη, «αν μπορούσε να πει στους γονείς του “με πρήξατε” δεν θα έσπαγε κάτι. Ομως δεν μπορεί να λεκτικοποιήσει το συναίσθημά του. Ο στόχος της ψυχανάλυσης είναι να βάλει τα πράγματα σε λόγο. Οταν μιλάμε εκφορτίζουμε, ξεκλειδώνουμε τον εαυτό μας».
Το Συμπόσιο αφιερώνεται στη μνήμη των Αθηνάς Αλεξανδρή, Ανδρέα Γιαννακούλα, Ματθαίου Γιωσαφάτ, Παναγιώτη Σακελλαρόπουλου και Ιωάννη Τσιάντη, οι οποίοι έκαναν πράξη το όνειρο της δημιουργίας της πρώτης ελληνικής ψυχαναλυτικής εταιρείας.
