H απλή αναλογική προβάλλεται ως το δικαιότερο εκλογικό σύστημα και, απέναντι σε αυτό, κάθε άλλο σύστημα αντιμετωπίζεται ως έκπτωση και συμβιβασμός. Δηλαδή, θεωρείται, ακόμη και από τους επικριτές της, το ιδεώδες σύστημα το οποίο, για διάφορους λόγους που συνδέονται με τις σκληρές απαιτήσεις της διακυβέρνησης, αναγκαζόμαστε να τροποποιήσουμε.
Γιατί όμως θεωρείται ιδεώδες; Διότι λέγεται πως είναι το πιο αντιπροσωπευτικό. Ομως, τι σημαίνει πιο αντιπροσωπευτικό; Σημαίνει ότι όλες οι έδρες στη Βουλή είναι ισότιμες καθώς αντιστοιχούν στον ίδιο αριθμό ψήφων. Ετσι η Βουλή γίνεται, σε μικρογραφία, ένα ακριβές αντίγραφο του λαού που την εξέλεξε και, υπ’ αυτήν την έννοια, ιδεωδώς αντιπροσωπευτική. Είναι όμως πράγματι έτσι;
Η απαίτηση για την ακριβή αντιπροσώπευση που, υποτίθεται, προσφέρει η απλή αναλογική εμπνέεται από την άμεση δημοκρατία και συμβιβάζεται με την έμμεση αντιπροσωπευτική. Ιδεωδώς, για να έχουμε απολύτως ακριβοδίκαιη αντιπροσώπευση, θα έπρεπε κάθε πολίτης να έχει τον αντιπρόσωπό του. Σε αυτή την περίπτωση, βέβαια, οι πολίτες θα μοιράζονταν στα δύο, οι μισοί θα ήταν αντιπρόσωποι των άλλων μισών και, εκτός των άλλων ζητημάτων που εγείρονται, δεν θα λύναμε το βασικό πρόβλημα που οδήγησε στην αντικατάσταση της άμεσης δημοκρατίας από την αντιπροσωπευτική, δηλαδή το πρόβλημα της μαζικότητας. Οπότε οδηγούμαστε στην επιλογή λίγων αντιπροσώπων που αντιπροσωπεύουν πολλούς. Οι πολλοί, ωστόσο, δεν είναι όλος ο πληθυσμός μιας χώρας. Είναι όσοι έχουν εκλογικό δικαίωμα. Αυτοί που έχουν εκλογικό δικαίωμα μοιράζονται σε περιφέρειες. Η οριοθέτηση των περιφερειών έχει σημασία και μπορεί να είναι σχετικά αυθαίρετη. Ετσι, για τις εκλογές του 2023, ένας βουλευτής στην Α΄ Αθηνών εκπροσωπεί περίπου 35.000 πολίτες, στη Σάμο 49.000 και στη Λευκάδα 28.000. Αλλά και αυτή η αναλογία είναι θεωρητική. Στην πραγματικότητα, πολύ λιγότεροι από τους εγγεγραμμένους θα φθάσουν στην κάλπη, ανομοιογενώς στις διάφορες περιφέρειες, οπότε πάλι οι βουλευτές δεν θα εκπροσωπούν τον ίδιο αριθμό εκλογέων. Επιπλέον, οι βουλευτές εκλέγονται μέσω των κομμάτων τους και επιλέγονται με σταυροδοσία. Υπάρχει δε και β΄ κατανομή. Ολα αυτά σημαίνουν πως θα υπάρχουν βουλευτές στη Βουλή της απλής αναλογικής με μεγάλο αριθμό ψήφων και βουλευτές με πολύ μικρό αριθμό.
Μήπως όμως η ιδεώδης αντιπροσώπευση απαιτεί επίσης να είναι η Βουλή κατά το δυνατόν πιστή αντανάκλαση της κοινωνίας; Σε αυτή την περίπτωση θα φέρει η απλή αναλογική τις γυναίκες στη Βουλή σε αναλογία αντίστοιχη με αυτήν που έχουν στον πληθυσμό και στο εκλογικό σώμα, όπου είναι η πλειονότητα; Θα μειωθούν οι δικηγόροι, οι γιατροί και οι μηχανικοί προς όφελος άλλων επαγγελματικών ομάδων; Δεν νομίζω.
Θέλω να πω με τα παραπάνω ότι η ιδεώδης αντιπροσώπευση δεν είναι κάτι απλό και αυτονόητο. Εξαρτάται από το πώς θα την ορίσουμε, από τους σκοπούς μας, από τα στοιχεία που θα επιλέξουμε να τη χαρακτηρίζουν. Ακόμη και η απλή αναλογική δεν επιτυγχάνει να αναδείξει στη Βουλή με ακριβοδίκαιο τρόπο μια συμπύκνωση της κοινωνίας. Και αυτό συμβαίνει, όχι διότι είμαστε ατελείς και αποτυγχάνουμε να φθάσουμε στο ιδεώδες, αλλά διότι έχουμε συγκεκριμένες αρχές, πολλαπλούς στόχους και μέριμνες. Θέλουμε, π.χ., την αναλογική εκπροσώπηση, αλλά δεν θέλουμε να κάνουμε όλη τη χώρα μια επικράτεια γιατί αυτό έχει ανεπιθύμητες συνέπειες. Θέλουμε να εκπροσωπούνται στη Βουλή μικρές ομάδες του πληθυσμού (π.χ., οι μουσουλμάνοι της Θράκης ή η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα) αλλά δεν θέλουμε να εκπροσωπούνται οι κακοποιοί. Θέλουμε να εκπροσωπούνται οι γυναίκες, αλλά δεν θέλουμε οι αντιπρόσωποί τους να είναι υποχρεωτικά γυναίκες. Αλλωστε, οι βουλευτές, όπως λέει το Σύνταγμα, δεν αντιπροσωπεύουν, ούτε είναι φερέφωνα ή εντολοδόχοι συγκεκριμένων ομάδων, αλλά «αντιπροσωπεύουν το έθνος», μια οντότητα-πλάσμα. Η Βουλή είναι αντιπροσωπευτική, αλλά είναι επίσης νομοθετικό και ελεγκτικό σώμα, ενώ εξασφαλίζει και τη σταθερότητα της κυβέρνησης. Ολα αυτά, και πολλά άλλα ακόμη, συνθέτουν στόχους και αρχές που χαρακτηρίζουν την ιδεώδη αντιπροσώπευση που θέλουμε. Δεν λέω ότι όσοι υποστηρίζουν την απλή αναλογική δεν τα συμμερίζονται. Λέω ότι τα ξεχνούν όταν προβάλλουν ως ιδεώδη αντιπροσώπευση μόνο ένα αριθμητικό δεδομένο που δεν είναι από μόνο του ιδεώδες. Διότι αν αρκούσε αυτό, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ένα δείγμα του πληθυσμού επιλεγμένο με τον «επιστημονικό» τρόπο, π.χ. των δημοσκόπων, θα ήταν πιο αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού από το σώμα των αντιπροσώπων που αναδεικνύουν οι εκλογές με απλή αναλογική. Αλλά αυτό δεν το σκεφτόμαστε καν, διότι θέλουμε να εκφράζεται με εκλογές η λαϊκή βούληση.
Η κ. Βάσω Κιντή είναι καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ.
