Ο Χαμίντ πληκτρολογεί στην εφαρμογή ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων: «Το κρύο είναι πολύ, αλλά όταν περπατάμε δεν το καταλαβαίνουμε τόσο». Μετακινούνται αργά, σε γκρουπ των πέντε ή έξι ατόμων, ακολουθώντας οδηγίες που λαμβάνουν στο κινητό τηλέφωνο. Κάπου – κάπου, κατά μήκος αχαρτογράφητων περασμάτων, διακρίνουν κινούμενες φιγούρες που η πυκνή βλάστηση του Εβρου καλύπτει με ασάφεια. Ξεκίνησαν -γράφει ο Χαμίντ- με άλλες δύο ομάδες, που τώρα απέχουν από αυτούς κανένα χιλιόμετρο. Δεν έχουν όλοι τον ίδιο τελικό προορισμό, αλλά σε αυτό το στάδιο του ταξιδιού ο στόχος ήταν κοινός: να διασχίσουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα και ύστερα να βρουν σε κάποιο απόμερο χιλιόμετρο της Εγνατίας οδού το αυτοκίνητο που θα τους πήγαινε στην Καβάλα ή στη Θεσσαλονίκη.
Τον Νοέμβριο του 2021, ο 23χρονος «Χαμίντ» -δεν είναι το πραγματικό του όνομα- από τη Συρία προσπάθησε να περάσει στην Ελλάδα μέσω των χερσαίων συνόρων της, από την Τουρκία όπου έμενε, έχοντας διαφύγει από την εμπόλεμη χώρα του το 2016. Και τα κατάφερε -για λίγο. Είχε περάσει ξανά τον Μάρτιο του ίδιου έτους, όμως είχε γίνει αντιληπτός λίγο πριν κλείσει το πρώτο 48ωρο σε ελληνικό έδαφος. Θα προσπαθούσε πάλι, διά ξηράς και αργότερα διά θαλάσσης, αλλά το κόστος της διαδικασίας και οι κίνδυνοι τον απέτρεψαν λίγα μόλις χιλιόμετρα ανατολικά της ελληνικής συνοριογραμμής. Στις 8 Νοεμβρίου του 2021, όμως, και περίπου μέχρι τα τέλη του μήνα -την ίδια περίοδο που στα σύνορα Πολωνίας – Λευκορωσίας εκατοντάδες άνθρωποι προσπαθούσαν να καταφύγουν σε ευρωπαϊκό έδαφος υπό αντίξοες συνθήκες- ο Χαμίντ διέσχιζε μαζί με άλλους την εβρίτικη εσχατιά, με σκοπό να φτάσει στην Ολλανδία.
«Δεν ενθαρρύνουμε την παράνομη μετανάστευση και ενημερώνουμε τους ανθρώπους για τους πιθανούς κινδύνους (του ταξιδιού). Η ομάδα μας και η ιδέα πίσω από αυτήν έχει ανθρωπιστικό, επαναστατικό χαρακτήρα, ενάντια σε όλους τους διακινητές, στους εμπόρους σαρκός, ακόμα και στις κυβερνήσεις», λέει το άτομο που εμφανίζεται ως διαχειριστής των «τυχοδιωκτών χωρίς σύνορα», στην «Κ».
«Οταν περάσαμε στον Εβρο μείναμε δίπλα σε στρατιωτική περιοχή για σχεδόν 24 ώρες. Αλλά όλη την επόμενη ημέρα περπατούσαμε μέχρι να τελειώσουν τα βουνά και να φτάσουμε στα Αρριανά», μας έγραφε ο Χαμίντ σε πραγματικό χρόνο, ενώ το ταξίδι του βρισκόταν σε εξέλιξη. Στα μέσα Νοεμβρίου του 2021, το γκρουπ των Σύρων προσφύγων είχε διανύσει ήδη αρκετά χιλιόμετρα από τα σύνορα, όπου πέρασαν με φουσκωτή βάρκα, για να συνεχίσουν το ταξίδι πεζή.
«Το περπάτημα είναι πολύ δύσκολο, κάνουμε τόση ώρα γιατί υπάρχουν περιπολίες στην περιοχή και συλλαμβάνουν όποιον περπατάει στον κεντρικό οδικό άξονα. Γι’ αυτό προσπαθούμε να αποφύγουμε βασικούς δρόμους και ελπίζουμε πως θα φτάσουμε στην Καβάλα».
Η μετακίνηση εκτός κεντρικών δρόμων δεν θα ήταν δυνατή αν το γκρουπ με το οποίο μετακινούνταν ο Χαμίντ δεν είχε κάποιου είδους καθοδήγηση από γνώστες εναλλακτικών διαδρομών, για όσους έπρεπε να περάσουν απαρατήρητοι. Αλλά το γκρουπ των νεαρών ανδρών είχε απορρίψει τους διακινητές, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους που θα απαιτούσε αυτό το ταξίδι.
Μια διαδικτυακή ομάδα με αραβικό όνομα, που σε ελεύθερη απόδοση μοιάζει με «τυχοδιώκτες χωρίς σύνορα», εξασφαλίζει τη διευκόλυνση της μετακίνησης των μελών της, εφόσον αυτοί δεν απευθυνθούν σε διακινητές και εγγυάται ακόμα και επιστροφή χρημάτων εάν τα άτομα δεν φτάσουν στον τελικό προορισμό τους. Οι λογαριασμοί τους σε εφαρμογές επικοινωνίας και σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης αριθμούν δεκάδες χιλιάδες μέλη και φιλοξενούν δεκάδες βίντεο από ομάδες που περιγράφουν πώς διέσχισαν με επιτυχία την ελληνική επικράτεια, ερχόμενες από την Τουρκία.
«Δεν ενθαρρύνουμε την παράνομη μετανάστευση και ενημερώνουμε τους ανθρώπους για τους πιθανούς κινδύνους (του ταξιδιού). Η ομάδα μας και η ιδέα πίσω από αυτήν έχει ανθρωπιστικό, επαναστατικό χαρακτήρα, ενάντια σε όλους τους διακινητές, στους εμπόρους σαρκός, ακόμα και στις κυβερνήσεις», λέει το άτομο που εμφανίζεται ως διαχειριστής των «τυχοδιωκτών χωρίς σύνορα», στην «Κ».
Χωρίς διακινητές;
Σε ένα αποκαλούμενο «γραφείο» στην Κωνσταντινούπολη, ο Χαμίντ και οι υπόλοιποι που επρόκειτο να μετακινηθούν άφησαν το ποσό που απαιτείται για να πληρωθεί ο οδηγός του αυτοκινήτου που θα τους παραλάμβανε από την Εγνατία με προορισμό την Καβάλα ή τη Θεσσαλονίκη, εάν το σχέδιο ολοκληρωνόταν. Το γκρουπ του Χαμίντ πλήρωσε συνολικά 1.250 ευρώ για ένα αυτοκίνητο, το οποίο τελικώς δεν έφτασε ποτέ. Με την επιστροφή τους στην Κωνσταντινούπολη, πήραν τα χρήματα πίσω.
Πριν φτάσουμε εδώ, μας είχαν πει ότι οι αγρότες είναι επιθετικοί και μπορεί να σε καταδώσουν γιατί παίρνουν λεφτά για κάθε άτομο που βρίσκουν», λέει.
Η βασική ιδέα είναι ότι όσοι συμμετέχουν στην ομάδα των «τυχοδιωκτών» έχουν πάνω τους, κατά τη διάρκεια της μετακίνησης, λίγα χρήματα. Αφήνουν τα ποσά που θα χρειαστούν για την κάλυψη του κόστους των οχημάτων ή των προσωρινών καταλυμάτων στο «γραφείο» και αυτό μεσολαβεί ώστε να πληρωθούν οι οδηγοί των αυτοκινήτων, κυρίως Ελληνες, όπως εξηγεί ο Χαμίντ, που σε κανένα στάδιο της διαδικασίας δεν αποκαλούνται «διακινητές». Οσο βρίσκονται στην Ελλάδα, τα πράγματα είναι φθηνότερα. Εξάλλου το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής καλύπτεται με τα πόδια.
«Τρομάζουμε με κάθε όχημα που ακούμε να περνάει ή που είναι σταματημένο και φοβόμαστε πως μπορεί να είναι παγίδα», λέει ο Χαμίντ σε ηχητικό μήνυμα. «Γι’ αυτό συνεχώς αλλάζουμε διαδρομή και σχέδιο, ή καμιά φορά μας παίρνει περισσότερο γιατί προσπαθούμε να περάσουμε μέσα από δάση ή βουνά. Αποφεύγουμε τα χωριά και τις φάρμες».
Κάθε ομάδα των πέντε – έξι ατόμων λαμβάνει, μέσω εφαρμογών του κινητού, σημεία στον χάρτη από όπου πρέπει να περάσει. Η βέλτιστη διαδρομή έχει προκύψει από την εμπειρία των προηγούμενων που τη διένυσαν, αλλά τα περάσματα αλλάζουν συχνά ώστε να προστατευτούν όσοι μετακινούνται.
Σε ένα χωριό της Ροδόπης, περίπου 20 χιλιόμετρα ανατολικά της Κομοτηνής, η ομάδα αγόρασε «οκτώ φρατζόλες ψωμί, 12 κονσέρβες, κάλτσες, καφέ και ελαιόλαδο “για να ζεσταθούν”» από ένα μικρό παντοπωλείο. «Υπέροχοι άνθρωποι», γράφει ο Χαμίντ σε μήνυμά του προς εμάς. «Είναι ευγενικοί, μάλλον λόγω της εμπειρίας τους με μετανάστες. Λάβαμε προειδοποιήσεις από δύο κατοίκους ότι εκείνο το πρωί είχαν συλλάβει τέσσερις ανθρώπους».
Αργότερα κατασκήνωσαν σε ένα μικρό δάσος που περιβάλλεται από αγροτικές καλλιέργειες. «Πριν φτάσουμε εδώ, μας είχαν πει ότι οι αγρότες είναι επιθετικοί και μπορεί να σε καταδώσουν γιατί παίρνουν λεφτά για κάθε άτομο που βρίσκουν», λέει. Ομως οι αγρότες τους οποίους βρήκαν στον δρόμο απλώς τους χαιρέτισαν και τους συμβούλευσαν να χαμηλώσουν τις φωνές τους.
Το ψηφιακό προφίλ που παρουσιάζεται ως βασικός εμπνευστής της ομάδας των «τυχοδιωκτών χωρίς σύνορα» αποκαλείται «Λάμα». Οι λογαριασμοί που διαχειρίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται, εκτός από πρακτικές πληροφορίες για το ταξίδι, και από μακροσκελή λογύδρια κατά των κυβερνήσεων που αυστηροποιούν τη μεταναστευτική πολιτική τους. Όμως, ούτε οι «τυχοδιώκτες χωρίς σύνορα» εμφανίζονται ανοιχτοί προς όλους.
«Μία από τις πολιτικές που ακολουθούμε είναι ότι βοηθάμε μόνον όσους προέρχονται από εμπόλεμες χώρες. Αρνούμαστε να παρέχουμε στήριξη σε άτομα που έρχονται από ασφαλή χώρα. Για παράδειγμα, βοηθάμε τους Σύρους, τους Ιρακινούς και τους Παλαιστίνιους, αλλά όχι τους Αιγύπτιους και τους Μαροκινούς», λέει ο/η Λάμα στην «Κ». «Συμμορφωνόμαστε απολύτως με τις πολιτικές και την ανθρωπιστική ατζέντα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και γι’ αυτό βοηθάμε, εθελοντικά, μόνον όσους είναι πρόσφυγες».
Οι διαχειριστές λένε στην «Κ» ότι όσοι φτάνουν στον προορισμό τους μπορεί να προβούν σε κάποια δωρεά στην ομάδα, που παρουσιάζεται ως μη κερδοσκοπική. Ο Χαμίντ επισημαίνει ότι είναι πολύ εύκολο να χάσεις τα χρήματα που αφήνεις στα «γραφεία» της Κωνσταντινούπολης, καθώς αυτά μπορεί να κλείσουν ανά πάσα στιγμή, να μετακινηθούν, ή τα άτομα να αλλάξουν. «Είναι καλύτεροι από διακινητές, όμως, επειδή δεν χρεώνουν 6.000 ευρώ το άτομο», προσθέτει. Οι απόπειρες να φτάσει στην κεντρική Ευρώπη κόστισαν στον Χαμίντ 4.000 ευρώ, συμπεριλαμβανομένων των σακιδίων, των ειδών κατασκήνωσης και των ηλεκτρονικών συσκευών που απαιτούνταν κάθε φορά.
Περιμένοντας το αυτοκίνητο
Στην πορεία του ταξιδιού, η παρέα σταδιακά εξουθενώνεται. Τα πόδια του μικρότερου του γκρουπ, του 19χρονου Ακραμ, βρίσκονται ήδη σε πολύ κακή κατάσταση. «Η μητέρα και ο πατέρας του σκοτώθηκαν στο ανατολικό Χαλέπι και δεν έχει αδέλφια», μας πληροφορεί ο Χαμίντ. Εάν κατάφερνε να φτάσει στην Αθήνα, είχε ήδη κανονισμένη δουλειά ώστε να μαζέψει λεφτά και να φύγει, με τον ίδιο τρόπο του εναλλακτικού καναλιού μετανάστευσης, προς τη Σερβία. Ο τελικός προορισμός του θα ήταν η Γερμανία, όπου ζει ένας θείος του. «Τρομοκρατήθηκα από το σχέδιό του», γράφει ο Χαμίντ.
Ο ίδιος ο Χαμίντ, που κατάγεται από την πόλη Ιντλίμπ της Συρίας, έφτασε στην Τουρκία με τους γονείς και τα πέντε μικρότερα αδέρφια του μέσα σε ασθενοφόρο, το 2015. «Στην Τουρκία, η οικογένειά μου κι εγώ υποστήκαμε πολλές παραβιάσεις. Ο αδερφός μου ο Γ. είναι 15 χρονών και ο Α., 17. Εντεκα Τούρκοι τους χτύπησαν σοβαρά, τους έκλεψαν, αλλά η αστυνομία δεν μπόρεσε ποτέ να εντοπίσει τους δράστες», λέει στην «Κ». «Τα μικρότερα αδέρφια μου δέχονται ρατσισμό στο σχολείο κι εγώ δεν μπορώ να βρω δουλειά εδώ και έξι μήνες, καθώς στην αγορά εργασίας εκμεταλλεύονται τους Σύρους με χαμηλούς μισθούς και ο ρατσισμός εξελίσσεται σταδιακά από λέξεις σε σωματική κακοποίηση».
Την Ολλανδία, όπου θα ήθελε να ζήσει, ο Χαμίντ την επέλεξε γιατί πιστεύει ότι θα μπορούσε να λάβει την υπηκοότητα μετά από πέντε χρόνια συνεχούς διαμονής. «Μπορώ να σπουδάσω, να δουλέψω και να ασχοληθώ με τον ακτιβισμό, κάτι που δεν μπορούσα να κάνω στην Τουρκία διότι εκεί δεν υπάρχει ακτιβισμός ή συνηγορία που να αφορά το μεταναστευτικό», λέει.
Μία από τις τελευταίες τοποθεσίες που ο Χαμίντ μοιράστηκε μαζί μας είναι πολύ κοντά στην Εγνατία. Οι διαδικτυακοί δορυφορικοί χάρτες εμφανίζουν χωράφια και μικρούς χωματόδρομους τριγύρω. Ο Χαμίντ, με τους υπόλοιπους του γκρουπ, κατασκήνωσαν εκεί για δύο ή τρεις ημέρες. «Ο οδηγός μάς είπε ότι θα ερχόταν χθες με το αμάξι, αλλά βρήκε αστυνομία στον δρόμο», γράφει την πρώτη ημέρα. «Σήμερα τρώω τόνο και σαρδέλες. Και ψωμί. Ο τόνος είναι καλύτερος με λάδι, για να κρατάει πιο ζεστό το σώμα σου. Εδώ κάνει κρύο. Τα πόδια μου είναι άσχημα και χθες περπατήσαμε πολύ», λέει.
Στις 23 Νοεμβρίου, η παρέα περιμένει νέο οδηγό. «Ο προηγούμενος ήταν ψεύτης», γράφει ο Χαμίντ. «Το παλιό αμάξι κόστιζε 1.250 ευρώ και ο νέος οδηγός ζήτησε 1.500, αλλά θα το πληρώσουμε μόνο αν καταφέρουμε να φτάσουμε στη Θεσσαλονίκη». Η τεράστια αναμονή κάνει την παρέα να ξεχνάει τις προφυλάξεις που έπαιρνε όλο αυτόν τον καιρό και μιλάει δυνατότερα. Ο Χαμίντ φοβάται ότι κάποιος περαστικός ίσως τους αντιληφθεί. «Θα σου πω κάτι, δεν έχουμε άλλο φαγητό. Μόνο αυτόν τον καπουτσίνο. Δεν υπάρχει μέρος να αγοράσουμε φαγητό και δεν μπορούμε να κινηθούμε. Είμαστε ανάμεσα σε έναν αυτοκινητόδρομο και σε έναν επαρχιακό δρόμο. Σήμερα μετρήσαμε οκτώ αυτοκίνητα του στρατού και πολλά της αστυνομίας».
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το 2021 έφτασαν στην Ελλάδα από ξηράς 4.826 άνθρωποι. Ο Χαμίντ δεν βρίσκεται μέσα σε αυτή την καταγραφή, καθώς και τις δύο φορές συνελήφθη και επεστράφη στην Τουρκία, όπου διαμένει μέχρι σήμερα. Το 2022, 6.022 άτομα εισήλθαν στη χώρα μέσω των χερσαίων συνόρων της. Σε αυτά, όμως, βρισκόταν ο μικρότερος αδερφός του Χαμίντ, ο Α. Χρησιμοποιώντας τα φθηνότερα, εναλλακτικά δίκτυα μετανάστευσης, έφτασε στην Αθήνα και από εκεί, με τον ίδιο τρόπο, στην Ολλανδία. Ο Χαμίντ λέει στην «Κ» ότι η Ολλανδία τώρα απέχει το πολύ δύο χρόνια. Ο μικρός του αδερφός έχει κινήσει τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης και ο Χαμίντ δεν σκέφτεται πια να ξαναπεράσει τον Εβρο.
