Τέτοια εποχή, πριν από έναν χρόνο, η Αννα Παντελιά συμμετείχε στη διάσωση προσφύγων και μεταναστών που είχαν ναυαγήσει ανοιχτά της Μάλτας. Εργαζόμενη εκείνη την περίοδο ως υπεύθυνη Τύπου στο πλοίο έρευνας και διάσωσης «Geo Barents», των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Μεσόγειο, συμμετείχε στις αποστολές, αλλά κατέγραφε και τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Εκείνη την ημέρα του Ιουνίου, κατά τη διάρκεια της αποστολής, ανέσυρε μια γυναίκα. Μαζί με μια νοσοκόμα προσπάθησαν να την επαναφέρουν στη ζωή, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Επιπλέον, είδε ένα μωράκι χωρίς τις αισθήσεις του, το οποίο κρατούσε ένας πρόσφυγας στην πλάτη του, να επανέρχεται στη ζωή. «Κάθε φορά που βλέπω ναυάγιο, θυμάμαι εκείνες τις στιγμές. Δεν μπορώ ούτε καν να φανταστώ τι σκέφτονται οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που έχασαν τις γυναίκες, τους άνδρες και τα παιδιά τους όταν βλέπουν να γίνονται ακόμα τέτοια ναυάγια».
Στους έξι μήνες που η βραβευμένη φωτογράφος παρέμεινε στη θέση αυτή, έζησε με τους ανθρώπους που διακινδυνεύουν τη ζωή τους για ένα καλύτερο αύριο, κατέγραψε τις μαρτυρίες τους και είδε με τα μάτια της τι συμβαίνει όταν μια βάρκα φορτωμένη με πρόσφυγες και μετανάστες χάνεται κάτω από το νερό.
Ενα ταξίδι «αυτοκτονικό»
Οπως αναφέρει η Αννα Παντελιά μιλώντας στην «Κ», οι διαδρομές των πλοίων με πρόσφυγες και μετανάστες που ξεκινούν από τη Λιβύη, ή από την Τουρκία, με προορισμό την Ιταλία, είναι συνηθισμένες τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, όπως παρατηρεί, το τελευταίο διάστημα οι βάρκες που προτιμούν να κάνουν τη διαδρομή Τουρκία – Ιταλία έχουν αυξηθεί, υπό τον φόβο των επαναπροωθήσεων από την Ελλάδα. «Είναι άλλο να το ζεις, άλλο να το βλέπεις. Το ταξίδι αυτό είναι αυτοκτονικό. Παίζεις τη ζωή σου κορώνα – γράμματα, γιατί η απόσταση είναι τεράστια και οι βάρκες ακατάλληλες. […] Πολλές φορές τους παίρνει το κύμα και τους βγάζει νότια της Ελλάδας επειδή δεν μπορούν να πλεύσουν σωστά με τον κόσμο που έχουν πάνω τους», περιγράφει.
«Ημουν προετοιμασμένος να πνιγώ, παρά να γυρίσω στα κέντρα κράτησης στη Λιβύη»
Εστω και αυτή, όμως, η ριψοκίνδυνη επιλογή παραμένει για τους περισσότερους μετανάστες και πρόσφυγες προτιμητέα σε σύγκριση με την κόλαση που βιώνουν στη Λιβύη. «Σχεδόν όλοι, έλεγαν: ήμουν προετοιμασμένος να πνιγώ, παρά να γυρίσω στα κέντρα κράτησης στη Λιβύη», θυμάται η κ. Παντελιά.
Μιλώντας με διασωθέντες, τις περισσότερες φορές κατέγραφε μαρτυρίες για βασανισμούς και βιασμούς όσο ήταν έγκλειστοι στις φυλακές, τα λεγόμενα κέντρα κράτησης στη Λιβύη. «Είχαμε ακούσει πολλές γυναίκες να δηλώνουν πως είχαν βιαστεί στα κέντρα αυτά. Βασανίζονταν, στην ουσία, με αντάλλαγμα λεφτά. Πολλές φορές μας είχαν πει πως, όταν δεν είχαν να πληρώσουν (οι βασανιστές), έπαιρναν τηλέφωνο με βιντεοκλήση την οικογένειά τους και τις βασάνιζαν μπροστά στην κάμερα, έτσι ώστε να το δει η οικογένεια και να πληρώσει το αντίτιμο που ζητούσαν», περιγράφει, προσθέτοντας ότι, όταν δεν βρίσκονταν χρήματα, οι άνθρωποι πωλούνταν από τη μία φυλακή στην άλλη. Παρότι οι εθνικότητες των επιβαινόντων διαφέρουν κάθε φορά, οι περισσότεροι είναι συνήθως από τη Νιγηρία, το Κονγκό, το Αφγανιστάν, τη Σομαλία και τη Συρία.
Κλειδωμένοι στα αμπάρια
Σύμφωνα με τις περιγραφές τους, στις περιπτώσεις που το αντίτιμο δινόταν, συχνά μάλιστα παχυλό, οι μετανάστες οδηγούνταν σε μια ακτή όπου θα επιβιβάζονταν στη βάρκα που θα τους μετέφερε στην Ευρώπη. Αυτό που αντίκριζαν εκεί, ήταν συνήθως πολύ μακρυά από αυτό που τους είχαν υποσχεθεί.
Η κ. Παντελιά έχει δει στη Μεσόγειο να πλέουν από φουσκωτές μέχρι παλιές, ξύλινες βάρκες, με δύο ή και τρία αμπάρια, που τις περισσότερες φορές είναι και αυτές που μεταφέρουν πολλά άτομα. «Αυτό έχει αποτέλεσμα ανθρώπους κλειδωμένους σε αμπάρια, που πολλές φορές πεθαίνουν από ασφυξία και από τις αναθυμιάσεις της βενζίνης που περιέχουν οι εξωλέμβιες μηχανές που χρησιμοποιούν. Και εννοείται πως, σε περίπτωση που το πλοίο βυθιστεί, οι άνθρωποι στα αμπάρια δεν έχουν τρόπο διαφυγής. Αυτές οι βάρκες έχουν συνήθως πάνω από 400 άτομα».
«Ηταν με όπλα οι διακινητές. Αν δεν έμπαιναν, θα τους σκότωναν»
Η ίδια θυμάται χαρακτηριστικά μια γυναίκα από τη Συρία να της περιγράφει ότι, με αντάλλαγμα ένα γενναίο ποσό, της είχαν υποσχεθεί πως θα μεταφέρουν την ίδια και την οικογένειά της με γιοτ στην Ιταλία. Οταν έφτασαν στην ακτή, είδαν αυτές τις σάπιες, ξύλινες βάρκες, με αμπάρι από κάτω. «Εκεί, δεν είχαν την επιλογή να πουν πως δεν κάνουν το ταξίδι. Ηταν με όπλα οι διακινητές. Αν δεν έμπαιναν, θα τους σκότωναν».
Αδιαφορία των αρχών
Οπως αναφέρει η Αννα Παντελιά, είχε βρεθεί σε περιστατικό, όπως αυτό της Πύλου, όπου βάρκες υπερφορτωμένες με κόσμο βρίσκονταν σε κίνδυνο στη Μεσόγειο.
Οπως λέει, συνήθως, στις περιπτώσεις αυτές, οι πρόσφυγες και μετανάστες στέλνουν ένα σήμα κινδύνου για να γίνει η διάσωση. «Το έχουμε δει στην πράξη στο καράβι: Οι αρχές -και οι ιταλικές και οι μαλτέζικες και οι ελληνικές- αγνόησαν το σήμα κινδύνου και άφησαν τους πρόσφυγες να πνιγούν. Σε άλλες περιπτώσεις, επεμβαίνουν την τελευταία στιγμή, αφού έχει βυθιστεί το καράβι», καταγγέλλει. «Το Δίκαιο της Θάλασσας λέει ότι, όταν μια βάρκα βρίσκεται σε κίνδυνο, είναι νομική υποχρέωση της χώρας στης οποίας τα χωρικά ύδατα ή στη ζώνη έρευνας και διάσωσης βρίσκεται, να κάνει τη διάσωση», προσθέτει. Επισημαίνει, μάλιστα, πως η αδιαφορία αυτή των αρχών είναι που καθιστά αναγκαία την παρουσία διασωστικών πλοίων, όπως αυτό στο οποίο εργαζόταν.
Μητέρες βλέπουν τα παιδιά τους να χάνονται στη θάλασσα
Ενα από τα χειρότερα ναυάγια, στο οποίο ήταν αυτόπτης μάρτυρας, σημειώθηκε πέρσι, στις 27 Ιουνίου. Οταν έφτασε το διασωστικό πλοίο, είχαν ήδη πνιγεί 30 άτομα. «Είχαμε διασώσει μητέρες που είδαν τα παιδιά τους να χάνονται στη θάλασσα. Είχαμε μητέρα δύο παιδιών, που τα είχε χάσει και τα δύο».
Οπως περιγράφει, οι άνθρωποι που είχαν διασωθεί ήταν σε σοκ. Δεν μπορούσαν να κοιμηθούν το βράδυ και έβλεπαν εφιάλτες. Οπως εξηγεί, οι περισσότεροι, με εξαίρεση κάποιους ανήλικους, δεν ξέρουν να κολυμπούν. Θυμάται ακόμα την περίπτωση ενός 17χρονου από το Τόγκο, ο οποίος ήταν ο μόνος στη βάρκα που ήξερε κολύμπι και κατάφερε να διασώσει πολλούς ανθρώπους. «Μου έλεγε, κλαίγοντας, ότι έσωσε τόσους, αλλά δεν είχε καταφέρει να σώσει τους φίλους του».
Η Αννα Παντελιά, έναν χρόνο μετά, κρατάει ακόμα επαφή με μια ανήλικη μητέρα που την ημέρα εκείνου του ναυαγίου είχε χάσει το παιδί της, το οποίο είχε προκύψει από βιασμό. Σήμερα είναι στην Ιταλία, όπου έχει αιτηθεί άσυλο. Οπως της λέει η νεαρή κοπέλα, βλέπει ακόμη εφιάλτες και χρειάζεται χάπια για να κοιμηθεί.
«Μέχρι σήμερα σκέφτεται το μωρό που έχασε. Νιώθει ευθύνη που δεν μπόρεσε να το προστατέψει. Δεν νομίζω πως θα ξεπεράσει ποτέ αυτό το ναυάγιο. Θα πρέπει να ζήσει με αυτό».
