Χειμαρρώδης, καινοτόμος, διαυγής έως το τέλος. Εμπνεύστηκε από το «ελληνικό θάμβος»: το διάχυτο φως που θαμπώνει, ακτινοβολεί και μαγεύει. Το ελληνικό μεσογειακό τοπίο διαμόρφωσε το λεξιλόγιό της. Σμίλευσε δημοκρατικούς υπαίθριους χώρους με τη μορφή «κατοικημένων γλυπτών». Διαδραστικά ποιητικά πεδία από μάρμαρο, γη και μπετόν. Στο κέντρο ο χρήστης. Από την αλμύρα του Παλαιού Φαλήρου μέχρι την απόκρημνη Αιξωνή, διασχίζοντας με ποταμίσια ορμή τη γενέθλια πόλη της Λάρισα, η Νέλλα Γκόλαντα «πέταξε» σε ηλικία 82 ετών, πάνω από τις τεθλασμένες χαράξεις της, ακροβατώντας ανάμεσα στην παράδοση, στη μοντερνιστική νεωτερικότητα και στον κριτικό τοπικισμό.
Γεννήθηκε το 1941, μεγάλωσε στη Λάρισα, σπούδασε χαρακτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Και έπειτα σκαρφάλωσε σε μεγαλύτερες χωρικές κλίμακες. Με διεθνή αναγνώριση, πρωτοπόρος μιας αρχιτεκτονικής τοπίου που τέμνει την τέχνη με την αρχιτεκτονική, μεταξύ land art και γλυπτικής αστικού τοπίου, πρόβαλε τη site specific τέχνη της –αυτή που δημιουργείται για συγκεκριμένο τόπο– ως συλλογικό υπαίθριο βίωμα μέσω ενός ολιστικού σχεδιασμού.
«Σπάνια συναντάς ανθρώπους με το εκτόπισμα της προσωπικότητας της αγαπημένης Νέλλας Γκόλαντα. Μια έκρηξη ταλέντου, χιούμορ, βαθιάς χαραγμένης γνώσης, δημιουργικής χαράς. Οταν της έστειλα ένα κειμενάκι μου για το επερχόμενο αφιερωματικό βιβλίο της, ενθουσιάστηκε με αυτή τη φράση: “Η γλύπτρια τοπίου Νέλλα Γκόλαντα ήδη από τη δεκαετία του 1970 τοποθετεί το έργο της ως ανάχωμα απέναντι σ’ αυτό που ο Γιώργος Χειμωνάς ονομάζει “ατροφία της κοσμολογικής μυθολογίας”, “μυθολογική ξηρασία που εστράγγισε το κοσμολογικό μας τοπίο”». Και το κάνει με έναν τρόπο σχεδόν σωματικό, τοποθετώντας το σώμα της στο σώμα του τοπίου, ανταλλάσσοντας βλέμματα και χειρονομίες ανάμεσά τους. Η Νέλλα στα γλυπτά της κατοικημένα τοπία σμιλεύει ακούραστα ρυθμούς, ανάσες στα υλικά και στις καταστάσεις που συναντά στο μεσογειακό τοπίο. Η λατομική της τέχνη αγκαλιάζει τη ζωή, αντηχεί τις αδιάκοπες διεργασίες της φύσης, αλλά και τη μαστορική των τεχνιτών που αφιερώνονται στο υλικό της δουλειάς τους. Πρόκειται για μια κοσμική ποιητική στον δημόσιο χώρο, αναφέρει η Δήμητρα Χατζησάββα, αν. καθηγήτρια της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Τα έργα της «κάτοπτρα τοπίου», γενναιόδωρες εμπειρίες που ταρακουνούν την υπάρχουσα ψυχολογία του δημόσιου χώρου, γεννούν γεγονότα υφαίνοντας δρώμενα. Ιχνηλατούν την ποιητική της καθημερινότητας σκηνοθετώντας κινήσεις σωμάτων, συνυπάρχουν με τη φύση, εξερευνούν την υλικότητα. «Αν δεν ήμουν ποιητής και ήμουν εικαστικός, θα έκανα τέτοια έργα», είχε πει ο Ελύτης, ενώ ο Σεφέρης τη θαύμασε: «Κάποιος έπρεπε να δει τον ουρανό ανάμεσα απ’ τις κολόνες».
«Αν δεν ήμουν ποιητής και ήμουν εικαστικός, θα έκανα τέτοια έργα», είχε πει ο Ελύτης.
Από τα σημαντικότερα έργα της: η πλατεία και η γλυπτή προκυμαία του Φλοίσβου στο Παλαιό Φάληρο. Οι συνθέσεις της αναπαράγουν παύσεις, χαράσσουν διαδρομές, αναμοχλεύουν εντάσεις. Αντανακλούν τη στιλπνότητα του μαρμάρου, απορροφούν την αδρότητα του μπετόν. Μιλάει με σεβασμό και ευγνωμοσύνη για τους τεχνίτες και την κατασκευή. Στις διαμορφώσεις της πλατείας Ταχυδρομείου, της κεντρικής πλατείας και του Γλυπτού Ποταμού στη Λάρισα, χειρίστηκε με μαεστρία τους αρμούς της δαπεδόστρωσης, δημιουργώντας ένα χωρικό σύστημα οπτικών χαράξεων, οδηγώντας το βλέμμα προς το αρχαίο θέατρο της πόλης. Αποκαθιστώντας τη σχέση της Λάρισας με το υδάτινο στοιχείο· συνδέοντας τον τόπο με την ιστορία του. Τα σχέδιά της απαντούν σε παγανιστικούς μύθους, με τη Στίλβη (κόρη του Πηνειού) ως τρεμοφέγγισμα άστρου και λαμπύρισμα νερού, αλλά ταυτόχρονα τιμούν μνήμες και παραποτάμια συμβάντα κατά μήκος της ροής του «γλυπτού» ποταμού.
«Η λέξη εμμένεια (ενύπαρξη) σπάνια μπορεί να αποδώσει με μοναδική ακρίβεια το σύνολο των νοηματοφόρων δυνάμεων που εγγράφονται στη βιωμένη εμπειρία του ανθρώπου από ένα “Συνολικό Εργο Τέχνης” (Gesamtkunstwerk), όπως από τον γλυπτό κόσμο της Νέλλας. Με τη σημασία μάλιστα «μιας διαμεσολάβησης ανάμεσα στις ακαθόριστες και απρόβλεπτες δυνάμεις του χάους, τις οποίες τέμνει ως ένας αφαιρετικός μηχανισμός, ως ένα είδος κόσκινου, για να αναδυθούν μέσα από αυτές συγκεκριμένες διευθετήσεις και μορφοποιήσεις», σημειώνει η Βάνα Τεντοκάλη, ομότιμη καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και προσθέτει: «Διότι η Νέλλα αναμετράται μαζί τους στρέφοντας τη διαπεραστική, εκσκαφική της ματιά στο έδαφος με αφετηρία την επιφανειακή του στιβάδα την οποία “καταλαμβάνει”. Κατακυριεύοντας όλες τις διαστάσεις της, τις χρησιμοποιεί ως κόσκινο για να τις φιλτράρει σε θραυσματικές διευθετήσεις υπερβαίνοντας στερεομετρικά όρια μέσα από μια δική της ενστικτώδη εκδοχή των φράκταλς (Αιξωνή), πριν ακόμη σαρώσουν την ακαδημαϊκή και εφαρμοσμένη αρχιτεκτονική. Διότι μέλημά της είναι, μέσα από τη δική της πλημμυρίδα συναισθημάτων, να ανοίξει δρόμο προς τη συλλογική χαρά. Την οποία μάς χάρισε απλόχερα! Η αξεπέραστη αγαπημένη μας!».
Η Νέλλα Γκόλαντα εργάστηκε για τον παραλιακό ποδηλατόδρομο – πεζόδρομο Ραφήνας – Νέας Μάκρης και τον Βοτανικό Κήπο στο Αλσος Βεΐκου. Από τα κορυφαία έργα της, το θέατρο-γλυπτό Αιξωνής, στη Γλυφάδα: ένα κατεστραμμένο λατομείο που μεταμορφώθηκε σε τόπο πολιτισμού τη δεκαετία του ’80 στο πλαίσιο του προγράμματος Τρίτση. Στα εγκαίνιά του, οι πειραματισμοί της σε μεγάλη κλίμακα άγγιξαν τις κρυσταλλικές δομές της μουσικής του Ξενάκη και ανέδειξαν τις διαδραστικές δυνατότητες του χώρου. Δυστυχώς, σήμερα είναι κλειστό και ανενεργό.
Συνεργάστηκε με την αρχιτέκτονα και κόρη της, Ασπασία Κουζούπη, στο «Ανοιχτό μουσείο παλαιάς λατομικής τέχνης» στα Λατομεία Διονύσου, στην Αττική Οδό στο τμήμα της Δυτικής Περιφερειακής Υμηττού, στην κεντρική πλατεία Γλυφάδας «Βάσω Κατράκη». Παράγοντας αναπάντεχους δημόσιους χώρους.
«Τα μεγάλα ολιστικά έργα της Νέλλας στον δημόσιο χώρο είναι πεδία καλλιέργειας των διαπροσωπικών σχέσεων των ανθρώπων. Πεδία αμοιβαιότητας ανάμεσα στους καθημερινούς λειτουργούς του δημόσιου χώρου και της δημιουργού που τα οραματίστηκε, τα σχεδίασε, φρόντισε ενσώματα την υλοποίησή τους. Τοπία τρυφερά, διεθνώς πρωτοποριακά. Αυτές τις ημέρες συνειδητοποίησα κάτι που δεν είχα αναλογιστεί πριν από την οριστική αναχώρησή της: πως τα έργα που δημιουργήσαμε μαζί ως ομάδα (Γλυπτά Αρχιτεκτονικά Τοπία: Ν. Γκόλαντα + Α. Κουζούπη) είναι ανοιχτές διαδικασίες, ζωντανοί διάλογοι μεταξύ μας, πεδία στα οποία διαρκώς συμβαίνει η συνάντησή μας. Τα έργα μας αυτά δουλεύτηκαν μέσα από μια συνεργασία – όμοια χορευτική ακροβασία- ταλάντωση ανάμεσα στις διακριτές οπτικές μας, με κυμαινόμενες εντάσεις προς άγραν του “κοινού παρονομαστή”: του ευρήματος που θα μας ολοκλήρωνε εξίσου και τις δύο. Νέλλα μου, θα σε βρίσκω μέσα σ’ αυτά τα τοπία», σημειώνει η Ασπασία Κουζούπη.
