Από το 2013, 26.750 άνθρωποι που προσπάθησαν να διασχίσουν τη Μεσόγειο για να φθάσουν στην Ευρωπαϊκή Ενωση, πέθαναν ή αγνοούνται, σύμφωνα με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.
Σύμφωνα με τον Frontex, πέρυσι σημειώθηκαν 330.000 παράτυπες διελεύσεις στα σύνορα της Ε.Ε., οι περισσότερες από το 2016, χωρίς βεβαίως σε αυτές να υπολογίζονται τα 13 εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες. Τον Μάρτιο, περισσότερες από 22.500 παράτυπες διελεύσεις σημειώθηκαν στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., αύξηση 60% από πέρυσι.
Το πρώτο τρίμηνο του 2023 καταγράφηκαν περισσότεροι θάνατοι προσφύγων και μεταναστών στη θάλασσα από οποιοδήποτε άλλο τρίμηνο τα τελευταία έξι χρόνια.
Οσο σε διάφορα μέρη παγκοσμίως οι συνθήκες ζωής παραμένουν αβίωτες, όλα δείχνουν πως οι μεταναστευτικές ροές προς την Ε.Ε. δεν θα σταματήσουν. Πώς μπορούν να αποφευχθούν οι θάνατοι όσων προσπαθούν να φθάσουν στην Ευρώπη; Εξι ειδικοί απαντούν στην «Κ».
Εξωθούνται στον κίνδυνο
«Η λύση είναι να υπάρξουν περισσότερες νόμιμες δίοδοι μετανάστευσης, το ναυάγιο δείχνει ότι η Ευρώπη έχει σπρώξει μετανάστες και πρόσφυγες σε ολοένα και πιο επικίνδυνες διαδρομές στη Μεσόγειο», λέει στην «Κ» ο συγγραφέας και associate fellow στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα του βρετανικού think tank Chatham House, Χανς Κουντνάνι. «Οσο το ταξίδι προς την Ευρώπη γίνεται πιο δύσκολο, τόσο περισσότερο άνθρωποι θα βασίζονται σε λαθρεμπόρους για τη μετακίνηση», τονίζει. Αν δεν ανοίξουν νόμιμες οδοί, η Ε.Ε. θα πρέπει να αλλάξει την πολιτική της, αναφέρει.
Η Αννα-Ιάσμη Βαλλιανάτου, academy associate στο Chatham House, τονίζει πως η λογική της αποτροπής –«το επίσημο επιχείρημα της Ε.Ε. για να μην πνίγονται, να σταματήσουν να ξεκινάνε»– δεν λειτουργεί. «Οι τρέχουσες πολιτικές της Ε.Ε. ενισχύουν τα δίκτυα των λαθρεμπόρων, γιατί οι άνθρωποι αυτοί θα φύγουν ό,τι και να γίνει», αναφέρει. «Οι πρόσφυγες», συμπληρώνει, «φεύγουν από τέτοια κόλαση στη Λιβύη, που το να έρθουν και να μένουν σε συνθήκες δυσμενείς ή και το να διακινδυνεύσουν να πνιγούν ενδεχομένως, φαντάζει καλύτερο». Οι χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή «σηκώνουν το βάρος», τονίζει, όσο δεν υπάρχει συμφωνία σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον δίκαιο διαμοιρασμό των προσφυγικών ροών. «Ασφαλείς δίοδοι, σωστός διαμοιρασμός μεταξύ κρατών-μελών και σεβασμός», αυτές, αναφέρει, είναι οι λύσεις, συμπληρώνοντας πως και οι πρόσφυγες θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην οικονομία της Ε.Ε. «Αποτελούν εργατικό δυναμικό», τονίζει.
«Φεύγουν από τέτοια κόλαση στη Λιβύη, που το να έρθουν και να μένουν σε συνθήκες δυσμενείς, ή και το να διακινδυνεύσουν να πνιγούν ενδεχομένως, φαντάζει καλύτερο». Αννα-Ιάσμη Βαλλιανάτου, academy associate στο Chatham House
«Λέμε χανόμαστε γιατί δεν έχουμε εργατικά χέρια, κάπου πρέπει να το ξανασκεφτούμε όλο αυτό», δηλώνει στην «Κ» η καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αντιγόνη Λυμπεράκη, η οποία μέχρι πέρυσι ήταν γενική διευθύντρια της ΜΚΟ Solidarity Now. Η πολιτική της αποτροπής, σημειώνει, δεν αποτελεί λύση. «Ποτέ δεν μπορείς να γίνεις τόσο απωθητικός σε ανθρώπους που ζουν τόσο χάλια», λέει. «Ούτε η πολιτική εντελώς ανοιχτών συνόρων γίνεται», αναφέρει, συμπληρώνοντας πως η νόμιμη δίοδος είναι μια λύση. Μια άλλη είναι η παρακολούθηση των κυκλωμάτων των διακινητών, αλλά και των ίδιων των σκαφών, λέει. «Αν έβλεπες ένα ποδήλατο που είχε φορτωμένα 8 παιδιά θα το σταματούσες – είναι θέμα βούλησης της Ευρώπης να το σκεφθεί με την έννοια της διάσωσης των ανθρώπων», τονίζει.
Ο καθηγητής Διεθνούς Μετανάστευσης και Υποχρεωτικής Μετεγκατάστασης στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, Νάντο Σιγκόνα, λέει στην «Κ» πως πέραν των νόμιμων οδών, η Ε.Ε. θα πρέπει να δώσει περισσότερη έμφαση στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. «Τέτοιες επιχειρήσεις από τις ακτοφυλακές και τον Frontex παίρνουν όλο και περισσότερο μορφή αστυνόμευσης και παρακολούθησης, παρά διάσωσης», τονίζει.
Και εκείνος συμφωνεί ότι η λύση είναι οι νόμιμες δίοδοι. «Ερευνα που έχω κάνει με ανθρώπους που έχουν διασχίσει τη θάλασσα, δείχνει πως ευγνωμονούν τους διακινητές, γιατί ο μόνος τρόπος να φύγουν είναι να μπουν σε μια υπερφορτωμένη βάρκα. Προσπάθειες από την πλευρά της Ε.Ε. και της Μεγάλης Βρετανίας να κλείσουν τα σύνορα έχουν δημιουργήσει ζήτηση για αυτές τις υπηρεσίες», λέει. «Μπορείς να εξαλείψεις αυτή τη ζήτηση ανοίγοντας ασφαλείς διόδους». Η έμφαση αυτή τη στιγμή είναι στο να κρατηθούν οι αριθμοί χαμηλά. «Αλλά το θέμα είναι να έχεις ένα δίκαιο σύστημα ασύλου», τονίζει.
«Εχουμε 10 χρόνια τραγικών μαθημάτων, που δείχνουν ότι πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τις επιχειρήσεις διάσωσης, σταματώντας τις βάρκες όπου κι αν τις βρούμε γιατί είναι επικίνδυνες και να φροντίσουμε να μπαίνουν λιγότεροι άνθρωποι σε αυτές», λέει στην «Κ» ο ιδρυτής του European Stability Initiative, Τζέραλντ Κνάους. Ο μόνος τρόπος να συνδυαστούν οι δύο πολιτικές είναι αν κάποιοι διασωθέντες μπορούν να επιστρέψουν σε ασφαλή τόπο, αναφέρει. «Χρειαζόμαστε ασφαλείς τρίτες χώρες. Τότε το κίνητρο να μπεις στη βάρκα θα είναι χαμηλότερο. Χρειαζόμαστε και μεταναστευτική διπλωματία που θα δίνει κίνητρο σε αυτές τις χώρες να θέλουν να είναι ασφαλείς». Η πολιτική των παράνομων pushbacks ή της έμμεσης αποτροπής είναι απάνθρωπη και δεν λειτουργεί.
«Χρειαζόμαστε και μεταναστευτική διπλωματία, που θα δίνει κίνητρο στις χώρες (από τις οποίες προέρχονται οι πρόσφυγες) να θέλουν να είναι ασφαλείς». Τζέραλντ Κνάους, ιδρυτής του European Stability Initiative
«Η Ευρώπη θα είναι πάντα πιο επιθυμητή από τη Λιβύη», λέει, «οι άνθρωποι δεν σταμάτησαν να έρχονται στην Ελλάδα λόγω της Μόριας – οι ροές μειώθηκαν λόγω της συμφωνίας Ε.Ε. – Τουρκίας». Κανείς, τονίζει, δεν πρέπει να πάει σε κάποια μη ασφαλή χώρα για να σταματήσει η παράτυπη μετανάστευση, αλλά θα μπορούσαν να βρεθούν χώρες, όπως η Ρουάντα, απ’ όπου θα γίνεται νόμιμα η διαδικασία μετεγκατάστασης στην Ε.Ε.
Οι βίζες
Η κοινωνία των πολιτών θα μπορούσε να βοηθήσει χορηγώντας βίζες προσφύγων, όπως συμβαίνει στον Καναδά, προσθέτει. «Ο Καναδάς δέχεται περισσότερους από 50.000 πρόσφυγες νόμιμα τον χρόνο, αλλά έχει και ασφαλή χώρα δίπλα του στην οποία μπορούν να επιστρέψουν όσοι δεν παίρνουν άσυλο, τις ΗΠΑ. Η γρήγορη διαδικασία ασύλου στα σύνορα είναι χρήσιμη, αλλά δεν μπορεί να γίνει στην Ελλάδα, παραδείγματος χάριν, αφού όσοι δεν γίνουν δεκτοί δεν θα μπορούν να γυρίσουν σε κάποια ασφαλή χώρα». Πρέπει, τονίζει, να ξαναμιλήσουμε για κίνητρα, όπως το να δώσει βίζα σε Τούρκους η Γερμανία και η Τουρκία να κάνει μεταρρυθμίσεις για να γίνει ξανά ασφαλής για τους πρόσφυγες και να συμφωνήσουν οι χώρες της Ε.Ε., με βάση τον πληθυσμό τους, να δεχθούν πρόσφυγες στο πρότυπο του Καναδά.
«Πρέπει να έχουμε μια διαφανή και αξιόπιστη πολιτική για νόμιμα σχήματα μετανάστευσης στην Ε.Ε.», λέει στην «Κ» ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, Τζιανλούκα Ρόκο, «που θα αποτρέψουν τους ανθρώπους από το να πέσουν στα χέρια διακινητών και λαθρεμπόρων». Κάνει έκκληση για περισσότερη συντονισμένη δράση και περισσότερο κρατικό συντονισμό σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στη Μεσόγειο. «Η προτεραιότητα», τονίζει ο κ. Ρόκο, «είναι να σωθούν ζωές».
