Οταν η Βάσω Σταματίου έφτασε στο Αουσβιτς αντίκρισε πρώτα τα κρεματόρια. Δεν ήξερε ακόμη πού την είχαν οδηγήσει. «Σκεφτήκαμε ότι εδώ θα φάμε καλά, έχει αρτοποιεία, έχει ψωμιά, γιατί πεινούσαμε πολύ στη Γιουγκοσλαβία όπου ήμασταν κρατούμενες. Στο μεταξύ βλέπαμε και κάτι πλάσματα εκεί που δεν ήταν ανθρώπινα πλάσματα. Είχαν κάτι όψεις σκελετωμένες, κουρεμένες, με τσεμπέρια στο κεφάλι, με κάτι ριγέ ρούχα. Λέγαμε μήπως μας φέρνουν εδώ για να περιθάλψουμε αυτά τα άρρωστα πλάσματα. Μέσα στην άγνοια ήμασταν. Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι έτσι θα γινόμασταν και εμείς». Με αυτά τα λόγια διηγήθηκε στην «Κ» τις πρώτες της εικόνες ως αιχμάλωτη στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, όταν τη συναντήσαμε το 2016. Στο αριστερό της χέρι κουβαλούσε ακόμη ανεξίτηλο το νούμερο 82224. Χθες, η Μητρόπολη Φθιώτιδος ανακοίνωσε ότι η Βάσω Σταματίου, μία από τις τελευταίες Ελληνίδες επιζήσασες του Αουσβιτς, πέθανε σε ηλικία 98 ετών. Είχε περάσει τα τελευταία της χρόνια στο Εκκλησιαστικό Γηροκομείο Στυλίδας, ένα διώροφο κτίριο με καμάρες και θέα στον Μαλιακό Κόλπο. Στο μονόκλινο δωμάτιό της φυλούσε σε ένα ντοσιέ με φωτογραφίες από τη νιότη της και τις επώδυνες αναμνήσεις περασμένων δεκαετιών: σκίτσα δικά της που εικόνιζαν τη φρίκη του Αουσβιτς, μαζί με γράμματα που έστελνε στους γονείς της μέσα από τα κρατητήρια της Γκεστάπο στη Θεσσαλονίκη.
Η Σταματίου ανήκε στην ομάδα των μη Εβραίων Ελλήνων που είχαν οδηγηθεί στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στα στρατόπεδα του θανάτου. Ακόμη και σήμερα δεν έχει διευκρινιστεί ο συνολικός αριθμός τους. Ηταν κυρίως στρατιωτικοί, ή κατηγορούμενοι για αντιστασιακή δράση και αριστερά – κομμουνιστικά φρονήματα. Μπορεί, όμως, να μην ανήκαν ούτε σε αυτή την κατηγοριοποίηση. Αρκούσε να τους είχε υποδείξει κάποιος δωσίλογος προς τις κατοχικές δυνάμεις για να έχουν αυτή την κατάληξη.
Ηταν 28 Μαρτίου 1944 όταν η Γκεστάπο συνέλαβε την τότε πρωτοετή φοιτήτρια Νομικής, Βάσω Σταματίου, στην οδό Τσιμισκή της Θεσσαλονίκης. Τρεις ημέρες νωρίτερα συμμετείχε σε μια απόπειρα διαδήλωσης για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου. Εκείνη την περίοδο απαγορευόταν οποιαδήποτε εκδήλωση ελευθερίας. Οι Γερμανοί στρατιώτες πυροβόλησαν στον αέρα για να διαλύσουν το συγκεντρωμένο πλήθος. Ισως κάποιος να πρόσεξε τη νεαρή Σταματίου, μπορεί και να την πρόδωσαν. Χρόνια μετά δεν γνώριζε και εκείνη τι ακριβώς είχε συμβεί. Κρατήθηκε αρχικά στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Η «Κ» είχε διαβάσει μία από τις επιστολές που έγραψε από εκεί για τους γονείς της. «Τελευταία βραδιά που περνώ στη Θεσσαλονίκη. Ποιος ξέρει αύριο πού θα είμαι; Χάρη μεγάλη σας ζητώ, μην το πάρετε πολύ κατάκαρδα. Οπως είπα παραπάνω, μπορεί να είναι για καλό μου. Θα κρατήσω την αξιοπρέπειά μου και την ψυχραιμία μου για όλα τα απρόοπτα. Εχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου και ‘σείς να έχετε σε μένα. Να ‘στε βέβαιοι ότι γρήγορα θα ξανανταμωθούμε», τους έγραψε.
Πρωτοετής φοιτήτρια Νομικής, συνελήφθη από την Γκεστάπο στη Θεσσαλονίκη επειδή συμμετείχε σε μια απόπειρα διαδήλωσης για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1944.
Επειτα από τρεις ημέρες την οδήγησαν σε φυλακές της Γιουγκοσλαβίας και από εκεί στάλθηκε αργότερα στο Αουσβιτς. Μόλις έφτασε την κούρεψαν. Είχε ωραία, ξανθά, κυματιστά μαλλιά και για αυτό την έκαναν να υποφέρει. «Παίρναν το κεφάλι, το χτύπαγαν από εδώ και από εκεί, νόμιζες ότι οι ψαλιδιές θα μπουν στο μάτι. Μετά μας ζήτησαν να γδυθούμε. Φοβόμασταν μπροστά σε όλους αυτούς τους άντρες. “Βγάλ’ τα” φωνάζανε και χτυπούσαν. Κράτησε όλη μέρα το μαρτύριο, ο εξευτελισμός. Αυτό ήταν το σύστημα των Γερμανών. Μέσα σε 24 ώρες να μπορέσουν να σου αφαιρέσουν όλη την ανθρώπινη ύπαρξη και την περηφάνια που είχες», είχε δηλώσει η ίδια στην «Κ».
Παρέμεινε στο Αουσβιτς τρεις μήνες προτού μεταφερθεί σε άλλο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Εχει περιγράψει πως είχαν πληγιάσει τα πόδια της από την ασιτία, την αποβιταμίνωση και τη σκληρή καταναγκαστική εργασία. Ελεγε ότι τις νύχτες έκρυβε στο προσκεφάλι της μισό κομμάτι από το ψωμί που τους έδιναν, και μόλις ξυπνούσε το πρωί το είχαν αρπάξει άλλες κρατούμενες. «Τα σίδερα πάνω στα φουγάρα σκάζανε από την υπερβολική θερμότητα, γιατί καίγανε συνέχεια», είχε πει για τα κρεματόρια. Κατάφερε να επιβιώσει και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του 1945. Ωστόσο δεν είχε την υποδοχή που περίμενε. Εφτασε σε μια διχασμένη Ελλάδα. Οπως και άλλοι πρώην αιχμάλωτοι των ναζί συχνά αισθανόταν ανεπιθύμητη. «Γύρισα στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1945 με ένα παλιοπαντέλονο. Δουλειά δεν έβρισκα γιατί έλεγαν ήρθε η κομμουνίστρια… Κυνηγημένη μια ζωή», είχε δηλώσει στην «Κ». «Αν έλεγες ότι σε έπιασαν οι Γερμανοί ήσουν κομμουνίστρια. Ηταν ντροπή τότε να μιλήσεις. Ασε που δεν πίστευαν και γύριζαν το κεφάλι από την άλλη. Δεν ήθελαν να ακούσουν και γι’ αυτό τότε υπήρχε μια σιωπή».
Εφυγε στην Ιταλία, όπου σπούδασε ενδυματολογία και σκηνογραφία στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μιλάνου. Οταν επέστρεψε στην Ελλάδα εργάστηκε στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Εγραψε ένα βιβλίο για την αιχμαλωσία της με τίτλο «Βαρούμ?» («Γιατί;»). «Ζούσα σε μια κόλαση, αλλά δεν ήξερα την έκταση της κόλασης αυτής», σημείωνε σε αυτό.
