Είμαι στο Αμστερνταμ. Τα κόκκινα φώτα καθρεφτίζονται στο νερό. Ολων των ειδών οι απολαύσεις παρέχονται στη σειρά. Ορθιοι, καταναλώνουμε την πιο αθώα, μια βάφλα νουτέλα. Ενας τύπος αρχίζει και μας βρίζει. Στα αγγλικά. Περνάει ανάμεσα στο πλήθος σπρώχνοντας, για να κάνει χώρο, χτυπάει το κουδουνάκι του ποδηλάτου του, έξαλλος, μας εύχεται τα χειρότερα. «Εγώ μένω εδώ», λέει. Μου φαίνεται αγενέστατος και επιθετικός, τον κατατάσσω στους συνήθεις μεθυσμένους της πόλης και συνεχίζω το γλυκό μου.
Λίγα χρόνια μετά, στο κέντρο της Αθήνας, κοντεύω να γίνω αυτός ακριβώς ο τύπος. Δεν είναι μόνο που για να φάω κάτι της προκοπής συνήθως πρέπει να περπατήσω αρκετά, πρέπει και να στριμώχνομαι ανάμεσα σε τραπεζοκαθίσματα ή να παραμερίζω τις βαλίτσες με τα ροδάκια. Και όποτε πάω να χάσω την ευγένειά μου, θυμάμαι τη δική μου αίσθηση ελευθερίας και ξεγνοιασιάς σε ξένα μέρη που τα τρώει σαν σκουλήκι ο τουρισμός.
Κατά βάθος μ’ αρέσουν οι τουρίστες. Μ’ αρέσει η ανεμελιά τους, που πίνουν Απερολ το μεσημέρι, που τρώνε όλα τα λάθος πράγματα στα λάθος μέρη, που απολαμβάνουν… Το βλέμμα τους ανανεώνει πράγματα που έχουμε συνηθίσει. Την Ακρόπολη. Τα μουσεία. Τις πολυκατοικίες. Τα χρήματά τους, επίσης, είναι ανανεωτικά. Αλλωστε, τα διάφορα μέρη έχουν γεμίσει επισκέπτες επειδή το ταξίδι στο εξωτερικό δεν είναι αυτό που ήταν, έχει εκδημοκρατιστεί.
Ο τουρισμός μού φέρνει αμφιθυμία. Μήπως δεν έχω μείνει στο κατάκεντρο της Λισαβώνας χρηματοδοτώντας το Airbnb που εκτόπισε τους Πορτογάλους από την πόλη τους;
Περνώ βράδυ απ’ τα στενά της Πλάκας. Μαύρα οχήματα πολυτελείας ξεφορτώνουν σε ακριβά ξενοδοχεία καλοντυμένες μεθυσμένες. Στις πολυκατοικίες προς Κουκάκι, το κουτί-λουκέτο με το κλειδί του Airbnb κοσμεί κατεβασμένα ρολά και εισόδους, μήνυμα για όλους τους μυημένους. Πλάι στα θυροτηλέφωνα, τα κλασικά «Πωλείται» και «Ενοικιάζεται» σε τιμές που φέρνουν ίλιγγο. Στο χόστελ (το ακριβό) κοντά στην Ακρόπολη και στον αιωνίως βρωμιάρικο δρόμο προς το Σύνταγμα, κάτι αγοράκια και κάμποσοι περίεργοι πίνουν μπίρες απ’ το περίπτερο. Εχω βρεθεί αμέτρητες φορές στη θέση τους.
Ο τουρισμός μού φέρνει αμφιθυμία. Μήπως δεν έχω μείνει στο κατάκεντρο της Λισαβώνας χρηματοδοτώντας το Airbnb που εκτόπισε τους Πορτογάλους από την πόλη τους; Μήπως δεν έχω υπάρξει ο απαίσιος τουρίστας που δεν φέρεται στην εντέλεια; Μήπως δεν έχω πάει ταξίδι στη Σερβία με βασικό μου κίνητρο την ανώτερη αγοραστική μου δύναμη; Με απλά λόγια, έχω κάνει αυτά που κάνουν οι τουρίστες, έχω πάει σε μέρη όπου μπορώ να καταναλώσω περισσότερο απ’ τους ντόπιους και δεν έχω φερθεί ως υπόδειγμα. Το ίδιο έχουν κάνει και πολλοί άλλοι Ελληνες που τώρα γκρινιάζουν για τον υπερτουρισμό στην Ελλάδα. Και καλά κάνουν και γκρινιάζουν. Είναι μια απολύτως λογική αντίδραση.
Ποιος θέλει να βλέπει το αγαπημένο του μέρος να γίνεται χρόνο με τον χρόνο ένας παιδότοπος για ενηλίκους που πουλάει αυγά με αβοκάντο και ευρωπαϊκό παρελθόν-κουλτούρα;
Νομίζω ότι η γκρίνια τους, αφενός, προέρχεται από την κούρασή τους. Εάν δουλεύεις ασταμάτητα και δεν πας διακοπές, η γκρίνια είναι λογική. Εάν, μάλιστα, έχεις χρόνια να πας κάπου, ενώ έχεις εκπαιδευτεί να βλέπεις το ελληνικό καλοκαίρι ως το αποκορύφωμα της χρονιάς σου, ένα αναπόσπαστο κομμάτι του Αυγούστου σου μάλλον νιώθεις ότι σου το παίρνουν. Επίσης, η γκρίνια δικαιολογείται από το πώς αλλάζουν τα μέρη. Κρυφές παραλίες αλώνονται, επειδή κάποιοι είχαν την ιδέα να τις ανεβάσουν στο Instagram για μια χούφτα καρδιές. Ερημικά νησιά γίνονται «κουλ» από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτό το παιχνίδι με τα «κουλ» νησιά δεν μπορώ να το παίξω πια, όλα μου φαίνονται πανάκριβοι βράχοι.
Πάντως, ενώ όλοι ταξιδεύουν όταν μπορούν να πληρώσουν, υπάρχει μια γενική, παγκοσμιοποιημένη παγωμάρα με τις υπερβολές. Ποιος θέλει να βλέπει το αγαπημένο του μέρος να γίνεται χρόνο με τον χρόνο ένας παιδότοπος για ενηλίκους που πουλάει αυγά με αβοκάντο και ευρωπαϊκό παρελθόν-κουλτούρα; Αυτήν την αίσθηση είχα την τελευταία φορά που πήγα στη Βιέννη. Οι τοίχοι και οι τουαλέτες των μπαρ τίγκα στα αυτοκόλλητα και στα συνθήματα κατά των τουριστών, τα στέκια γεμάτα επισκέπτες ή με αρκετές παραλλαγές στο μενού, για τους τουρίστες πάντα, με έτοιμες τις αντίστοιχες περιγραφές στα αγγλικά.
Είχα την αίσθηση μιας πόλης απολύτως παραδομένης. Εβλεπα τους ντόπιους μ’ ένα καφεδάκι και ένα γλυκό μπροστά τους και γύρω τους τουρίστες να τρώνε βουνά από ψωμιά, αυγά, μαρμελάδες και σνίτσελ. Τουλάχιστον, κάποτε δεν το έπαιζαν φλανέρ αυτοί οι μαζικοί καταναλωτές της κουλτούρας, των εμπειριών, των αυγών και των πόλεων, οπότε τα σάπια καφέ-μπαρ παρέμεναν σάπια καφέ-μπαρ, τα κακά εστιατόρια δεν είχαν ουρά για να μπεις και δεν έψαχνες απεγνωσμένα να συναντήσεις κάτι ειλικρινές.
Σε κάθε περίπτωση, εκτός από τη μελαγχολία για την ανικανότητα των Ευρωπαίων να τα βγάλουν πέρα οικονομικά χωρίς να πουλάνε όψεις του ένδοξου παρελθόντος τους, το πραγματικό θέμα είναι η αίσθηση του αποκλεισμού. Πολύς κόσμος αισθάνεται ότι απλώς παρατηρεί αυτήν τη διείσδυση του τουρισμού στις πτυχές της πόλης του, της ζωής, της μαζικής κατανάλωσης χωρίς να συμμετέχει. Νιώθει πως δίπλα του υπάρχει κάτι απολαυστικό που δεν του απευθύνεται, αντιθέτως, τον εκτοπίζει γεωγραφικά. Θέλει και αυτός να καταναλώσει μέρη και φαγητά και δεν μπορεί, ενώ, ταυτόχρονα, υποχρεούται, κοινωνικά, στο μαρτύριο της διαδικτυακής παρακολούθησης της κατανάλωσης των άλλων. Η αίσθηση αποκλεισμού θα μειωνόταν εάν οι κάτοικοι ένιωθαν κάποια αυτόματη συμμετοχή στα κέρδη, επειδή αυτά θα διαχέονταν προς τα κάτω. Στα νησιά, όμως, ούτε ασθενοφόρα δεν έχουν, ενώ έχουν επισκέπτες. Στην Αθήνα, άνετα μετακινούνται μόνον όσοι δεν βιάζονται να πάνε κάπου.
