Στην ιστοσελίδα μεγάλης τράπεζας σπέρματος με έδρα τη Δανία, εκατοντάδες προφίλ δοτών γενετικού υλικού διατίθενται προς επιλογή από λήπτες διεθνώς. Η Ζιλί και η Κλοέ διέτρεξαν αρκετά από αυτά, αν και περιορίστηκαν σε όσους ήταν χαρακτηρισμένοι ως «id-release», έδιναν δηλαδή τη δυνατότητα στα παιδιά που θα γεννηθούν από το γενετικό υλικό τους να έχουν, με την ενηλικίωση, πρόσβαση στα στοιχεία τους.
«Το πρώτο κριτήριο για την επιλογή του δότη ήταν να μην είναι ανώνυμος και το δεύτερο να έχει καστανά μαλλιά», λέει στην «Κ» η Ζιλί. «Είχαμε στη διάθεσή μας τέσσερις-πέντε σελίδες αποτελεσμάτων με αυτό το φιλτράρισμα και μπορούσαμε να δούμε και τις φωτογραφίες τους».
Η Γαλλίδες Ζιλί και Κλοέ είναι ζευγάρι. Στη Γαλλία, ο γάμος ομοφυλοφίλων προβλέπεται από τη νομοθεσία και από το 2021 τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν πλέον πρόσβαση στις τεχνολογίες της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. «Επιλέξαμε μια τράπεζα σπέρματος του εξωτερικού, γιατί στη χώρα μας δεν μπορείς να διαλέξεις η ίδια τον δότη. Το αναλαμβάνουν αυτό οι κλινικές, βάση των φαινοτυπικών σου χαρακτηριστικών. Και επειδή δεν υπάρχει άμεσα διαθέσιμο υλικό για όλους, προτεραιότητα έχουν τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια», εξηγούν.
Για τις Κλοέ και Ζιλί η γνώση έστω ορισμένων στοιχείων προσωπικότητας και καταγωγής του δότη ήταν σημαντική για να νιώσουν συναισθηματικά ασφαλείς οι ίδιες, ενώ θεωρούν πως την ίδια ανάγκη θα εκφράσει μεγαλώνοντας και το παιδί τους.
Μια αναπάντεχη σύμπτωση
Η Ζιλί διανύει σήμερα τους τελευταίους μήνες της εγκυμοσύνης της. Το έμβρυο φέρει το δικό της DNA και αυτό ενός άντρα με καταγωγή από τη Δανία και τη Συρία. «Οταν είδαμε τις φωτογραφίες του εκπλαγήκαμε, γιατί μοιάζαμε. Θα μπορούσε να είναι συγγενής μας», λένε στην «Κ». «Μετά ακούσαμε τη φωνή του και διαβάσαμε τις πληροφορίες που παρέθετε στο προφίλ του και διαπιστώσαμε κοινά βιώματα και ασχολίες. Τον νιώσαμε οικείο», αναφέρουν για τις λεπτομέρειες που καθόρισαν την τελική τους επιλογή.
Oμως, μια ασυνήθιστη εξέλιξη έφερε νέα δεδομένα σε μία, κατά τα άλλα, συνηθισμένη διαδικασία για τη δημιουργία οικογένειας μέσω δότη σπέρματος, που η Ζιλί και η Κλοέ δεν είχαν ποτέ πριν σκεφτεί.
Την ίδια εποχή που οι δύο γυναίκες ολοκλήρωναν τις διαδικασίες της εξωσωματικής, ένα φιλικό τους ζευγάρι, επίσης Γάλλοι, επέλεγaν από την ίδια τράπεζα γενετικού υλικού τον δικό τους δότη. Ο άντρας με καταγωγή από τη Δανία και τη Συρία δεν έμοιαζε ιδανικός μόνο για τις Ζιλί και Κλοέ, αλλά επιλέχθηκε -τυχαία- και από το φιλικό τους ζευγάρι. Ετσι, δύο παιδιά που θα γεννηθούν σύντομα χωρίς να έχουν κανέναν οικογενειακό δεσμό ή νομική συγγένεια, θα είναι βιολογικά αδέλφια.
«Δεν θέλουμε να τα αποκαλέσουμε αδέρφια, για την ώρα»
Οι Ζιλί και Κλοέ διαπίστωσαν πως ο δότης ήταν ο ίδιος χάρη σε έναν κοινό φίλο των δύο ζευγαριών που γνώριζε την ιδιαίτερη καταγωγή του και παρατήρησε αρχικά τη σύμπτωση. «Οταν το μάθαμε ήμασταν σε σοκ. Την επόμενη μέρα στείλαμε στο άλλο ζευγάρι ένα μήνυμα που ξεκινούσε: “Συγχαρητήρια για την εγκυμοσύνη. Είναι λίγο περίεργο αυτό που θα σας πούμε”». Επιβεβαίωσαν ότι επρόκειτο πράγματι για τον ίδιο δότη. «Η απάντησή τους ήταν: “Ω, Θεέ μου!”. Συμφωνήσαμε να τηλεφωνηθούμε ξανά το βράδυ. Μιλούσαμε δυο ώρες. Η Κλοέ έχει ηχογραφήσει αυτή την κλήση. Δεν ξέραμε τι να πούμε. Ηταν τεράστιο το σοκ».
Ξεπερνώντας την αρχική έκπληξη, η Κλοέ και η Ζιλί, διέκριναν στην απροσδόκητη αυτή εξέλιξη μια πτυχή που θα μπορούσε δυνητικά να διευρύνει τα σύνορα της πυρηνικής τους οικογένειας. «Φυσικά, γνωρίζαμε ότι ο δότης δεν θα ήταν μόνο δικός μας. Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε, απλώς, ότι ένα άλλο παιδί, τόσο κοντά σε εμάς, θα είχε τον ίδιο δότη», λένε. «Αλλά το είδαμε ως ευκαιρία. Δεν ξέρουμε ακόμα τι είδους ευκαιρία, αυτό θα το σκεφτούμε στο μέλλον. Τα παιδιά θα ξέρουν. Συμφωνήσαμε ότι δεν θέλουμε να κρύψουμε τίποτα από το παιδί μας. Οταν ανακοινώνουμε την εγκυμοσύνη στους δικούς μας ανθρώπους λέμε και αυτό το μέρος της ιστορίας -δεν είναι μυστικό. Αυτό που είναι δύσκολο είναι πώς θα αποκαλέσουμε το άλλο παιδί. Γιατί στη γλώσσα μας έχουμε μόνο τις λέξεις “αδερφός” και “αδερφή”, αλλά όταν μοιράζεσαι έναν δότη είσαι αδερφός; Δεν θέλουμε να τα αποκαλέσουμε αδέρφια για την ώρα. Παρόλο που μοιάζει να είναι ο σωστός όρος, θα διαλέξουν τα ίδια τα παιδιά πώς θέλουν να λέγονται. Θέλουν να είναι ξαδέρφια, “ειδικοί φίλοι” ή ακόμα και αδέρφια; Θα διαλέξουν εκείνα!», λένε.
Πρόσβαση στη βιολογική ιστορία
Η Ζιλί και η Κλοέ επέλεξαν να εξασφαλίσουν το δικαίωμα της πρόσβασης στη γενετική πληροφορία του παιδιού που θα γεννήσουν. «Ακόμα και αν υπήρχε μόνο μία χώρα στον κόσμο όπου θα μπορούσαμε να απευθυνθούμε για να βρούμε μη ανώνυμο δότη, θα πηγαίναμε εκεί. Δεν κατακρίνω τις γυναίκες που δεν τις νοιάζει ή που δεν θέλουν να ξέρουν ποιος είναι ο δότης, αλλά για εμένα είναι σημαντικό», λέει η Ζιλί.
Η οικογένεια της μητέρας της Ζιλί ήρθε στη Γαλλία από την Ισπανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έχασε επαφή με αυτούς που έμειναν πίσω. «Ημουν πάντα περίεργη για το ποια είναι η οικογένειά μου. Αυτή η έλλειψη πληροφοριών γενεαλογίας ήταν για εμένα πρόβλημα, ακόμα και αν δεν πρόκειται για κοντινούς συγγενείς μου. Ηταν, λοιπόν, πολύ σημαντικό ότι το παιδί μου θα ξέρει -αν θελήσει να ξέρει- ποιος είναι το άλλο κομμάτι της βιολογικής ιστορίας του».
Παρ’ ότι η ύπαρξη του δότη είναι αναπόσπαστο μέρος του τρόπου δημιουργίας της οικογένειας των δύο γυναικών, η επίδρασή του σε αυτήν τελειώνει με την προσφορά του γενετικού του υλικού. «Είναι υπέροχος, τον ευχαριστούμε για ό,τι έκανε. Αλλά εμείς είμαστε μια οικογένεια», λέει το ζευγάρι.«Για αυτό και δεν έχουμε δείξει ούτε τη φωτογραφία του στους δικούς μας. Γιατί μπορεί να βλέπουν το παιδί και να αναζητούν ομοιότητες με εκείνον», προσθέτουν και εξηγούν πως στους συγγενείς τους αρκεί που δεν είναι ανώνυμος. «Νομίζω, αυτό είναι πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους, γιατί δεν μπορεί ο καθένας να φανταστεί ότι κάνει παιδί με κάποιον που δεν γνωρίζει», λένε.
Διαλέγοντας δότες γενετικού υλικού στην Ελλάδα
Ο νέος νόμος για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή που τέθηκε σε εφαρμογή τον Ιούλιο του 2022 έδωσε για πρώτη φορά τη δυνατότητα και στους λήπτες που απευθύνονται σε ελληνικές τράπεζες κρυοσυντήρησης γενετικού υλικού, να επιλέγουν ανάμεσα σε επώνυμους ή ανώνυμους δότες.
«Ο δότης είναι δότης, δεν είναι σε καμιά περίπτωση πατέρας»
«Μέχρι πρότινος ίσχυε μόνο και αποκλειστικά η ανωνυμία», λέει στην «Κ» η Δρ. Λίνα Ευγενή, διευθύντρια της μεγαλύτερης τράπεζας σπέρματος στην Ελλάδα. «Η ανωνυμία συνεχίζει να ισχύει για δότες οι οποίοι συναινούν για αυτόν τον σκοπό. Αυτή τη στιγμή όμως υπάρχει και η δυνατότητα χρήσης δείγματος δότη ο οποίος έχει συναινέσει στην αποκάλυψη της ταυτότητάς του στο παιδί, στα 18 του χρόνια, εφόσον το παιδί το αιτηθεί. Δεν σημαίνει βέβαια αυτονόητα και οποιαδήποτε άλλη επαφή ή αλληλεπίδραση με τον δότη. Ο δότης είναι δότης, δεν είναι σε καμιά περίπτωση πατέρας».
Η χρήση δοτών που συναινούν στην αποκάλυψη της ταυτότητάς τους εφαρμόζεται ήδη αρκετά χρόνια στη Δανία, όπου οι Κλοέ και Ζιλί έλαβαν το γενετικό υλικό, αλλά η υλοποίηση της πρόσβασης δεν έχει ακόμα ξεκινήσει καθώς δεν έχουν ακόμα ενηλικιωθεί τα πρώτα παιδιά που γεννήθηκαν από μη ανώνυμους δότες.
Στην Ελλάδα αντίστοιχα, η μικρή περίοδος ισχύος του νόμου δεν έχει επιτρέψει ούτε την ύπαρξη δοτών που να συναινούν στην αποκάλυψη της ταυτότητάς τους στο ενήλικο τέκνο. «Μέχρι στιγμής δεν έχουμε προλάβει να ενσωματώσουμε στο πρόγραμμά μας ανθρώπους που να έχουν συναινέσει και να έχουν και ελεύθερα δείγματα, άρα προς το παρόν διαθέτουμε μόνο ανώνυμους δότες», λέει η Λίνα Ευγενή. Ταυτόχρονα, οι δότες στην Ελλάδα τείνουν ακόμα προς την ανωνυμία: «Είναι περισσότεροι αυτοί που θέλουν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους. Ισως ακόμα δεν έχει ωριμάσει η πληροφορία γενικώς και η φιλοσοφία, ο τρόπος σκέψης. Είναι κάτι καινούριο οπότε μπορεί να δημιουργήσει κάποιους προβληματισμούς. Θέλει τον χρόνο του για να μπορέσει να εφαρμοστεί», συμπληρώνει.
Οι άγνωστοι δότες του παρελθόντος
Πάντως, μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα έλειπε -ή γινόταν αποσπασματικά- και η καταγραφή των δοτών-δοτριών γενετικού υλικού. Ενώ ο νόμος επιτρέπει μέχρι 10 γεννημένα τέκνα με χρήση ενός δότη σπέρματος ή δότριας ωαρίου, υπάρχουν αμφιβολίες εάν το όριο αυτό τηρούνταν.
Εξαιτίας της χρόνιας απουσίας ενός μητρώου δοτών-δοτριών που διασύνδεε τα δεδομένα των Μονάδων, οι Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και οι τράπεζες κρυοσυντήρησης δεν ήταν πάντα σε θέση να γνωρίζουν αν ο δότης που απευθυνόταν σε αυτές είχε δωρίσει και σε άλλες κλινικές γενετικό υλικό και πόσα παιδιά είχαν προκύψει από αυτό.
«Το μητρώο δοτών – ληπτών είναι κάτι που έχει προβλεφθεί από το 2005», λέει η Λίνα Ευγενή. «Ομως ο μηχανισμός είχε αρκετά προβλήματα και η τρέχουσα Αρχή (σ.σ. η Εθνική Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής) έχει δουλέψει πολύ για να μπορέσει να λειτουργήσει. Ηδη σήμερα που μιλάμε έχουν γίνει πολλές καταχωρήσεις. Υπάρχουν ακόμα διορθώσεις και τροποποιήσεις που γίνονται καθώς είναι ένα δυναμικό στοιχείο, ωστόσο οι καταγραφές πλέον γίνονται. Η αρχική ανακοίνωση της Εθνικής Αρχής προέβλεπε οι δότες να καταγραφούν σταδιακά μέχρι το 2012, αλλά αυτή τη στιγμή έχουμε φτάσει στο 2020. Είναι πάρα πολλές καταχωρήσεις που πρέπει να γίνουν», σημειώνει.
Το κόστος της «αλτρουιστικής» προσφοράς
Στην διάσημη τράπεζα γενετικού υλικού της Δανίας, κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να δει στα προφίλ των δοτών παιδικές φωτογραφίες τους, φαινοτυπικά χαρακτηριστικά, ορισμένες ιατρικές πληροφορίες, να ακούσει τη φωνή τους, να μάθει για τα ενδιαφέροντά τους και να δει το απόθεμα σπέρματος που διαθέτουν στην τράπεζα. Οι τιμές ποικίλουν. Για την πρόσβαση σε φωτογραφίες τους ως ενηλίκων υπάρχει επιπλέον χρέωση.
Στην Ελλάδα, μόνο οι ειδικοί της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν μέχρι τώρα πρόσβαση σε τέτοια στοιχεία και η επιλογή δοτών γίνεται βάση των φαινοτυπικών χαρακτηριστικών που προτιμούν οι λήπτες. Το εύρος κόστους είναι πολύ μεγάλο, «ξεκινά από 400 ευρώ και μπορεί να φτάσει και μέχρι 1600», λέει η Λίνα Ευγενή. «Εξαρτάται από τον τύπο δότη, αν θα είναι από την Ελλάδα, αν θα είναι από το εξωτερικό, αν θα είναι “id release”. Στην Ευρώπη είναι διαφορετικό το κόστος, είναι πολύ μεγάλη η διαφορά».
Όσο για τα κίνητρα των δοτών, η κ. Ευγενή εκφράζει την άποψη ότι είναι αλτρουιστικά. Η ανιδιοτελής δηλαδή προσφορά σε ένα υπογόνιμο ζευγάρι. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2020 στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Fertility and Sterility σχετικά με τους λόγους που ωθούν στη δωρεά σπέρματος, καταδείχθηκε ότι σε δείγμα 586 δοτών στις Ηνωμένες Πολιτιείες, το 65% παρακινήθηκε από οικονομικούς λόγους και λιγότερο από το ⅓, από αλτρουιστικούς.
Οι Ζιλί και Κλοέ είχαν εξαρχής αποφασίσει πως δεν ενδιαφέρονταν για τα κίνητρα του δότη -οικονομικά ή αλτρουιστικά. Ομως, ένα όμορφο γράμμα του που απευθυνόταν στους άγνωστους λήπτες του σπέρματός του, συγκίνησε τελικά τις δύο γυναίκες και ενίσχυσε την πεποίθησή τους πως έκαναν τη σωστή επιλογή, διαλέγοντας αυτόν ανάμεσα σε δεκάδες αγνώστους. Δεν μοιράζονται το γράμμα με την «Κ». Προορίζεται, λένε, να διαβαστεί μόνο από το δικό τους παιδί και όσα ακόμα τύχει να μοιραστούν τις ίδιες βιολογικές καταβολές μαζί του.
