Δημόσιες υδατοδεξαμενές και κρήνες, χώροι με πίδακες νερού (splash pads) και σιντριβάνια, πάρκα τσέπης αλλά και κήποι στους χώρους στάθμευσης και δέντρα, δέντρα και φυτά παντού, σε συνδυασμό με βιώσιμη κινητικότητα και επανάχρηση κτιρίων, κατ’ αρχάς δημόσιων, είναι ορισμένες από τις προτάσεις που καταθέτει ο αρχιτέκτονας Πέτρος Μπαμπασίκας και η ομάδα του για την Αθήνα στην εποχή της κλιματικής κρίσης. Οι σύγχρονες πόλεις, καθώς βρίσκονται αντιμέτωπες με ολοένα πιο συχνά επεισόδια καύσωνα όπως αυτό που εξελίσσεται αυτές τις ημέρες, πρέπει να αναπτύξουν νέα στρατηγική και να επεξεργαστούν μια εύχρηστη εργαλειοθήκη για την αντιμετώπιση των νέων κλιματικών προκλήσεων, λέει στην «Κ» ο Π. Μπαμπασίκας, διευθυντής του προγράμματος Αρχιτεκτονικής (HBA AS) στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και του γραφείου Petros Babasikas Office.
«Η κατάσταση στην Αθήνα είναι παρόμοια με αυτήν άλλων μητροπόλεων της Μεσογείου, οι οποίες αναπτύχθηκαν οικιστικά κυρίως το διάστημα 1950-1980. Η Αθήνα διαθέτει μεγάλη θερμαινόμενη μάζα, υλικά που απορροφούν και αποθηκεύουν θερμότητα, όπως το ενισχυμένο σκυρόδεμα. Επίσης, μεγάλο πρόβλημα είναι πως καλύψαμε τις επιφάνειες της πόλης με αδρανή υλικά, με άσφαλτο, με μπετόν. Αυτά οδηγούν σε άνοδο της θερμοκρασίας», σημειώνει ο κ. Μπαμπασίκας.
Τι μπορούμε να κάνουμε; «Είμαστε κατ’ αρχάς σε μια εποχή που οφείλουμε να δούμε αλλιώς τα μεγαλεπήβολα έργα, που απαιτούν μεγάλους πόρους και κατανάλωση ενέργειας ενώ έχουν βαρύ αποτύπωμα στο κλίμα και στο περιβάλλον. Χρειαζόμαστε μεγάλα προγράμματα για παρεμβάσεις μικρής κλίμακας αλλά υψηλής αποτελεσματικότητας. Ενας συνδυασμός έξυπνων σημειακών και παραδειγματικών παρεμβάσεων με ορισμένα πιο συνολικά έργα. Εδώ χρειάζεται η αρχιτεκτονική της νέας εποχής», απαντά ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τορόντο. «Σε αυτές τις συνθήκες στις μεσογειακές πόλεις, αλλά και γενικότερα, το κρίσιμο είναι η επανάχρηση. Μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες κτίρια που πρέπει να ανακαινιστούν ουσιαστικά, να αναβαθμιστούν και να ξαναχρησιμοποιηθούν. Αυτή είναι η λύση, όχι το γκρέμισμα και η ανέγερση νέων μεγαθηρίων», συμπληρώνει. Ποιες είναι ορισμένες πλευρές της κλιματικής προσαρμογής της Αθήνας;
Πρώτον, νερό! «Η Αθήνα έχει επάρκεια νερού, καθώς έγιναν τεράστια έργα υποδομής που φέρνουν νερό από μεγάλο μέρος της Στερεάς Ελλάδας, με τίμημα όμως την υδατική υποβάθμιση αυτών των περιοχών, που απειλούνται με ελλείψεις σε περίοδο λειψυδρίας. Αρα πρέπει πιο ενεργητικά να συλλέγουμε νερό στην πόλη. Η ομάδα μας έχει κάνει προτάσεις για δημιουργία τοπικών ταμιευτήρων, υπόγειων ή και υπέργειων, και για αξιοποίηση των ομβρίων υδάτων. Μάλιστα προτείνουμε τα υπόγεια πάρκινγκ να δώσουν το 30% του χώρου τους για τη δημιουργία δεξαμενών», λέει ο κ. Μπαμπασίκας. Με το νερό αυτό θα μπορούν να ποτιστούν τα φυτά που χρειαζόμαστε. «Παλιότερα η Αθήνα διέθετε δημόσιες κρήνες. Και σήμερα έχουν φτιαχτεί ορισμένες, με θετικό αντίκτυπο. Μπορούμε να κάνουμε ένα δίκτυο κρηνών με συγκεκριμένο σχεδιασμό, που να παρέχουν νερό δωρεάν. Πέρα από τη δημόσια παροχή νερού, αντιμετωπίζουμε και τα πλαστικά μιας χρήσης». Μια ακόμη πρόταση της ομάδας του κ. Μπαμπασίκα είναι η δημιουργία σημείων με πίδακες νερού, που ενεργοποιούνται διαδοχικά και είναι χώροι δροσιάς και παιχνιδιού (splash pads).
Οι κοίτες των ρεμάτων
Η ανάκτηση των κοιτών των ρεμάτων και των ποταμών θα μπορούσε να είναι ένα επόμενο βήμα. «Η Αθήνα είναι από τις ελάχιστες πόλεις που έκρυψε τα ποτάμια της. Ο Ιλισός, για παράδειγμα, είναι καλυμμένος· μόνο από Καλλιθέα έως Φάληρο είναι ανοικτός. Εχουν ολοκληρωθεί μελέτες και εκπονηθεί σημαντικά ερευνητικά προγράμματα για την αποκάλυψη και αστική αναζωογόνηση της κοίτης από Αγία Φωτεινή μέχρι Καλλιρρόης, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση. Με γνώση, βέβαια, πως θα επιφέρει κάποιες αλλαγές στην κυκλοφορία, αλλά μεγάλο κέρδος στον δημόσιο χώρο και στην αστική οικολογία», συμπληρώνει ο κ. Μπαμπασίκας.
Απαιτούνται φυτεύσεις δέντρων και φυτών σε κάθε διαθέσιμο χώρο, συλλογή ομβρίων υδάτων, σιντριβάνια και δημόσιες κρήνες, ποδηλατόδρομοι και περιορισμός των αυτοκινήτων.
Δεύτερον, δέντρα παντού, αύξηση φυτικής βιομάζας. «Φυτεύουμε όπου μπορούμε, πρασινίζουμε κάθε χώρο», τονίζει ο διευθυντής του προγράμματος Αρχιτεκτονικής του Τορόντο. «Πάρκα τσέπης, πάρκα ομβρίων, πάρκα και στα αδόμητα οικόπεδα. Κατακόρυφοι κήποι χαμηλού κόστους, με σκαλωσιές και μεγάλα δοχεία. Υπάρχουν αρκετά άκτιστα οικόπεδα στην Αθήνα, τα οποία μπορεί να δανειστεί η πολιτεία για να γίνουν φυτώρια, μέχρι να έρθουν οι ιδιοκτήτες να κτίσουν. Πολλές φορές μεσολαβούν δεκαετίες και είναι σημαντικό κέρδος. Επίσης, οι υπαίθριοι χώροι στάθμευσης θα μπορούσαν να έχουν το 40% του χώρου τους πράσινο, με υψηλά δέντρα, και τα δάπεδά τους να είναι είτε διαπερατά είτε μεικτά. Θα μπορούσαμε να σταθμεύουμε κάτω από τα δέντρα, όπως στις παραλίες. Ακόμη, μπορούν να δοθούν άμεσα κίνητρα πρόσβασης ή έμμεσα οικονομικά σε ομάδες κατοίκων από τη γειτονιά για να αναλάβουν τοπικούς κήπους».
Τρίτον, δίκτυα και όχι αποσπασματικές παρεμβάσεις. Οπως τονίζει ο κ. Μπαμπασίκας, είναι κρίσιμο να δημιουργούνται δίκτυα, οικολογικοί διάδρομοι, όπου θα αναπτύσσονται μαζί το πράσινο, το νερό και η ήπια μετακίνηση, με πεζόδρομους και ποδηλατόδρομους. «Ετσι κυκλοφορεί ο αέρας, επικοινωνεί και συνεχίζεται η φύση, υπάρχουν πουλιά. Χρειαζόμαστε όμως άλλο μοντέλο ανάπτυξης. Δεν σχεδιάζουμε την πόλη για το αυτοκίνητο, απεναντίας θα πρέπει να γίνουν και κινήσεις περιορισμού του. Για παράδειγμα, οι ποδηλατόδρομοι δεν μπορεί να είναι αποσπασμένα τμήματα, αλλά συνεχής γραμμή, προστατευμένη από το Ι.Χ.».
Τέταρτον, αναβάθμιση των πολυκατοικιών, το κύτταρο της Αθήνας. Με μεγάλο σχέδιο ενεργειακής αναβάθμισης και θερμομόνωσης, με ένα πρόγραμμα μεγάλης δημόσιας επένδυσης στις πολυκατοικίες που ζει ο κόσμος και όχι μόνο αναπλάσεις για τουριστικές χρήσεις.
Πολιτική βούληση
Μπορούν να γίνουν; Δύο κρίσιμα σημεία: «Πρώτον, απαιτείται πολιτική βούληση, καθώς και κινητοποίηση των πολιτών. Αυτό που λέμε να “καίγονται” να γίνει. Τώρα “καιγόμαστε” από τη ζέστη. Επιπλέον, είναι σημαντικό να μειώσουν και οι ίδιοι οι πολίτες το ενεργειακό αποτύπωμά τους. Δεύτερον, πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη συντήρησης, καθαρισμού, παρακολούθησης των έργων από την πολιτεία, τους δήμους κ.λπ., με συγκεκριμένα πρωτόκολλα, για χρόνια μετά την (ανα)κατασκευή τους. Σήμερα κάνουμε ένα πάρκο και μετά το παρατάμε. Αφήνουμε τις πόλεις με ελάχιστη συντήρηση να καταρρέουν», τονίζει ο κ. Μπαμπασίκας.
Οι περισσότερες από αυτές τις προτάσεις περιλαμβάνονται στο έργο «Αθήνα 2030», ένα διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα το οποίο εκπονήθηκε το 2020-21 στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο με στόχο να απαντήσει στην ανάγκη αστικής θωράκισης απέναντι στην άνοδο της θερμοκρασίας, στην «αστική ερημοποίηση» και στην τουριστικοποίηση του κέντρου των Αθηνών.
Η μελέτη τού «Αθήνα 2030» εστιάζει στις περιοχές Κεραμεικού, πλατείας Κοτζιά και πλατείας Κλαυθμώνος, με κοινή τεχνική την επανάχρηση άδειων δημόσιων κτιρίων, την εισαγωγή ταμιευτήρων ομβρίων και εκτεταμένων φυτεύσεων ανθεκτικών δέντρων και κατακόρυφων κήπων, καθώς και στην ανάπτυξη δημόσιων χώρων νερού.
