Μέρες σαν κι αυτές, μόλις ακούσει τον ήχο κάποιου εναέριου μέσου πυρόσβεσης, ή μάθει ότι κάπου έχει ξεσπάσει πυρκαγιά, η Ιωάννα Πεταλά δεν μπορεί να κοιμηθεί. Είναι συνδεδεμένη στο Διαδίκτυο, έχει συνεχώς στον νου της προς τα πού οδεύουν οι φλόγες, προσπαθεί να είναι σε διαρκή ετοιμότητα. Οσο κι αν το εκλογικεύσει, σκεπτόμενη ότι πλέον ζει σε μια άλλη περιοχή που δύσκολα θα κινδυνεύσει, δεν μπορεί να καταλαγιάσει αυτή την αγωνία. Το ίδιο αισθανόταν το 2021 με τις φωτιές στη Βαρυμπόμπη, και πέρυσι στην Πεντέλη. «Είμαι πεπεισμένη ότι θα βρεθώ πάλι αντιμέτωπη με τη φωτιά και θα καώ», λέει.
Σήμερα συμπληρώνονται πέντε έτη από την 23η Ιουλίου 2018 και την πολύνεκρη πυρκαγιά στο Μάτι, στον Νέο Βουτζά και στο Κόκκινο Λιμανάκι. Για την κ. Πεταλά, όμως, η οποία έχασε τους γονείς της σε εκείνη τη φωτιά και είναι εγκαυματίας η ίδια, δεν υπάρχει ημέρα που να μην το σκέφτεται. Οπως και για άλλους ανθρώπους που βρέθηκαν τότε σε παρόμοια θέση, η διαχείριση του τραύματος είναι μια επώδυνη διαδικασία που κρατάει ακόμη.
«Οσο απομακρύνομαι από το γεγονός η σκέψη μου καθαρίζει και θυμάμαι περισσότερες λεπτομέρειες», λέει η κ. Πεταλά. «Αντί να ηρεμείς, να το ξεχνάς, να το αφήνεις πίσω, γίνεται πιο έντονο όσο περνάει ο καιρός». Στο Μάτι βρισκόταν η μόνιμη κατοικία της μέχρι την ημέρα της φωτιάς, πλέον ζει αλλού στην Αττική. Είχε επιστρέψει στο σπίτι μόνο όταν χρειάστηκε να μαζέψει κάποια πράγματά της για να ξεκινήσουν εργασίες αποκατάστασης. Της είναι δύσκολο να το δει ξανά, γιατί το θυμάται όπως ήταν και όπως το ζούσε με τους γονείς της.
Τα σπίτια
Σε παλιότερη επίσκεψη της «Κ» στο Μάτι, πολλά σπίτια είχαν επισκευαστεί, κάποια με αργούς ρυθμούς και προσωπικά έξοδα καθώς δεν έφταναν οι σχετικές αποζημιώσεις, ή ξεπερνώντας γραφειοκρατικούς σκοπέλους. Πέντε χρόνια μετά, όμως, παραμένουν ακόμη ανοιχτά κάποια ζητήματα. Εχουν κατατεθεί τουλάχιστον δύο προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά του ειδικού πολεοδομικού σχεδίου για το Μάτι, ενώ δίνονται συνεχώς παρατάσεις από το υπουργείο Περιβάλλοντος για την ολοκλήρωση του ρυμοτομικού σχεδίου.
Τον περασμένο Μάιο 1.500 κάτοικοι της περιοχής με επιστολή τους στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη εξέφραζαν την αντίθεσή τους στο ειδικό πολεοδομικό σχέδιο, υποστηρίζοντας ότι γίνεται «κατακερματισμός των ιδιοκτησιών τους» και ότι το Μάτι κινδυνεύει να «χάσει τον παραθεριστικό του χαρακτήρα και να μετατραπεί σε πυκνοκατοικημένο αστικό προάστιο».
Είχε τεθεί σε διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο ένας χάρτης της περιοχής και όχι οι υποστηρικτικές μελέτες στις οποίες είχε αυτός βασιστεί προκειμένου να τις εξετάσουν οι κάτοικοι, με την επίκληση ότι έπρεπε να προστατευτούν τα πνευματικά δικαιώματα του μελετητή. Τελικά οι κάτοικοι χρειάστηκε να προσφύγουν στις εισαγγελικές αρχές για να αποκτήσουν πρόσβαση.
Πέρα από τα πρακτικά θέματα, αυτό που συνδέει τους πυρόπληκτους της περιοχής είναι η διαχείριση της μνήμης. Η Εύα Νικολοπούλου έχασε στη φωτιά τη μητέρα της. Κάθε χρόνο τέτοια μέρα πηγαίνει στο Μάτι για την επέτειο μνήμης που διοργανώνεται. «Είναι αναγκαίο και λυτρωτικό να γίνεται αυτή η διαδικασία της επετείου. Ολος ο Ιούλιος όμως είναι δύσκολος, όχι μόνο αυτή η ημέρα. Τα ξαναζείς όλα», λέει στην «Κ». «Φθάνεις σε έναν τόπο που είναι το σπίτι σου, είχες μάθει να σου προκαλεί θετικά συναισθήματα, και δεν τον αναγνωρίζεις, σου δημιουργεί πλέον ένα κενό. Να ξέρεις ότι εκεί ήταν το σπίτι σου και η μαμά σου και να μη βρίσκεις και τα δύο».
Το 2018 βρισκόταν εκτός Αττικής όταν ξέσπασε η πυρκαγιά. Κατάφερε να φθάσει στο Μάτι τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου, αφού η φωτιά είχε ολοκληρώσει το καταστροφικό της έργο, και εντόπισε τη σορό της μητέρας της σε μια πιλοτή, στη μέση ενός βομβαρδισμένου τοπίου, στην οδό Περικλέους, 100 μέτρα από τη θάλασσα.
«Είναι τόσο πολλά αυτά που σε συνοδεύουν που δεν μπορώ να τα ξεχωρίσω από την ίδια την απώλεια. Ενα άδικο που σε πνίγει και ένα που δεν ξεπερνάς ποτέ, μαζί με σκέψεις για το πόσο αβοήθητοι ήταν οι άνθρωποι εκεί», λέει. Η εικόνα των πυρκαγιών κάθε καλοκαίρι φορτίζει κι άλλο τις αναμνήσεις. «Βλέπεις ότι κάθε χρόνο έχουμε πυρκαγιές και στενοχωριέσαι», αναφέρει. «Το ότι μας έχει γίνει συνήθεια η καταστροφή είναι τραγικό».
«Υπάρχει και η μνήμη των αισθήσεων. Μια μυρωδιά καπνού, οι καιρικές συνθήκες, οι σειρήνες, και το μυαλό θα πάει αμέσως εκεί».
Οπως σε κάθε επέτειο, έτσι και φέτος η Ελένη Παπαποστόλου, η οποία έχασε τον πατέρα της μέσα στη θάλασσα την ημέρα της πυρκαγιάς, έχει ετοιμάσει πλωτά φαναράκια στη μνήμη των 104 θυμάτων. Στη θάλασσα είχε καταφύγει μαζί με τους δύο γονείς της για να γλιτώσει από τις φλόγες. Ο πατέρας της εξέπνευσε εκεί, όσο ανέμεναν βοήθεια. Μετά το συμβάν ένιωθε πως έπρεπε να εξιστορίσει σε συγγενείς, φίλους και γνωστούς τι είχε γίνει όποτε της ζητούσαν διακριτικά να μάθουν περισσότερα για τα γεγονότα. «Αλλοι επέλεγαν τη σιωπή. Για εμένα ήταν μια ανάγκη, έπρεπε να μιλήσω γι’ αυτό, με όσες λεπτομέρειες θυμόμουν», επισημαίνει.
Μιλώντας στην «Κ» για τη διαχείριση της μνήμης της 23ης Ιουλίου 2018, θυμάται πως προσπάθησε στην αρχή να δουλέψει τον κήπο του σπιτιού της για να τον πρασινίσει και πάλι, αλλά και πως φύλαξε κάποια αντικείμενα που υπενθυμίζουν εκείνη την ημέρα, όπως το ράσο που φορούσε ο ιερέας πατέρας της. «Αυτό που ζήσαμε, ειδικά οι ώρες μέσα στη θάλασσα, ήταν μια πάλη για ζωή. Προσπαθούσαμε ο ένας να προστατεύσει τον άλλο», λέει. «Υπάρχει, όμως, και η μνήμη των αισθήσεων. Μια μυρωδιά καπνού, οι καιρικές συνθήκες, οι σειρήνες, και το μυαλό θα πάει αμέσως εκεί».
Στα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει προσπαθεί να κρατάει επαφή με κάποιους από τους ψαράδες που έσπευσαν για να τους διασώσουν από το νερό, ενώ συχνά οι κουβέντες με συντοπίτες ή συγγενείς θα καταλήξουν σε εκείνη την ημέρα. «Το γεγονός είναι εκεί», λέει. «Είμαστε σημαδεμένοι, όχι φυσικά όπως οι συμπολίτες μας που είναι εγκαυματίες, αλλά είναι τραυματικό γεγονός».
Καταθέτοντας στη δίκη
Η κ. Παπαποστόλου κατέθεσε τον περασμένο Ιανουάριο στη δίκη που είναι σε εξέλιξη στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών και, όπως λέει, ήταν μια δύσκολη διαδικασία. Η κ. Πεταλά ήταν μία από τους πρώτους μάρτυρες που κατέθεσαν στο ίδιο δικαστήριο. Παρακολουθούσε για καιρό σχεδόν κάθε δικάσιμο. Η επόμενη συνεδρίαση έχει οριστεί για αύριο 24 Ιουλίου.
Πριν από πέντε χρόνια προσπάθησε να εγκαταλείψει το σπίτι της με τους γονείς της, μέσα στο αυτοκίνητο μιας γειτόνισσας, αλλά εγκλωβίστηκαν λίγα μέτρα μακριά από τη θάλασσα, στη συμβολή των οδών Περικλέους και Ποσειδώνος, όπου διοχετεύονταν τα οχήματα μετά το κλείσιμο της Μαραθώνος. Η φωτιά τούς κυνηγούσε και τους πρόλαβε εκεί. Πέρασε 74 ημέρες νοσηλείας στο Θριάσιο νοσοκομείο, εκ των οποίων οι οκτώ ήταν στη μονάδα εντατικής θεραπείας. Πρώτη φορά αντιλήφθηκε το μέγεθος του συμβάντος τον Νοέμβριο του 2018, όταν μπήκε στο Διαδίκτυο. Ενιωσε, όπως λέει, σαν να τη χτύπησαν στο στομάχι.
«Μέχρι τότε η εικόνα που είχα ήταν μαύρο σκοτάδι με έντονο κόκκινο. Οταν είδα και πλάνα στις τηλεοράσεις, συνειδητοποίησα ότι ήμουν μέσα σε αυτό», τονίζει. Χρειάστηκε να περάσουν και άλλοι μήνες για να μάθει λεπτομέρειες σχετικά με το πώς πέθανε εκείνη την ημέρα η μητέρα της, η οποία είχε υποστεί βαριά εγκαύματα, όταν μια κάτοικος της περιέγραψε τι είχε συμβεί.
Τα εγκαύματα
Η κ. Πεταλά έχει εγκαύματα κυρίως στην πλάτη και στα χέρια, τα οποία χρειάζονται και σήμερα συνεχή περιποίηση με ειδικές κρέμες. Πρέπει ακόμη και σήμερα να αποφεύγει την έκθεση στον ήλιο. Οταν ανεβαίνει πολύ η θερμοκρασία, μπορεί να νιώσει τσιμπήματα, ενοχλήσεις στην τραυματισμένη επιφάνεια και έναν έντονο κνησμό στο δέρμα που κοκκινίζει μόνο με τη ζέστη. Οταν έχει υγρασία μπορεί να πονάει. «Σκέφτομαι, όμως, ότι υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι, εγκαυματίες σε χειρότερη κατάσταση από εμένα», λέει.
Καθημερινά, όπως επισημαίνει, θυμάται τις κινήσεις της και πώς χωρίστηκαν με τους δικούς της μέσα στον καπνό, όταν όλα σκοτείνιασαν γύρω τους. Τα ανασυνθέτει στη σκέψη της, όπως λέει, σαν να κουβεντιάζει το γεγονός με τον εαυτό της. «Προσπαθώ ακόμη να αποδεχθώ πώς έγινε όλο αυτό, έχω θυμό. Δεν είναι ότι προσπαθώ να μου το υπενθυμίσω», αναφέρει. «Αλλά είναι τόσο επίπονο που δεν μπορώ και να το αφήσω να ξεχαστεί».
Δύο παράλληλες δίκες για την ίδια τραγική υπόθεση
Για την πολύνεκρη πυρκαγιά του 2018 στην Ανατολική Αττική θα πραγματοποιηθούν δύο παράλληλες ποινικές δίκες, με τους ίδιους κατηγορουμένους, αλλά από διαφορετικές δικαστικές συνθέσεις και με διαφορετικούς παθόντες. Η πρώτη δίκη ξεκίνησε το 2022 στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών και βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, με δεκάδες μάρτυρες της πολιτικής αγωγής να έχουν ήδη καταθέσει και πολλούς ακόμη να έπονται. Η δεύτερη δίκη αναβλήθηκε λόγω των εκλογών του Ιουνίου και επρόκειτο να ξεκινήσει την περασμένη Δευτέρα 17 Ιουλίου.
Επειτα από νέα αναβολή, καθώς εκκρεμούσε η άρση ασυλίας από τη Βουλή της Ρένας Δούρου, αναμένεται πλέον να διεξαχθεί τον ερχόμενο Οκτώβριο. Σε αυτήν περιλαμβάνονται 11 παθόντες, πυρόπληκτοι και εγκαυματίες, οι οποίοι δεν βρίσκονταν στον αρχικό κατάλογο που σχηματίστηκε κατά την προδικασία της υπόθεσης. Μετά την παραπομπή σε δίκη των κατηγορουμένων, πρώην και εν ενεργεία στελεχών της Πυροσβεστικής και της Πολιτικής Προστασίας, καθώς και εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης, εμφανίστηκαν και άλλοι παθόντες του 2018, οι οποίοι μέσω των δικηγόρων τους διατύπωσαν αιτήματα παράστασης πολιτικής αγωγής. Δεν έχει διευκρινιστεί γιατί αυτά τα άτομα δεν είχαν ήδη περιληφθεί στον αρχικό κατάλογο, εάν δεν είχαν ανευρεθεί ή αναζητηθεί κατά την προδικασία ώστε να ενταχθούν στη δίκη που ξεκίνησε το 2022.
Το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών παρέπεμψε το αίτημά τους στις αρμόδιες εισαγγελικές αρχές και ακολούθησε συμπληρωματική δίωξη και παραπομπή των ίδιων κατηγορουμένων για την ίδια υπόθεση σε άλλη δίκη. Επειδή είχε μεσολαβήσει νόμος του 2022, βάσει του οποίου προβλέπεται καθεστώς ειδικής δωσιδικίας για δημάρχους και περιφερειάρχες, η δεύτερη δίκη ανατέθηκε στο Τριμελές Εφετείο Πλημμελημάτων.
Ενας εκ των 11 παθόντων που έχει περιληφθεί στη δεύτερη δίκη είναι ο Δημήτρης Φιλιππής, πολυεγκαυματίας, ο οποίος είχε νοσηλευθεί στον Ευαγγελισμό για μήνες μετά την πυρκαγιά. «Εμείς οι εγκαυματίες ειδικά έχουμε βιώσει στο πετσί μας όσο δεν πάει άλλο τις δυσκολίες που μας δημιούργησε η φωτιά. Εχουμε να καταθέσουμε σημαντικά πράγματα γιατί το ζήσαμε με τον χειρότερο τρόπο και έχουμε να εισφέρουμε στη διαδικασία. Εγώ κάηκα γιατί έκανα τη δουλειά άλλων, γύρισα για να βοηθήσω», λέει. Ο Αλέξανδρος Παπαστεριόπουλος, εκ των δικηγόρων της πολιτικής αγωγής στην υπόθεση για το Μάτι, υποστηρίζει ότι με τις παράλληλες δίκες είναι ορατός πλέον ο κίνδυνος παραγραφής ή ακόμη και έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων. Σε δηλώσεις του στην «Κ» κάνει λόγο για «δικονομική “αταξία” αποτέλεσμα μιας πρόχειρης και επιπόλαιης διαχείρισης στην προδικασία της υπόθεσης κυρίως από πλευράς Εισαγγελίας, που κινδυνεύει να ακυρώσει το αίτημα για αποτελεσματική κάθαρση και απονομή δικαιοσύνης σε αυτή την τραγωδία». «Με όσα συνέβησαν μέχρι τώρα αλλά και όσα βλέπουμε ακόμη να συμβαίνουν, εδραιώνεται η πεποίθηση που πλέον εκφράζεται από όλους τους παθόντες, ότι και σε αυτήν την υπόθεση η Δικαιοσύνη δεν μπορεί να αναλάβει το χρέος που της αναλογεί. Λυπηρό και εξοργιστικό συνάμα», προσθέτει.
