Ο νόμος για την ψήφο των αποδήμων (νόμος 4648) που ψηφίστηκε από τη Βουλή το 2019 αποτέλεσε ένα ιστορικό πρώτο βήμα για τη διευκόλυνση του εκλογικού δικαιώματος των Ελλήνων του εξωτερικού. Αν και η αρχική εκτίμηση ήταν ότι 300.000 Ελληνες θα ενδιαφέρονταν να ψηφίσουν, περίπου 30.000 έκαναν χρήση του δικαιώματος στις τελευταίες εκλογές. Ενας από τους λόγους που οι εγγραφές ήταν λιγότερες από το αναμενόμενο ήταν οι περιοριστικές προβλέψεις του νόμου που καθιστούν την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος δύσκολη ή στις πλείστες των περιπτώσεων αδύνατη.
Τις πολύ περιοριστικές προβλέψεις του νόμου έρχεται να άρει η νέα νομοθετική πρωτοβουλία που προαναγγέλθηκε από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το υπουργείο Εσωτερικών στις 10 Ιουλίου, διευρύνοντας τη δυνητική δεξαμενή ψηφοφόρων σε όλους τους απόδημους Ελληνες πολίτες που είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους, και τελικά υπερψηφίστηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο.
Αυτή η πολύ σημαντική πρωτοβουλία πρέπει να συνοδευθεί από ένα μακρόπνοο σχέδιο που θα αγκαλιάζει την παγκόσμια ελληνική ομογένεια, δηλαδή τους απόδημους Ελληνες όχι μόνο της πρώτης αλλά και της δεύτερης και τρίτης γενιάς, συνδέοντάς τους άρρηκτα με την πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας. Παρακάτω παραθέτουμε κάποιες προτάσεις για την ουσιαστική αναβάθμιση του ρόλου της ελληνικής ομογένειας.
Ενα από τα πρώτα και πιο ουσιαστικά βήματα που πρέπει να γίνουν για τη διασύνδεση της ελληνικής ομογένειας με την Ελλάδα είναι η ταυτοποίησή της, δηλαδή η κατάρτιση λίστας όλων των Ελλήνων ομογενών, ανεξαρτήτως εκλογικού δικαιώματος. Είναι ενδεικτικό ότι σήμερα οι πρεσβείες και τα προξενεία της Ελλάδας δεν έχουν τρόπο να γνωρίζουν με ακρίβεια ούτε πόσοι είναι οι Ελληνες πολίτες στις περιοχές ευθύνης τους ούτε, πολύ περισσότερο, πόσοι είναι οι Ελληνες ομογενείς. Τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η τεχνητή νοημοσύνη, μπορούν να αποδειχθούν ο πιο πολύτιμος σύμμαχος σε αυτήν την προσπάθεια. Αυτή η καταγραφή είναι απαραίτητη όχι μόνο γιατί μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια σε περίπτωση σοβαρών τοπικών και παγκόσμιων κρίσεων, όπως π.χ. η πρόσφατη μερική εκκένωση της Μαριούπολης από Ελληνες ομογενείς κατά τη διάρκεια της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά κυρίως γιατί με αυτόν τον τρόπο η ελληνική ομογένεια μπορεί να μετατραπεί σε κρίσιμο παράγοντα επιρροής και άσκησης ήπιας ισχύος του ελληνικού κράτους μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας.
Για την ουσιαστική διασύνδεση της πολιτείας με την ομογένεια είναι απαραίτητη η ενίσχυση της ελληνικής παρουσίας στο εξωτερικό. Η επαρκής στελέχωση των προξενικών αρχών με διπλωματικό αλλά και διοικητικό προσωπικό είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Οι γράφοντες είναι σε θέση να γνωρίζουν ότι, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, οι προξενικές αρχές είναι υποστελεχωμένες, με αποτέλεσμα το προξενικό προσωπικό να καταβάλλει υπεράνθρωπες προσπάθειες για την εκτέλεση διαφόρων υπηρεσιών, χωρίς να αποφεύγονται οι καθυστερήσεις. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε αποθάρρυνση των Ελλήνων της διασποράς να ξεκινήσουν χρονοβόρες διαδικασίες, όπως η διαπίστωση ιθαγένειας των τέκνων, εγγραφή στα δημοτολόγια κ.ά., οδηγώντας τελικά σε ουσιαστική αποξένωση της δεύτερης γενιάς των Ελλήνων από την Ελλάδα. Παράλληλα, η οικονομική διπλωματία μέσα από τις προξενικές αρχές πρέπει να ενισχυθεί με έμπειρους οικονομικούς διπλωμάτες που θα μπορούν να εκμεταλλευθούν όχι μόνο τα ειδικά χαρακτηριστικά των κατά τόπους οικονομιών, αλλά και την επιρροή της ελληνικής επιχειρηματικής διασποράς στις τοπικές κοινωνίες.
Είναι καιρός η επιτυχημένη ψηφιοποίηση των υπηρεσιών του ελληνικού κράτους να βγει και εκτός συνόρων. Η ουσιαστική απλοποίηση χρονοβόρων και κοστοβόρων διαδικασιών, όπως η απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας από τους Ελληνες ομογενείς δεύτερης και τρίτης γενιάς, γίνεται σήμερα ιδιαιτέρως σημαντική. Η απλοποίηση της απόκτησης ιθαγένειας, τα φορολογικά – οικονομικά κίνητρα, η ενημέρωση της ελληνικής ομογενειακής νεολαίας για τη χωρίς δίδακτρα φοίτηση στα ελληνικά δημόσια ΑΕΙ κ.ά. είναι λίγα μόνο από τα μέτρα που δυνητικά μπορούν να οδηγήσουν σε ένα μαζικό κύμα επαναπατρισμού των Ελλήνων της διασποράς. Ενα τέτοιο κύμα όχι μόνο θα ενισχύσει την εγχώρια οικονομική δραστηριότητα, αλλά θα συνεισφέρει και στη μερική αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.
Τέλος, όσον αφορά τις εκλογικές διαδικασίες, μια εκστρατεία ενημέρωσης των Ελλήνων της διασποράς μέσω των πολιτιστικών, ακαδημαϊκών και φοιτητικών συλλόγων, των ελληνορθόδοξων κοινοτήτων και των ελληνικών σχολείων όπου γης θα βοηθούσε στην έγκαιρη και άμεση ενημέρωση των απόδημων Ελλήνων σχετικά με τη διευκόλυνση του εκλογικού δικαιώματος και τις λεπτομέρειές του. Ακόμη και σήμερα πολλοί Ελληνες πολίτες αποθαρρύνονται να εγγραφούν στους ειδικούς καταλόγους του εξωτερικού καθώς πιστεύουν ότι μπορούν να ψηφίσουν μόνο στις κατά τόπους προξενικές αρχές (οι οποίες, π.χ. σε μια αχανή χώρα σαν τις ΗΠΑ, είναι συνήθως πολύ μακριά), ακόμη κι αν ο νόμος προβλέπει τη διενέργεια εκλογών όπου υπάρχουν πάνω από 40 εκλογείς. Η καλύτερη ενημέρωση της ελληνικής διασποράς σχετικά με τη διευκόλυνση άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από τον τόπο κατοικίας τους πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα των κρατικών αρχών.
Είναι βέβαιο ότι η κατάργηση των περιορισμών για την ψήφο των αποδήμων θα αυξήσει τις εγγραφές απόδημων Ελλήνων στους εκλογικούς καταλόγου του εξωτερικού. Αυτή η νομοθετική παρέμβαση που ενισχύει θεσμικά την ελληνική διασπορά είναι καλοδεχούμενη, αλλά είναι μόνο η αρχή. Υπάρχει μια ακόμη Ελλάδα έξω από την Ελλάδα, που πρέπει να συνδεθεί με άρρηκτους οργανικούς δεσμούς με την ελληνική πολιτεία.
* Η κ. Αφροδίτη Ξύδη είναι μηχανικός. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, απέκτησε μεταπτυχιακό από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) και ΜΒΑ από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Σήμερα είναι η εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Πολιτικής «Δεσμός» (www.desmospolicy.org) με έδρα τη Βοστώνη των ΗΠΑ.
** O κ. Γεώργιος Λάσκαρης είναι πυρηνικός φυσικός. Απέκτησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ και πραγματοποίησε τις μεταδιδακτορικές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ και στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Σήμερα εργάζεται ως σύμβουλος επιχειρήσεων και είναι ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Πολιτικής «Δεσμός» (www.desmospolicy.org) με έδρα τη Βοστώνη των ΗΠΑ.
