Η προσπάθεια πριν από δύο χρόνια της πολιτείας να διευκολύνει την ίδρυση εταιρειών-τεχνοβλαστών (spinoff) στα ΑΕΙ οδήγησε σε περαιτέρω γραφειοκρατία. Βάσει του νόμου 4864/2021, για την ίδρυση εταιρείας-τεχνοβλαστού αποφασίζει το πρυτανικό συμβούλιο στην περίπτωση των ΑΕΙ ή το διοικητικό συμβούλιο, στην περίπτωση Ερευνητικού Κέντρου (Ε.Κ.). Στην περίπτωση των ΑΕΙ για τη λήψη της απόφασης του πρυτανικού συμβουλίου λαμβάνεται υπόψη η γνώμη της Επιτροπής Ερευνών, κατόπιν πρότασης του Γραφείου Μεταφοράς Τεχνολογίας. Στην περίπτωση Ερευνητικού Κέντρου για τη λήψη της απόφασης λαμβάνεται υπόψη γνώμη του Γραφείου Μεταφοράς Τεχνολογίας. Για τη λήψη της απόφασης τα αρμόδια όργανα μπορούν επίσης να ζητούν και να λαμβάνουν υπόψη οικονομοτεχνικές μελέτες, γνώμες, εισηγήσεις και πορίσματα ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, φορέων και διεθνούς κύρους συμβουλευτικών φορέων. Οταν δε πρόκειται για εταιρεία-τεχνοβλαστό στην οποία συμμετέχουν ερευνητές από διάφορα ΑΕΙ ή Ε.Κ. η διαδικασία αυτή απαιτείται από όλα τα ιδρύματα, καθιστώντας το όλο εγχείρημα εξαιρετικά γραφειοκρατικό, χρονοβόρο και πολύπλοκο.
Εν τω μεταξύ, τα ιδρύματα στα οποία εργάζονται οι ερευνητές που ανέπτυξαν την καινοτομία ουδόλως συμμετέχουν χρηματοδοτικά στην ανάπτυξή της: οι ίδιοι οι ερευνητές βρίσκουν την αναγκαία ερευνητική ανταγωνιστική χρηματοδότηση από δημόσιους και ιδιωτικούς, εγχώριους και διεθνείς φορείς, τόσο για την κάλυψη των αναγκών μισθοδοσίας των συνερευνητών τους, όσο και των αναγκαίων αναλώσιμων εργαστηριακών υλικών αλλά και της αγοράς σημαντικού αριθμού των απαραίτητων για την έρευνα εργαστηριακών οργάνων. Επίσης, οι ίδιοι οι ερευνητές βρίσκουν τη χρηματοδότηση για την κατάθεση και διατήρηση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (πατέντες), μια σημαντική δαπάνη για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας την οποία παρήγαγαν. Τα ιδρύματα στα οποία εργάζονται ελάχιστα συνεισφέρουν σε αυτές στις υψηλές δαπάνες, συνήθως η συνεισφορά τους είναι μηδενική. Ετσι, ο καθηγητής ΑΕΙ ή ο ερευνητής του Ε.Κ. έχει την ιδέα της έρευνας και της καινοτομίας, πραγματοποιεί τις σχετικές ερευνητικές εργασίες, εξασφαλίζει τις απαραίτητες χρηματοδοτήσεις για την πραγμάτωση της έρευνας αλλά και την κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας με διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Το ίδρυμα στο οποίο εργάζεται παρακρατεί επίσης για τη δική του λειτουργία ένα σημαντικό ποσοστό αυτών των ανταγωνιστικών ερευνητικών χρηματοδοτήσεων (overheads) που εξασφαλίζει ο ερευνητής για την πραγμάτωση της έρευνάς του.
Αυτή η πολυπλοκότητα της ίδρυσης μιας εταιρείας-τεχνοβλαστού αποθαρρύνει πολλούς ερευνητές των ελληνικών ΑΕΙ και Ε.Κ. να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν τις spinoff εταιρείες τους. Επίσης, πολλοί ερευνητές νιώθουν να αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα ίδια τα ιδρύματά τους, όταν οι ίδιοι κατέχουν την ιδέα της καινοτομίας, οι ίδιοι βρίσκουν τη χρηματοδότηση της έρευνάς τους, οι ίδιοι βρίσκουν και τους επενδυτές για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης του εμπορικού προϊόντος που αποφέρει η καινοτόμος έρευνά τους, όμως το ίδρυμά τους έχει πολλές φορές μεγάλες απαιτήσεις στα κέρδη της εμπορικής εκμετάλλευσης της καινοτομίας που οι ίδιοι εφηύραν και ανέπτυξαν. Επιπλέον, η πολυπλοκότητα της όλης διαδικασίας αποθαρρύνει και τους πιθανούς επενδυτές, οι οποίοι δεν θέλουν η επένδυσή τους να μπλέξει σε γραφειοκρατικές, πολύπλοκες ιδρυματικές διαδικασίες. Οι πιθανοί επενδυτές πείθονται για να επενδύσουν τα χρήματα τους κυρίως από την επιστημονική ποιότητα του ερευνητή και της καινοτόμου ιδέας του και όχι από το ίδρυμα στο οποίο αυτός δραστηριοποιείται. Εξάλλου, την ποιότητα του τελευταίου και τη διεθνή αναγνώρισή του δεν καθορίζουν τα κτίριά του αλλά η επιστημονική ποιότητα και η αναγνώριση των καθηγητών και των ερευνητών του.
Εάν πράγματι θέλουμε ως χώρα να γίνουμε μια χώρα καινοτομίας (innovation nation), όπως για παράδειγμα το κοντινό μας θαυμαστό Ισραήλ, πρέπει να απλοποιήσουμε τις διαδικασίες ίδρυσης spinoff εταιρειών στα ΑΕΙ και Ε.Κ. μας. Η ίδρυση της εταιρείας να αποτελεί απόφαση και μόνο ενός καλά στελεχωμένου γραφείου μεταφοράς τεχνολογίας του ιδρύματος, ιδιαίτερα όταν ο ερευνητής έχει εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση της ίδρυσης της εταιρείας του από συγκεκριμένους επενδυτές. Η αγορά γνωρίζει καλύτερα και αξιολογεί αποτελεσματικότερα τη σημαντικότητα της καινοτομίας και τις πιθανότητες εμπορικής επιτυχίας της. Οταν αποφασίσει να επενδύσει τα χρήματά του ο επενδυτής έχει μελετήσει επισταμένως (due diligence) την καινοτόμο ιδέα ή προϊόν του ερευνητή και την ομάδα του. Το ίδρυμα δίχως γραφειοκρατικές διαδικασίες να απαιτεί το 5%-10% των μετοχών ή των εσόδων προ φόρων της εταιρείας ή το 5%-10% του τιμήματος πώλησής της (exit), δίχως άλλες απαιτήσεις που αποθαρρύνουν τον επενδυτή.
Τα ιδρύματα στα οποία εργάζονται οι ερευνητές που ανέπτυξαν την καινοτομία ουδόλως συμμετέχουν χρηματοδοτικά στην ανάπτυξή της.
Η διευκόλυνση της δημιουργίας spinoff εταιρειών στα ΑΕΙ και Ε.Κ. θα έχει πολύ σημαντικές, πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις στην οικονομία της χώρας και στον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής της βάσης, μιας και η έρευνα και η καινοτομία αναπτύσσεται στη χώρα μας κυρίως στα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματά της. Η διευκόλυνση δημιουργίας spinoff και η ενθάρρυνση των ερευνητών με ουσιαστικά κίνητρα θα προωθήσει τοις πράγμασι και τη συνεργασία των ΑΕΙ και των Ε.Κ. με τις εγχώριες και διεθνείς επιχειρήσεις, κορυφαίο ζητούμενο για τον ουσιαστικό εκσυγχρονισμό της παραγωγικής βάσης της χώρας.
Ο καθηγητής Αχιλλέας Γραβάνης είναι πρώην μέλος του Συμβουλίου Ελληνικού Ιδρύματος Ερευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), πρώην πρόεδρος Τομεακού Συμβουλίου Επιστημών Ζωής του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ), πρώην μέλος της Επιτροπής Προγράμματος Ερευνας Επιστημών Ζωής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
