Στο πλοίο για τη Σίφνο προσπαθούσα να φανταστώ πώς θα έμοιαζε ο Κρέιγκ Πόλαντ – Σμιθ. Μακροχρόνιος κάτοχος του βασιλικού εντάλματος για την καλλιγραφία όταν ο βασιλιάς Κάρολος ήταν ακόμα πρίγκιπας της Ουαλλίας με περίμενε για συνέντευξη στο σπίτι του στο νησί. Για εμάς τους Ελληνες που δεν έχουμε βασιλικό θεσμό, το ένταλμα σημαίνει ότι οι εταιρείες που το εξασφαλίζουν –με πρώτης τάξεως υπηρεσίες ή προϊόντα προς τα μέλη της βρετανικής βασιλικής αυλής– θεωρούνται παγκόσμιας κλάσης στον τομέα τους, όπως οι Aston Martin, Barbour, Cartier, Moet & Chandon κ.ο.κ. Συνεπώς, θα μιλούσα με έναν από τους καλύτερους δεξιοτέχνες της καλλιγραφίας διεθνώς. Το Google όμως δεν είχε καμιά πληροφορία για εκείνον, πράγμα εντελώς αλλόκοτο για τον 21ο αιώνα. Το μόνο που αλίευσα είναι ότι η εταιρεία του λεγόταν «London Scribes». Κάτι άλλο που ήδη γνώριζα είναι ότι βοηθούσε εθελοντικά στο φεστιβάλ κλασικής μουσικής της Σίφνου, το Musifanto, έχοντας μάλιστα κάνει ο ίδιος τον λογότυπο. Ετσι, άλλωστε, έμαθα γι’ αυτόν.
Πηγαίνοντας στη συνάντηση, εντελώς «αδιάβαστη» για τον άνθρωπο που θα είχα μπροστά μου, έκανα υποθέσεις με τα λιγοστά στοιχεία που διέθετα: Διπλό επίθετο άρα «καραμπινάτος» Βρετανός, πιθανότατα δε Ουαλλός μιας και οι τελευταίοι κρατούν αυτήν την παράδοση στα επώνυμα. Μάλλον θα έβρισκα έναν ροδομάγουλο τύπο, να μιλάει μέσα από το στόμα του, με κολλαριστό λευκό λινό πουκάμισο, που θα δροσιζόταν με τζιν τόνικ. Βουτηγμένη στις σκέψεις μου, έφτασα στο κατώφλι της οικίας του, στην ενδοχώρα, με τον φωτογράφο μας, Νίκο Κοκκαλιά, που κουβαλούσε μέσα στη ζέστη όλο του τον εξοπλισμό.
Στην καγκελόπορτα μας υποδέχτηκε ένα μαλλιαρό φοξ τεριέ, ο Φράνκλιν, άλλη μια ακράδαντη απόδειξη (κατ’ εμέ) της βρετανικότητας του Κρέιγκ Πόλαντ – Σμιθ. Μέχρι που άκουσα ένα βροντερό «Welcome!» με εντελώς αμερικανική προφορά από έναν εβδομηντάρη με έντονο, μεσογειακό μαύρισμα, τζιν, All-Star αθλητικά και ζεστασιά στους τρόπους. H αλυσίδα των στερεοτυπικών συνειρμών μου κατέρρευσε με πάταγο εντός μου αλλά μπροστά μου ξανοιγόταν μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη. Τι δουλειά είχε ένας γιάνκης στην υπηρεσία μιας μακραίωνης βασιλικής αυλής; The plot thickened, θα σημείωνε η Αγκάθα Κρίστι.
«Προς Θεού, όχι ονόματα»
Ο Κρέιγκ με τη γλυκύτατη γυναίκα του Γκέιλιν μας τακτοποίησαν στη σκιά της βεράντας με παγωμένο νερό και αναψυκτικά. Από τις πρώτες του κουβέντες καταλάβαινα ότι είχα μπροστά μου έναν πραγματικό μποέμ, μια περίπτωση βίου και πολιτείας, σκέτο χρυσωρυχείο ιστοριών. Ομως ο καλλιγράφος με αμερικανική ντομπροσύνη ξεκαθάρισε ότι, ναι, είχε απίστευτα διάσημους πελάτες πέραν του Καρόλου, αλλά δεσμευόταν με συμβόλαια εχεμύθειας. Επίσης δεν είχε ξαναδώσει ποτέ συνέντευξη. Συνεπώς, μπορούσαμε μόνο γενικόλογα να μιλήσουμε για Ελληνες εφοπλιστές, Βρετανούς ροκ σταρ, Αμερικανούς πολιτικούς και ηθοποιούς του Χόλιγουντ, διεθνούς κύρους μόδιστρους, βαθύπλουτους Ευρωπαίους, φημισμένους διοργανωτές εκδηλώσεων διεθνούς κύρους με γαλαζοαίματους ή μη (όπως ο περίφημος Τζόνι Ρόκσμπορο κάτοχος του αντίστοιχου εντάλματος για τα βασιλικά πάρτι) που ζήτησαν τη συνδρομή του για τις προσκλήσεις των γάμων, δεξιώσεων κ.λπ. «Προς Θεού όχι ονόματα», τόνισε ο Κρέιγκ. Να, λοιπόν, γιατί δεν υπήρχε τίποτε στο Διαδίκτυο, σκέφτηκα. Αλλά πώς μπλέχτηκε με μια αρχαία τέχνη και τεχνική σε τόσο υψηλό επίπεδο;
«Μα η καλλιγραφία ταίριαξε απόλυτα στη ζωή μου ειδικά μετά την πρώτη νιότη μου την οποία πέρασα ως κανονικός μποέμ χωρίς μεγάλα σχέδια για το αύριο. Τη διάλεξα ως επάγγελμα όταν αποφάσισα να τακτοποιηθώ και να έχω πιο στρωτό βίο», μου λέει εξάπτοντάς μου την περιέργεια. Πιάσαμε το νήμα από την αρχή.
«Γεννήθηκα στη Φιλαδέλφεια αλλά μεγάλωσα σε διάφορα μέρη των ΗΠΑ. Το Πόλαντ ήταν το επίθετο της μητέρας μου που το κράτησα. Πήγα σε εξαιρετικό σχολείο όπου ως μέρος του μαθήματος των καλλιτεχνικών, κάναμε καλλιγραφία. Μου άρεσε πολύ και από τότε την υιοθέτησα ως χόμπι. Εχει πλάκα πώς τα φέρνει η ζωή, διότι όταν ήμουν 21-22 χρόνων ήθελα να έρθω στην Ελλάδα και να σπουδάσω αρχαία ελληνικά μιας και είχα κάνει λατινικά πάλι στο σχολείο. Μάλιστα με είχε κάνει δεκτό μια καινούργια σχολή που θα λεγόταν Plato Institute for Hellenic Studies στην Αθήνα. Ωστόσο ήταν το 1973 και η χούντα δεν έδωσε το πράσινο φως για τη λειτουργία της. Ηδη εργαζόμουν στη Νέα Υόρκη ως γκαρσόνι για να μαζέψω λεφτά για την Ελλάδα. Οταν δεν τελεσφόρησε το σχέδιο, συνέχισα στον τομέα της εστίασης, μάλιστα κάποια στιγμή απέκτησα συμμετοχή στην ιδιοκτησία δύο εστιατορίων. Δυστυχώς αυτή η ιστορία δεν τελείωσε καλά. Ωστόσο είχα μάθει να μαγειρεύω και, από κάποια άκρη, αποφάσισα στα 30 μου να πάω μάγειρας σε εμπορικά πλοία. Εμεινα δέκα χρόνια σε αυτήν τη δουλειά και πέρασα καταπληκτικά. Ηταν γεμάτη νέες εμπειρίες και πολύ καλοπληρωμένη. Το σπουδαιότερο; Ανάμεσα στα μπάρκα είχαμε ένα ολόκληρο τρίμηνο διακοπές».
Με λεφτά στην τσέπη και χρόνο για σκότωμα, ο τριαντάρης Κρέιγκ είπε ότι επιτέλους ήταν ευκαιρία να πάει στην Αθήνα. Επρόκειτο για το σωτήριον έτος 1982 και καθώς περπατούσε στη Βασιλίσσης Σοφίας, πέρασε μπροστά από ένα ταξιδιωτικό γραφείο που είχε στη βιτρίνα μια αφίσα με έναν ανεμόμυλο. «Μπήκα μέσα να ρωτήσω τι είναι αυτό», μας λέει. «Μου είπαν ότι μπορώ να τον νοικιάσω αρκεί να πάω έως τη Σίφνο, ένα νησί που δεν είχε πολύ τουρισμό και απείχε με το καράβι 7-8 ώρες από τον Πειραιά. Αυτό ήταν! Βέβαια δεν είχα ιδέα ότι στη Σίφνο θα άλλαζε η ζωή μου για πάντα. Οχι μόνον διότι την αισθάνθηκα σαν σπίτι μου. Γιατί την πρώτη μου μέρα εκεί γνώρισα έναν Αγγλο με τη φιλενάδα του και συμπαθηθήκαμε. Με κάλεσε να πάω με την πρώτη ευκαιρία στο Λονδίνο όπου έμενε για να δω πως είναι. Φυσικά και πήγα. Μόλις είχε φύγει ο συγκάτοικός του και πήρα τη θέση του. Τότε γνώρισα και την πρώτη μου γυναίκα. Παντρευτήκαμε. Εκανα δυο γιους. Ετσι δεν γινόταν να μπαρκάρω πια, μιας και είχα οικογένεια. Πώς όμως θα ζούσα; Με τι λεφτά; Ξαφνικά ήρθε η επιφοίτηση: θα γινόμουν καλλιγράφος!».
Μια πρόσκληση με το όνομα του παραλήπτη γραμμένο με καλλιγραφικά γράμματα δίνει την εντύπωση πως μια σύναξη είναι σημαντική. Οποιος λαμβάνει ένα τέτοιο προσκλητήριο δεν αποκομίζει μόνο την αίσθηση ότι θα πάει σε κάτι σπουδαίο, αλλά και ότι ο ίδιος είναι σπουδαίος.
Κάθε αρχή και δύσκολη, ειδικά αν έχεις να θρέψεις στόματα. «Ως Αμερικανός είχα ένα πλεονέκτημα σε σχέση με τους Βρετανούς καλλιγράφους που είχαν συνηθίσει να περιμένουν να χτυπήσει το τηλέφωνο για να τους αναθέσουν δουλειά. Εγώ το πήρα αλλιώς, λόγω ανάγκης. Πήγα στα καλύτερα καταστήματα με χαρτικά στο Λονδίνο όπως το Smythson που είχε όλη την αριστοκρατική πελατεία και έδωσα τα στοιχεία μου. Αυτοί έφτιαχναν τα προσκλητήρια για τις δεξιώσεις γάμου, βαπτίσεων και επετείων καθώς και τις ειδικές κάρτες με τα ονόματα των συνδαιτυμόνων στα μεγάλα τραπέζια. Eπιασα και εμπόρους για να σχεδιάζω τα σήματά τους, απευθύνθηκα ακόμα και σε καλά εστιατόρια για τους καταλόγους. Επίσης, τα καλά ξενοδοχεία χρειάζονταν για τις δικές τους δεξιώσεις καλλιγραφικές υπηρεσίες, όπως το Savoy ή το Claridge’s».
O Αμερικανός με το οξύ ένστικτο επιβίωσης όχι μόνον τα έβγαλε πέρα αλλά σταδιακά καθιερώθηκε, μιας και ο ένας πελάτης τού έφερνε τον επόμενο. Μέχρι που ήρθε πάλι η Ελλάδα να του αλλάξει τη ζωή. «Γνώρισα την εξαδέλφη της βασίλισσας Ελισάβετ, τη λαίδη Ελίζαμπεθ Ανσον και χάρις σε αυτήν τη γυναίκα και μια εταιρεία διοργανώσεων κύρους, τη Fait Accompli, βρέθηκα το 1995 να κάνω 2.500 προσκλητήρια για τον γάμο του Παύλου και της Μαρί Σαντάλ. Ηταν η πρώτη φορά που θα εργαζόμουν για ένα τέτοιο γεγονός. Αργότερα το νερό μπήκε στο αυλάκι και έπειτα από χρόνια βρέθηκα να έχω το βασιλικό ένταλμα της καλλιγραφίας για τον τότε πρίγκιπα της Ουαλλίας Κάρολο. Οι δουλειές μου είχαν αυξηθεί πολύ και αντί να είμαι πια μόνος μου είχα ήδη ανοίξει επιχείρηση, ένα γραφείο στο βόρειο Λονδίνο, το London Scribes που ήταν το στούντιό μου. Προσέλαβα και άλλους καλλιγράφους για να μπορώ να εξυπηρετώ τους πελάτες μου για τους οποίους το μόνο που μπορώ να πω ήταν πως πολλοί ανήκαν στην κατηγορία πλούσιοι και διάσημοι. Φυσικά όχι όλοι».
Γιατί οι επιφανείς αγαπούν την καλλιγραφία; «Σκεφτείτε ότι μια πρόσκληση με το όνομα του παραλήπτη γραμμένο φαρδιά πλατιά στον φάκελο με καλλιγραφικά γράμματα είναι το πρώτο πράγμα που δίνει την εντύπωση πως μια σύναξη είναι σημαντική. Πιστεύω ότι όποιος λαμβάνει ένα τέτοιο προσκλητήριο δεν αποκομίζει μόνο την αίσθηση ότι θα πάει σε κάτι σπουδαίο αλλά και ότι ο ίδιος είναι σπουδαίος. Είναι κάτι που προσθέτει αίγλη και αρχοντιά. Φαντάζεστε μια δεξίωση που ο διοργανωτής έχει δαπανήσει τεράστια ποσά στη διακόσμηση και για τα λουλούδια να έστελνε τυπωμένες προσκλήσεις; Βέβαια κάποιος άλλος στη θέση μου θα είχε γιγαντώσει την επιχείρησή του. Θα εκμεταλλευόταν εμπορικά το βασιλικό ένταλμα. Εμένα δεν μου άρεσε τόσο το επιχειρηματικό σκέλος, μου άρεσε να γράφω. Αυτό απολάμβανα πιο πολύ από όλα».
Κοντοστάθηκα λίγο. Δεν είναι βαρετό για έναν άνθρωπο που έχει γυρίσει όλον τον κόσμο να γράφει προσκλήσεις με ονόματα νυχθημερόν, σκυμμένος σε ένα γραφείο; «Εξαρτάται πώς βλέπει κανείς την επαναληπτικότητα. Στη δική μου περίπτωση όπως και σε άλλους καλλιγράφους, στόχος είναι η συνεχής βελτίωση, η αίσθηση ότι γράφεις ένα άλφα πιο ωραίο από το προηγούμενο, πως το στυλ σου έχει αρμονία, ωραίες αναλογίες, πως οι ομότεχνοί σου βλέπουν ότι το κάνεις καλά. Διότι σε ένα μη εκπαιδευμένο μάτι μπορεί να μη φαίνονται οι διαφορές αλλά στους γνώστες είναι ορατές. Εγώ λοιπόν περνούσα ώρες και μέρες να μελετώ τους παλαιούς δασκάλους ώστε να αποκτήσω το δικό μου στυλ. Δεν ξέρετε τι ωραία είναι να νιώθεις το μελάνι να απλώνεται πάνω στο χαρτί. Πρόκειται για μια διαδικασία τόσο μεθυστική, που μπορεί να σε υπνωτίσει! Εγώ την τέχνη μου τη νιώθω σαν δώρο, σαν να με κάνει να μπορώ να μοιράσω ομορφιά στον κόσμο».
Ο Κρέιγκ με διαβεβαίωσε ότι μόνο κλεισμένος στο στούντιο του Λονδίνου δεν ήταν: «Κάθε τόσο κάποιος εκ των διασήμων με έβαζε να παραστώ σε ένα πάρτι στις Κάννες, στην Κουρσεβέλ, στη Νέα Υόρκη, στο Κόμο, στο Γκστααντ. Οπότε έχω δει απίστευτα μέρη, τρομερές δεξιώσεις, έχω γνωρίσει από κοντά μεγάλες προσωπικότητες. Ομως και πάλι δεν με ένοιαζε ιδιαίτερα να συναναστρέφομαι όλους αυτούς τους επωνύμους. Ούτε μου άρεσε να μιλώ για εκείνους είτε να χρεώνω πολλά χρήματα για τις υπηρεσίες μου. Ενας φάκελος με το όνομα με καλλιγραφικά γράμματα κοστίζει περίπου 3-5 ευρώ. Είχα τη λογική πως το μελάνι μου δεν πρέπει να στεγνώνει, να έχω συνεχώς δουλειά. Και έτσι ποτέ δεν ανέβασα ιδιαίτερα το κασέ μου. Moυ άρεσε πολύ που μπορούσα να διαιωνίσω μέσα από την τέχνη μου μια γραμματοσειρά, τα περίφημα Italics, που ανάγονται στον Λουντοβίκο Ντε Λι Αρίγκι που έζησε τον 15ο αιώνα. Εξακολουθούν να υπάρχουν χάρις στους καλλιγράφους σήμερα.
Βέβαια πρέπει να σας πω ότι τα τελευταία χρόνια η καλλιγραφία γνωρίζει μια νέα άνθηση χάρη στα γκράφιτι, τα τατουάζ αλλά και τις γραμματοσειρές των υπολογιστών.
Μπορεί να γράφουμε όλο και λιγότερο με το χέρι, αλλά όπως όλες οι τεχνικές του παρελθόντος –δείτε, λ.χ., τι γίνεται με την μπίρα ή τα αρτοσκευάσματα και άλλα αγαθά όπου ξαναζωντανεύουν τρόποι παραγωγής που ξεκίνησαν αιώνες πριν– έχει ανθρώπους που την αναβιώνουν», λέει πίνοντας παγωμένο τσάι. «Ξέρετε ότι ο Στιβ Τζομπς ήταν ερωτευμένος με την καλλιγραφία και σπούδασε το αντικείμενο πριν τον κερδίσουν οι υπολογιστές; Ετσι εξηγείται πώς οι γραμματοσειρές των Mac είναι τόσο καλές».
Αριστεία
«Στην Κίνα και στην Ιαπωνία αλλά και σε ολόκληρο τον ισλαμικό κόσμο, ο καλλιγράφος πάντα θεωρείτο ένας από τους πιο διακεκριμένους καλλιτέχνες, ένας άνθρωπος που κρατάει τα μυστικά μιας μακραίωνης τέχνης και έχει ακόμα και σήμερα τον σεβασμό όλων. Στην πατρίδα μου, τις ΗΠΑ, το να είσαι καλλιγράφος είναι απλώς μια δουλειά σαν όλες τις άλλες. Μερικοί κάνουν ένα μικρό σεμινάριο μιας ή δύο ημερών και μετά συστήνονται ως επαγγελματίες του χώρου. Εγώ από την άλλη ταυτίζω την καλλιγραφία με την αριστεία. Πρέπει να είσαι εξαιρετικός σε αυτό που κάνεις, να μην επαναπαύεσαι στις δάφνες σου και να φροντίζεις να γίνεσαι ολοένα και καλύτερος».
Λατρεύω την Ελλάδα, ακούω από Βέμπο μέχρι Ξαρχάκο
Η ζέστη έγινε αφόρητη και σε λίγο μετακινηθήκαμε στο εσωτερικό του σπιτιού, όπου ο καλλιγράφος μάς έκανε και μια μικρή επίδειξη του ταλέντου του, γράφοντας τη λέξη «Kathimerini» πάνω στο λευκό χαρτί. Αναρωτήθηκα πόσο δύσκολο ήταν να πάρει το βασιλικό ένταλμα. «Εγώ απερρίφθην 2-3 φορές, καθώς το μέγεθος της εταιρείας μου ήταν μικρό. Εντέλει, το 2009 το απέκτησα. Oταν αποφάσισα να αποσυρθώ πριν από λίγο καιρό, το πήρε η στενή συνεργάτις στο London Scribes, Τζένι Κόλιερ, που συνεχίζει τη δουλειά», προσθέτει ο Κρέιγκ, ο οποίος έκανε και τις προσκλήσεις για την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών της Αθήνας χάρις στη βοήθεια του Τζόνι Ρόξμπορο.
Ρίχνω μια ματιά γύρω μου. Απλό, ταπεινό, καλόγουστο, το σπιτάκι είναι το τέλειο μέρος για να περνάει εκεί το ζευγάρι έξι ολόκληρους μήνες τον χρόνο. Πάνω σε έναν καναπέ είναι ένα μαξιλάρι ενθύμιο από την πρόσφατη ενθρόνιση του Καρόλου. Συνέβαλε και σε αυτήν τη διοργανωτική οδύσσεια; «Είχα ήδη παραδώσει το ένταλμα, αλλά βοήθησα και εγώ την Τζένι με τις προσκλήσεις που, όπως καταλαβαίνετε, ήταν τεράστιος φόρτος εργασίας», μου εξηγεί και προσθέτει ότι ένα από τα χαρίσματά του είναι η ταχύτητα: «Μπορώ να γράφω γρήγορα, δίχως λάθη, σε μια ευθεία νοητή γραμμή». Προφανώς είναι και η αντοχή, μιας και χρειάστηκε κάποτε να εργαστεί 30 συνεχόμενες ώρες χωρίς καθόλου ύπνο για να μπορέσει να παραδώσει προσκλήσεις για ένα σημαντικό γεγονός που του ανατέθηκε τελευταία στιγμή.
Ο Κρέιγκ όλα αυτά τα χρόνια έκανε φιλανθρωπικό έργο ως καλλιγράφος για τους βετεράνους στρατιωτικούς που έχουν τραυματιστεί, αλλά και τα παιδιά. Και στη Σίφνο πάντως ο Πόλαντ-Σμιθ έχει δώσει πολλά, χωρίς ποτέ να διεκδικήσει κάποια αναγνώριση. «Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, οπότε αγόρασα την κατοικία αυτή, γνώρισα την Τζουλιέτα Καρόρη και τη Μαρία Κωνσταντινίδη, που ήταν κινητήριος δύναμη ενός συλλόγου, “Των Φίλων του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας”, με στόχο να διδάσκουν κλασική μουσική στα παιδιά της Σίφνου και άλλων νησιών του Αιγαίου τους δύσκολους μήνες του χειμώνα. Η προσπάθεια είχε ξεκινήσει από τη Φραγκίσκη Καρόρη, μητέρα της Τζουλιέτας, πριν από 30 χρόνια, που ήθελε να προσφέρει δημιουργικές διεξόδους στους μαθητές αυτούς που ζουν μακριά από τα αστικά κέντρα», εξηγεί ο Αμερικανός φιλέλληνας.
«Οταν, πριν από οκτώ χρόνια, δημιουργήθηκε το Musifanto, το μουσικό φεστιβάλ που έχει και εκπαιδευτικό σκοπό, από τις δύο αυτές γυναίκες, πήγα να προσφέρω. Διότι οι μεγάλοι μουσικοί συμμετέχουν στις συναυλίες, κάνουν μαθήματα και στα παιδιά κάθε καλοκαίρι. Ετσι λοιπόν έκανα τον λογότυπο, γράφω τα ονόματα των μαθητών στα διπλώματα και στα πιστοποιητικά, κάνω ό,τι μπορώ για να στηρίξω τον θεσμό με την καρδιά μου και τις υπηρεσίες μου. Πάντα λάτρευα την Ελλάδα. Ακούω ελληνική μουσική από τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Νίκο Γούναρη, τη Στέλλα Γκρέκα έως τη Βέμπο. Ερωτεύτηκα την πατρίδα σας διαβάζοντας τον «Κολοσσό του Μαρουσιού» του Μίλερ και τα βιβλία του Λι Φέρμορ και, βέβαια, τρελάθηκα μόλις πάτησα το πόδι μου στη Σίφνο, η οποία τότε ήταν εντελώς ανέγγιχτη από τον τουρισμό. Ηταν παράδεισος, το ωραιότερο μέρος του κόσμου». Δεν έχασα την ευκαιρία να ρωτήσω αν είναι ακόμη παράδεισος. «Με ανησυχεί πολύ το γεγονός ότι όλοι μιλούν και θέλουν την ανάπτυξη όχι μόνον εδώ αλλά για όλα τα νησιά. Θέλει προσοχή ωστόσο για να μην καταστραφεί αυτή η ανεκτίμητη ομορφιά της πατρίδας σας. Τα τελευταία χρόνια είμαι απογοητευμένος, διότι βλέπω ότι μετατρέπεται σε θέρετρο για ανθρώπους που πρέπει να έχουν πολλά λεφτά να ξοδέψουν για να φτάσουν έως εδώ, από τα εισιτήρια των πλοίων μέχρι τις τιμές των εστιατορίων. Ομως οι Κυκλάδες, η Ελλάδα που εγώ γνώρισα και αγάπησα και όλοι οι ξένοι που ήρθαν για να μείνουν, δεν είχαν σχέση με την πολυτέλεια, αλλά με τη μαγική απλότητα, τη σοφή διαβίωση με τη φύση. Πρέπει λοιπόν να σκεφτούμε όλοι πώς θα είναι το μέλλον αυτών των μικρών τόπων αν κτιστούν όλα, αν διαλυθούν οι κοινότητες των ανθρώπων επειδή η μόνη δραστηριότητα θα είναι ο τουρισμός. Θέλει έγνοια και σχεδιασμό. Είναι μια κρίσιμη περίοδος, που οι αποφάσεις πρέπει να είναι προς τη σωστή κατεύθυνση της προστασίας».
Ανεκτίμητα δώρα
Λίγο πριν φύγουμε –αρμένικη βίζιτα κάναμε…– ο Κρέιγκ μάς έφερε ένα δώρο για μένα και τον Νίκο Κοκκαλιά. Ενα μπουκαλάκι λάδι από το κτήμα του με τα ονόματά μας γραμμένα καλλιγραφικά. Οσο για τον Φράνκλιν, προσωπικά με συγκίνησε απίστευτα. Σε όλη τη συνέντευξη είχε ακουμπήσει το μουσουδάκι του στο αριστερό μου γόνατο, λες και ήξερε ότι έχω μόλις υποστεί ρήξη χιαστού και πονούσα.
