Η Ρόδος αναμφισβήτητα αποτελεί την προμετωπίδα του τουριστικού μας προϊόντος και ό,τι συνέβη οφείλει να μας αφήσει κάποια διδάγματα για τον τουρισμό της επόμενης ημέρας. Η πολυδιάσπαση των δομών του τουρισμού και της λειτουργίας των συνδεόμενων κλάδων έχει μετατρέψει τον ελληνικό τουρισμό σε μια «ευάλωτη» οικονομική δραστηριότητα, εκτεθειμένη στις διαδοχικές κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας. Η δημιουργία διαδικασιών ευελιξίας και ανθεκτικότητας αποτελεί προαπαιτούμενο για την επόμενη ημέρα, έχοντας στο επίκεντρο τη συστηματική προσπάθεια των μελών του οικοσυστήματος φιλοξενίας, ώστε να αποτραπούν ή να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι κρίσεις. Οι τουριστικές επιχειρήσεις και οι προορισμοί που επιβιώνουν από κρίσεις θα επανέρχονται στο προσκήνιο με αυξημένα συγκριτικά πλεονεκτήματα.
• Μάθημα πρώτο. Η διαχείριση των προορισμών μπαίνει στο επίκεντρο. Προϋπόθεση είναι να λειτουργήσουν άμεσα οι νομοθετημένοι Οργανισμοί Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού (DMMO) με εγγυημένη χρηματοδότηση βάσει αποτελεσμάτων και αξιοκρατικών κριτηρίων στη στελέχωσή τους. Η διαχείριση κινδύνου χρειάζεται να αποτελεί βασικό τμήμα του οργανογράμματος και να λειτουργεί κάτω από τις κατευθύνσεις του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και την Πολιτική Προστασία Περιφερειών και Αποκεντρωμένων Διοικήσεων.
• Μάθημα δεύτερο. Σχέδια διαχείρισης κινδύνου. Η χώρα διαθέτει μια σειρά από αντίστοιχες στρατηγικές, αλλά και πολυδιάσπαση στη λήψη αποφάσεων. Παραδείγματα αποτελούν το Σχέδιο Ξενοκράτης, το Πλάνο Διαχείρισης Κρίσεων του υπουργείου Τουρισμού από το 2007 (PRC Group, THR, MRB) και κάποιες κατά τόπους μελέτες. Οι επιμέρους προορισμοί της χώρας, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές τους, θα πρέπει να δημιουργήσουν σύγχρονα σχέδια διαχείρισης κινδύνου προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους, αξιοποιώντας τις προηγμένες τεχνολογίες. Χρειάζονται σχέδια τα οποία θα προσαρμόσουν –με σύγχρονους όρους στη συστημική αντιμετώπιση κινδύνων– και ζητήματα πρόληψης, προετοιμασίας, εκπαίδευσης, αναγνώρισης, εκτίμησης, διαβάθμισης αντιμετώπισης και ανάκαμψης μετά τις κρίσεις.
• Μάθημα τρίτο. Το περιεχόμενο είναι βασιλιάς και στις κρίσεις. Στη Ρόδο, η διάχυση της πληροφορίας γίνεται σε πραγματικό χρόνο από τους ίδιους τους πυρόπληκτους τουρίστες. Live βίντεο της πυρκαγιάς στη Ρόδο κατέκλυσαν το TikTok και τα υπόλοιπα social media. Τα επίσημα αυτά εργαλεία επικοινωνίας με επαγγελματισμό θα πρέπει να συμμετέχουν στη διαχείριση της κρίσης, αφού άμεσα στηθεί η επίσημη επικοινωνιακή ομάδα. Προαπαιτούμενα είναι η ειλικρίνεια, η ευαισθησία, η αντίληψη της κοινής λογικής και η αίσθηση του επείγοντος της κατάστασης.
• Μάθημα τέταρτο. Η πολιτική των εκκενώσεων σώζει ζωές. Πρέπει όμως να γίνεται με μέτρο, κλιμακωτά και κυρίως με συντονισμό. Οι επισκέπτες σε καρότσες, που είδαμε στη Ρόδο, δεν τιμούν κανέναν. Θα πρέπει η διαδικασία των έκτακτων μετακινήσεων να έχει προβλεφθεί στα guarantee και allotment συμβόλαια, καθώς και η συμμετοχή των tour operators και των ιδιωτικών λεωφορείων που διενεργούν το επίγειο handling στους προορισμούς. Η ίδια λογική πρέπει να επεκταθεί και σε ζητήματα αξιοπρεπούς φιλοξενίας και σίτισης των πυροπλήκτων. Ταυτόχρονα, πρέπει να υπάρξουν και δεσμεύσεις με τις συνεργαζόμενες αεροπορικές εταιρείες για έκτακτες πτήσεις επαναπατρισμού.
• Μάθημα πέμπτο. Φέρουσα ικανότητα και στη διαχείριση κινδύνων. Συνήθως συγχέουμε τη φέρουσα ικανότητα (carrying capacity) των μαζικών προορισμών, όπως η Ρόδος, με ζητήματα χωρητικότητας υποδομών, αντοχής των προορισμών, που έχουν φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις. Η νέα προσέγγιση της αντιληπτικής φέρουσας ικανότητας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις υποδομές σε συνάρτηση με τους κινδύνους και τη δυνατότητα αντιμετώπισής τους.
Οι επιμέρους προορισμοί της χώρας, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές τους, θα πρέπει να δημιουργήσουν σύγχρονα σχέδια διαχείρισης κινδύνου.
• Μάθημα έκτο. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής προκαλούν όλο και πιο συχνά ξαφνικά καταστροφικά χτυπήματα «cobra crisis», όπως στην περίπτωση της Ρόδου. Γεγονότα ακραία και ξαφνικά, ικανά να καταστρέψουν μια τουριστική σεζόν στο ξεκίνημά της, βρίσκουν τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις να αδυνατούν να αντεπεξέλθουν έπειτα από ένα τέτοιο χτύπημα ελλείψει ρευστότητας. Το νέο περιβάλλον απαιτεί αμεσότητα στην αντιμετώπιση των ξαφνικών κρίσεων από καιρικά φαινόμενα και γρήγορη στήριξη των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων. Μόνο έτσι μπορεί να επιτευχθεί η ταχύτερη ανάκαμψή τους, να μη χαθεί η τουριστική περίοδος και να μην τεθεί σε κίνδυνο η βιωσιμότητά τους. Η πολιτική των μικροεπιδομάτων στους πληγέντες μακροχρόνια θα εκτοξεύσει τον δημοσιονομικό προϋπολογισμό σε βαθμό μεγαλύτερο του ασφαλιστικού. Πρέπει να υπάρξουν κίνητρα και ενισχύσεις από την κυβέρνηση για καινοτόμα, υβριδικά, ισχυρά και άμεσα στην αποπληρωμή ιδιωτικά ασφαλιστήρια συμβόλαια, που θα προστατεύουν την τουριστική επιχείρηση και την εθνική οικονομία μέσω των αντασφαλίσεων.
• Μάθημα έβδομο. Το θερινό μοντέλο διακοπών και η εποχικότητα των μηνών Ιουνίου – Αυγούστου θα χαρακτηρίζεται ολοένα και περισσότερο από αβεβαιότητα (πυρκαγιές, βροχές, καύσωνες, υγρασία) και θα βαίνει με μειούμενη ελκυστικότητα και αποδοτικότητα. Σύμφωνα με παλαιότερες μελέτες της Pesata, μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,5° C στη μεσογειακή λεκάνη θα μειώσει τον εισερχόμενο τουρισμό κατά 1% και θα μειώσει τα έσοδα κατά 1 δισ. ευρώ, με την Ελλάδα να βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της αλλαγής. Χρειάζεται άμεσα ο σχεδιασμός για την επέκταση της τουριστικής περιόδου.
• Μάθημα όγδοο. Παρακολούθηση, πρόβλεψη και αμεσότητα. Τα ελάχιστα Integrated Destination Resort της χώρας, όπως το Costa Navarino, έχουν δημιουργήσει συστήματα πρόβλεψης, αποτροπής και έγκαιρης αντιμετώπισης των εκατοντάδων πυρκαγιών που λαμβάνουν μέρος στις εκτάσεις τους, αποτελώντας με αυτόν τον τρόπο παράγοντα εμπόδισης της ερημοποίησης των περιοχών τους. Αντίστοιχα συστήματα, όπως είναι η Διαχείριση Πληροφοριών Κλίματος με Λογισμικό για την Πρόβλεψη Αλλαγών του Καιρού, του Κλίματος, μπορούν να εφαρμοστούν σε αρκετά σημεία της χώρας.
• Μάθημα ένατο. Ανάγκη για αλληλέγγυο ανταγωνισμό. Κράτος και ιδιωτικός τομέας πρέπει να δημιουργήσουν έξυπνα προγράμματα ανθεκτικότητας και αντοχής. Η ακύρωση μαζικών ταξιδιωτικών προγραμμάτων οδηγεί σε κλειστές τουριστικές επιχειρήσεις, σε καθυστέρηση των επενδύσεων και σε μακροχρόνια μειωμένη ανταγωνιστικότητα προορισμών. Η δημιουργία αλληλέγγυων δικτύων επιχειρήσεων δύναται να αποκτήσει εφαρμογή για τις σύγχρονες μικρές και πολύ μικρές τουριστικές επιχειρήσεις της χώρας μας. Η δημιουργία ενός Αποθεματικού Ταμείου Αλληλεγγύης ειδικού σκοπού στο πρότυπο του ATOL των Βρετανών tour operators θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ακόμη σημαντικό εργαλείο.
• Τελευταίο μάθημα προς όλους μας είναι η αλληλεγγύη που επέδειξαν οι Ροδίτες προς τους επισκέπτες που φιλοξενούνται. Αλληλεγγύη κυρίως από κατοίκους οι οποίοι δεν έχουν σχέση με το τουριστικό επάγγελμα. Είναι η ίδια αλληλεγγύη που επιδεικνύουμε είτε πρόκειται για τουρίστα είτε για μετανάστη είτε για οποιονδήποτε συνάνθρωπο το έχει ανάγκη. Αλληλεγγύη και φιλοξενία αποτελούν το διαχρονικό ισχυρό brand της χώρας.
* Ο κ. Σωτήρης Βαρελάς είναι επίκουρος καθηγητής Στρατηγικής Τμήματος Τουριστικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
