Η ειδησεογραφία του καλοκαιριού που εκπνέει δεν ήταν και η πλέον ευοίωνη. Εικόνες καταστροφικών πυρκαγιών από πολλαπλά πύρινα μέτωπα στην Ελλάδα άρχισαν να εμφανίζονται μπροστά μας λίγο μετά τα μέσα του Ιουλίου και μετά από ένα διάλειμμα επέστρεψαν με μεγάλα γράμματα στους τίτλους των ειδήσεων τα τελευταία εικοσιτετράωρα. Παρόμοια σκηνικά παρακολουθήσαμε από απόσταση να εκτυλίσσονται στον Καναδά και την Χαβάη και πάνω από όλα αυτά, βαρύ και ηχηρό να χτυπάει το καμπανάκι της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης, που στην χώρα μας επικυρώθηκε (και) από εκτεταμένους και εξαντλητικούς καύσωνες.
Την ίδια ώρα, βέβαια, μια οικογένεια, κυριολεκτική και ποδοσφαιρική, θρηνούσε έναν 29χρονο, θύμα μαχαιριάς μα κυρίως, του χουλιγκανισμού και της οπαδικής βίας. Ακόμα και διαδικτυακά προφίλ που ενδεχομένως δεν συνηθίζουν να τοποθετούνται για ζητήματα όπως όλα τα παραπάνω, συννέφιασαν για λίγο αφιερώνοντας για μια τελευταία φορά το «Nothing Compares 2 U» στην Σινέντ Ο’ Κόνορ.
Αυτές αλλά και άλλες «κακές» ειδήσεις παρελαύναν από τις οθόνες μας, παράλληλα με το «απέραντο γαλάζιο» του ελληνικού καλοκαιριού και αυτή η συνύπαρξη ζόφου και θερινής ραστώνης δημιουργούσε άθελά της σε στιγμές ένα κλίμα παραλογισμού. Παρ’ όλα αυτά, ένα είναι σίγουρο: αυτό το καλοκαίρι δεν μπορέσαμε να απαλλαχτούμε από το λεγόμενο «doom scrolling».
Από το «mean world syndrome» στο «doom scrolling»
Ο όρος αυτός αφορά την υπερέκθεση ενός ατόμου σε αρνητικές ειδήσεις στο ίντερνετ, μια τάση από την οποία μάλιστα ο χρήστης συχνά αντί να θέλει να απομακρυνθεί, έλκεται όλο και περισσότερο από αυτό το περιεχόμενο. Το «doom scrolling» σαν όρος και τακτική μπήκε πιο επιτακτικά στην σύγχρονη ζωή κατά το ξέσπασμα της πανδημίας, περίοδος κατά την οποία ήταν αδύνατο να ξεφύγει κανείς από τις δυσοίωνες ειδήσεις και την κινδυνολογία, επανήλθε έντονα όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία και συνεχίζεται με αυξομείωση στην ένταση όταν η διεθνής και εγχώρια ειδησεογραφία μπορεί να το θρέψει.
Δεν είναι, πάντως, στον πυρήνα του ένα φαινόμενο του ίντερνετ. Πριν από το «doom scrolling» και όταν τα μίντια δεν ήταν (σχετικά) εξατομικευμένα αλλά αποκλειστικά μαζικά, υπήρχε το «mean world syndrome» (κυριολεκτικά, το «σύνδρομο του κακού κόσμου»), όρος που αναδύθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘60. Δηλαδή, η αντίληψη ότι ο κόσμος είναι πιο επικίνδυνος από ό,τι πραγματικά είναι, μια πεποίθηση που καλλιεργούνταν από υπερέκθεση του ατόμου σε βίαιο περιεχόμενο, κυρίως μέσω της τηλεόρασης.
Και το «doom scrolling» δεν πάει πίσω. Σύμφωνα με περσινή έρευνα της επιστημονικής έκδοσης «Health Communication», που διεξήχθη στις ΗΠΑ, η προβληματική κατανάλωση ειδήσεων σχετίζεται με ζητήματα ψυχικής και σωματικής υγείας αλλά και αγχώδεις διαταραχές.
Οι ειδήσεις ως «συναρπαστικές» εξιστορήσεις σε συνέχειες
Το ίντερνετ που «δεν κλείνει ποτέ» παράγει δυνητικά και άπειρο περιεχόμενο, κάτι που αντιτίθεται στα «παραδοσιακά μέσα». Οπως σημειώνει ο ψυχίατρος Δημήτρης Λέννας, «Στην έντυπη ειδησεογραφία, όπως μία εφημερίδα, διαβάζεις μια φορά ένα κείμενο. Στα social media, αντίθετα, κατακλύζεσαι από μια ανά λεπτό εξιστόρηση του συμβάντος». Το περίφημο αυτό λεπτό-προς-λεπτό, «δημιουργεί έναν αγχώδη ερεθισμό και μια αγωνιώδη αναζήτηση της εξέλιξης του συμβάντος από σχόλια, βίντεο, συνεχείς σχολιασμούς».
Σε αυτή την συνθήκη, στην πραγματικότητα, το «storytelling» προσπερνά την ίδια την είδηση στην κούρσα του scrolling: «Το ίδιο το συμβάν, σαν στοχασμός και προβληματισμός, παρακάμπτεται από την ηδονοβλεπτική ένταση της εξιστόρησης», επιβεβαιώνει και ο Δημήτρης Λέννας.
Μπροστά σε μια οθόνη που εμφανίζει συνεχή updates-λιθαράκια στην μεγάλη αρνητική αφήγηση, ο χρήστης ακροβατεί σε ένα τεντωμένο σκοινί και μπορεί εύκολα από την συναισθηματική φόρτιση που του προκαλούν αυτές οι ειδήσεις να γείρει προς την απάθεια. Σε αυτό θα συμφωνήσει και ο ψυχίατρος, αναλύοντας: «Η συνεχής έκθεση σε αυτόν τον αγχώδη ερεθισμό θα επιφέρει κάποια στιγμή μια φοβική αντίδραση που ενδέχεται να οδηγήσει στην λεγόμενη φοβική αποφυγή». Κάτι που συνοψίζεται στην στάση «Κλείνω τα πάντα και δεν ασχολούμαι με τίποτα».
«Ομηροι» της ενημέρωσης, αλλά να μην ξεχάσουμε να προβληματιζόμαστε
Κάποιοι, όμως, εθίζονται στην κατανάλωση αυτού του περιεχομένου πιο εύκολα από άλλους. Ο Δημήτρης Λέννας σημειώνει πως «Οσο πιο παθητικός λήπτης κάποιος είναι, τόσο πιο επιρρεπής στον εθισμό γίνεται». Οπως εξηγεί, όσον αφορά το «doom scrolling», τάση σε αυτό έχουν κατά βάση τα άτομα που είναι ήδη εθισμένα σε αυτά τα μέσα, κάτι που αφορά όλο και μεγαλύτερες ομάδες ατόμων. Ετσι, «το αρνητικό υλικό θα επιφέρει μια επιπλέον δέσμευση χρήσης αυτών των μέσων και εθισμού τους από αυτά».
Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως, κάποιος που ενημερώνεται συνεχώς έχει μια καλύτερη επαφή με την πραγματικότητα. Οπως όμως ήδη έδειχναν οι ενδείξεις από την εποχή του «mean world syndrome», η αίσθηση εγρήγορσης μπορεί να εξοκείλει προς μία διόγκωση ή διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Σύμφωνα με τον ψυχίατρο, «σε προσωπικότητες επιρρεπείς σε θεωρίες συνωμοσίας ή με ασταθές ψυχικό υπόβαθρο, η αρνητικά φορτισμένη ειδησεογραφία ενδέχεται να πυροδοτήσει μια νέα θεωρία συνωμοσίας ή μια παρανοϊκή ιδέα». Επομένως, «όσο τα συμβάντα γίνονται ανυπόφορα στην ψυχική επεξεργασία, τόσο ενδέχεται κάποιοι να οδηγηθούν σε παραληρητικές ερμηνείες, με μπόλικο μυστικισμό, θεολογικές προσεγγίσεις και άλλα».
Οπως όλα δείχνουν, πάντως, πολλοί από εμάς γινόμαστε όμηροι αυτής της αγωνιώδους εξιστόρησης των γεγονότων μέσα από το αέναο scrolling. Κάτι που κρύβει και τον κίνδυνο να ξεχάσουμε να προβληματιζόμαστε, όπως λέει και ο Δημήτρης Λέννας: «Η ηδονοβλεπτική εξιστόρηση μέσω άπειρων λεπτομερειών για το συμβάν μας έλκει, εξάπτοντας την προσμονή της συνέχειας και καταργώντας την κριτική σκέψη».
Ισως, λοιπόν, και να χρειάζεται ένα διάλειμμα ανάμεσα στα scrolls, που θα κάνει την συνεχή ενημέρωση τακτή. Αυτό, αλλά και κάθε καλοκαίρι.
