Τα καραβάνια της ανθρωπιστικής βοήθειας παρόντα σε εμπόλεμες ζώνες, χώρες που μαστίζονται από εμφύλιες διαμάχες ή έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές αναμένονταν κάποτε σαν μάννα εξ ουρανού· σήμερα, όμως, γίνονται όλο και πιο συχνά στόχος βίαιων επιθέσεων. Το 2022, σημειώθηκαν 444 βίαιες επιθέσεις, που προκάλεσαν 116 θανάτους και 143 τραυματισμούς, ενώ έλαβαν χώρα και 185 απαγωγές, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ και του Aid Worker Security Report. H Handicap International – Humanity & Inclusion, οι «Γιατροί του Κόσμου» και η Action Against Hunger δημοσίευσαν κοινή έκθεση, όπου παραθέτουν, μάλιστα, στοιχεία της Safeguarding Health in Conflict Coalition, σύμφωνα με την οποία το 2022 αναδεικνύεται η πιο επικίνδυνη χρονιά της τελευταίας δεκαετίας. Ο εν λόγω οργανισμός κατέγραψε 1.989 επιθέσεις σε εργαζομένους σε υγειονομικό τομέα και μονάδες, 704 περιπτώσεις σοβαρών ζημιών σε δομές, 232 θανάτους και 298 απαγωγές και 294 συλλήψεις εργαζομένων.
«Πάντοτε υπήρχε ένας βαθμός επικινδυνότητας», σχολιάζει στην «Κ» ο γ.γ. των «Γιατρών του Κόσμου», Αγης Τερζίδης. «Μπορεί να γνώριζαν ότι είχες πάνω σου τη μισθοδοσία και να σε έκλεβαν, μπορεί ο τοπικός φύλαρχος να εξαγριωνόταν επειδή κάποιος ενόχλησε την κόρη του ή να απαιτούσαν οι αντάρτες να εξυπηρετούμε μόνο τους “δικούς τους”» θυμάται ο κ. Τερζίδης, ο οποίος έχει συμμετάσχει σε πολλές αποστολές στην υποσαχάρια Αφρική από το 1992. «Επρόκειτο, όμως, για διαχειρίσιμες καταστάσεις», διευκρινίζει.
«Ακόμη και οι απαγωγές διαρκούσαν λίγο, ήταν συνήθως ως επακόλουθο κάποιας εξέγερσης ή επανάστασης – υπολογίστε ότι στην υποσαχάρια Αφρική από το 1960 έως σήμερα έχουν γίνει 214 πραξικοπήματα».
Στο Αφγανιστάν
«Το 2001, ήμασταν στο Αφγανιστάν, όταν μας σταμάτησαν στον δρόμο οι Ταλιμπάν και ζητούσαν να τους μεταφέρουμε με το όχημα», θυμάται ο κ. Απόστολος Βεΐζης, εκτελεστικός διευθυντής σήμερα της οργάνωσης INTERSOS Hellas, ο οποίος την εποχή εκείνη συμμετείχε στις αποστολές των «Γιατρών χωρίς Σύνορα». «Είναι απαράβατος κανόνας ότι στα οχήματα των ανθρωπιστικών αποστολών δεν μεταφέρουμε όπλα», υπενθυμίζει ο κ. Βεΐζης, «οπότε τους ξεκαθαρίσαμε ότι για να επιβιβαστούν θα έπρεπε να είναι άοπλοι». Οι Ταλιμπάν δεν το δέχθηκαν, αλλά τους άφησαν να συνεχίσουν. «Ως plan B είχαμε αποφασίσει να τους δώσουμε το όχημα και να φύγουμε, αλλά ευτυχώς δεν χρειάστηκε».
Σύμφωνα με τους κ. Τερζίδη και Βεΐζη, τα προηγούμενα χρόνια οι κανόνες διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου τηρούνταν: τους διασφάλιζαν ανθρωπιστικό διάδρομο, αλλά και την ασφάλεια σε τοπικό επίπεδο, η πλειονότητα της τοπικής κοινωνίας ήταν στο πλευρό τους αναγνωρίζοντας τη συνεισφορά τους. Ωστόσο, όλα αυτά έχουν πλέον χάσει την ισχύ τους. Ενδεικτικά, μετά τον περυσινό καταστροφικό σεισμό, η Συρία αρνούνταν να αφήσει την ανθρωπιστική βοήθεια να κατευθυνθεί στις πυρόπληκτες περιοχές των Κούρδων· το 2021, τρία μέλη της αποστολής των «Γιατρών χωρίς Σύνορα» δολοφονήθηκαν στο Τιγκράι της Αιθιοπίας, ενώ το 2015, 14 μέλη της ίδιας οργάνωσης σκοτώθηκαν σε από αέρος βομβαρδισμό του νοσοκομείου στην Κουντούζ του Αφγανιστάν. Δεδομένου ότι πλέον οι κυβερνήσεις δεν εγγυώνται για την παρουσία των ΜΚΟ, «οι οργανισμοί αναγκάζονται να προσλάβουν προσωπικό ασφαλείας ή κάποια μέλη να οπλοφορούν, μέχρι που κάποια στιγμή εξαντλούνται και αποσύρονται αφήνοντας τελικά ακάλυπτους τους αμάχους», σημειώνει ο κ. Τερζίδης.
Οπως λένε γνώστες στην «Κ», η συνεργασία κάποιων οργανώσεων με στρατιωτικές δυνάμεις στιγμάτισε τελικά όλο τον κλάδο.
«Αρχισαν να μας αντιμετωπίζουν με καχυποψία έπειτα από μια σειρά λάθος χειρισμών», εξηγεί ο κ. Βεΐζης. «Ο στρατός μπορεί να προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά αυτό προκαλεί μεγαλύτερη σύγχυση. Δεν μπορεί το πρωί κάποιος να συμμετέχει σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και το απόγευμα να μοιράζει συσσίτιο», αναφέρει, προσθέτοντας ότι «το ΝΑΤΟ συστηματικά προωθούσε συνέργειες με κάποιους οργανισμούς, κάτι που στιγμάτισε τελικά όλο τον κλάδο». Στη μνήμη χιλιάδων ανθρώπων στο Αφγανιστάν έμεινε χαραγμένη στη μνήμη η καμπάνια εμβολιασμού, που είχαν οργανώσει το 2011 οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ μαζί με τοπική οργάνωση, προκειμένου να ταυτοποιήσουν μέσω DNA συγγενείς του Οσάμα μπιν Λάντεν. «Για όλους αυτούς, ο γιατρός της οργάνωσης είναι ένας ακόμη λευκός που τους επιβουλεύεται», καταλήγει. Για τον ίδιο, η συνεργασία με στρατιωτικές αρχές είναι ελάχιστες φορές απαραίτητη – «όταν, π.χ., λόγω φυσικών καταστροφών δεν μπορείς να πλησιάσεις σε έναν τόπο παρά μόνο με στρατιωτικό ελικόπτερο».
Ντόπιοι, τα μεγάλα θύματα
Προφανώς, τη δυσπιστία εκμεταλλεύονται όσοι θέλουν να επικρατήσει ένα γενικευμένο χάος. «Υπάρχουν επιθέσεις όχι ευθέως από κυβερνήσεις, αλλά που γίνονται με την ανοχή αυτών», επισημαίνει ο κ. Τερζίδης. Ενδεικτικό της καχυποψίας είναι ότι η πλειονότητα των θυμάτων (90%) είναι ντόπιοι που εργάζονται για τις οργανώσεις και συγκεντρώνουν το μένος των συμπατριωτών τους. Παράλληλα, επιβαρυντικό ρόλο έχει διαδραματίσει και η εξέλιξη της τεχνολογίας – τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και οι συσκευές γεωεντοπισμού.
