Με μεγάλες περιοχές της χώρας ακόμα κάτω από την επιφάνεια του νερού, πολίτες να καθαρίζουν τις περιουσίες τους από τη λάσπη και τα ερωτήματα να πληθαίνουν γύρω από το τι και ποιος έφταιξε για τις εκτεταμένες καταστροφές που προκάλεσε η κακοκαιρία «Daniel», η συζήτηση ενόψει των αυτοδιοικητικών εκλογών περιστρέφεται –και δικαίως– στον ρόλο των δήμων στον τομέα της πολιτικής προστασίας. Ποιες είναι τελικά οι αρμοδιότητές τους και πώς μπορεί να βελτιωθεί η συνεισφορά τους δεδομένου ότι η κλιματική κρίση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη;
Στον πυρήνα του προβλήματος, όπως καταδεικνύεται στη νέα έρευνα της διαΝΕΟσις για την τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα που πραγματοποίησε σε συνεργασία με την Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, βρίσκεται το γεγονός ότι στη χώρα μας δεν υφίσταται ειδική νομοθεσία πολιτικής προστασίας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Οι αρμοδιότητες, ευθύνες και δράσεις των ΟΤΑ είναι ενσωματωμένες στη γενική νομοθεσία περί την πολιτική προστασία. Οπως αναφέρεται, ακόμη και μετά το 2020 και τον Ν. 4662/2020 με τον οποίο επανασχεδιάστηκε ριζικά το εθνικό σύστημα πολιτικής προστασίας, το θεσμικό πλαίσιο παρέμεινε πολύπλοκο με πληθώρα εμπλεκόμενων φορέων γεγονός που δημιουργεί ασάφειες, παρεξηγήσεις, δυσλειτουργίες και αποσυντονισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι επιχειρησιακά εμπλεκόμενοι φορείς, όπως το Πυροσβεστικό Σώμα, η Ελληνική Αστυνομία, το ΕΚΑΒ κ.λπ., διαθέτουν κεντρικές και περιφερειακές υπηρεσίες και συχνά παρατηρείται η μη ταύτιση των χωρικών ορίων αρμοδιοτήτων τους με τα χωρικά όρια των διοικητικών δομών των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων.
Οι τοπικές δομές πολιτικής προστασίας που δημιουργήθηκαν από τον πρόσφατο νόμο αποδυναμώνονται από την υποστελέχωσή τους, την ελλιπέστατη όπως παρατηρούν οι ερευνητές κατάρτιση των υπαλλήλων σε θέματα πολιτικής προστασίας και την (σε πολλές περιπτώσεις) άσκηση παράλληλων καθηκόντων των υπαλλήλων.
Ελλείψεις πόρων
Πληγές αποτελούν επίσης η έλλειψη πόρων και εξοπλισμών για μελέτες, έργα και δράσεις πρόληψης, διαχείρισης και αποκατάστασης καταστροφών, οι καθυστερήσεις έγκρισης των προσλήψεων εποχικού προσωπικού και των πόρων (π.χ. ΣΑΤΑ) πυροπροστασίας που έχει ως αποτέλεσμα την ολοκλήρωση παρεμβάσεων και έργων πρόληψης στο μέσον τουλάχιστον της αντιπυρικής περιόδου, οι καθυστερήσεις του κτηματολογίου, του δασολογίου, η γραφειοκρατική λειτουργία των δασαρχείων και οι χρονοβόρες χωροταξικές και πολεοδομικές διαδικασίες.
Προκειμένου οι δήμοι να συμβάλουν στην πολιτική προστασία θα πρέπει να υπερπηδήσουν μια σειρά από προβλήματα και προκλήσεις, όπως:
• Τη μη αποτελεσματική εφαρμογή του καθαρισμού των ιδιωτικών οικοπέδων εντός οικισμών (Αρθρο 94 του Ν. 3852/2010) λόγω έλλειψης κατάλληλου προσωπικού και καθυστερήσεων εξαιτίας της γραφειοκρατίας έγκρισης των εργολαβιών καθαρισμού.
• Καθυστερήσεις και πλημμέλειες στο κλάδεμα των δέντρων που γειτνιάζουν με τα καλώδια του ΔΕΔΔΗΕ και συνιστούν κινδύνους για βραχυκύκλωμα και πυρκαγιές. Οι δήμοι δεν έχουν καμία αρμοδιότητα για το κλάδεμα ή κόψιμο των δέντρων κατά μήκος των γραμμών μεταφοράς ενέργειας. Η αρμοδιότητα αυτή ανήκει στον ΔΕΔΔΗΕ, μετά τη λήψη σχετικής άδειας από το αρμόδιο δασαρχείο και τον δήμο για τον προσδιορισμό του χώρου απόθεσης των κλαδιών. Η διαδικασία είναι ιδιαίτερα γραφειοκρατική και χρονοβόρος.
Ερευνα της διαΝΕΟσις κατέγραψε τα προβλήματα και τις προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν για να συμβάλουν ουσιαστικά στην πολιτική προστασία.
• Δεν έχει προβλεφθεί ποιος έχει αρμοδιότητα να αποφασίσει την εκκένωση της περιοχής σε περίπτωση που το φαινόμενο εξελίσσεται σε περισσότερους από έναν δήμους.
• Δεν έχει υπάρξει εκ των προτέρων κανενός είδους διαβούλευση ή διάλογος με τους ΟΤΑ, τις τοπικές υπηρεσίες πολιτικής προστασίας ή τις εθελοντικές ομάδες επί του συστήματος πολιτικής προστασίας.
• Δεν υπάρχει πρόβλεψη συμμετοχής των προέδρων των Κοινοτήτων και των Συμβουλίων των Κοινοτήτων σε ζητήματα πολιτικής προστασίας.
Η ομάδα των έξι οικονομολόγων του Πανεπιστημίου Πειραιώς που υπογράφουν τη μελέτη, κατέληξε σε συγκεκριμένες προτάσεις μεταρρυθμίσεων για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των δήμων στις δράσεις πολιτικής προστασίας. Μεταξύ άλλων προτείνουν:
• Θεσμικές βελτιώσεις, ώστε να «αποκωδικοποιηθεί» το θέμα των αρμοδιοτήτων.
• Την ενίσχυση και καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, με την επέκταση της χρονικής διάρκειας των συμβάσεων εποχικού προσωπικού πυροπροστασίας στους έξι μήνες, τη θεσμοθέτηση της δυνατότητας πρόσληψης έκτακτου προσωπικού πολιτικής προστασίας για την αντιμετώπιση και άλλων αναγκών, και τη βελτίωση του συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων στο μέτωπο των μεγάλων καταστροφών, με άμεση συνδρομή επιστημονικών φορέων.
• Την αύξηση της χρηματοδότησης με αξιοποίηση, μεταξύ άλλων, των πόρων του Πράσινου Ταμείου, του Τομεακού Προγράμματος «Πολιτική Προστασία», του Ταμείου Ανάκαμψης και άλλων προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2021-2027 για έργα πρόληψης και για την αγορά σύγχρονου, κατάλληλου εξοπλισμού.
• Τον καλύτερο σχεδιασμό με εκπόνηση τοπικών σχεδίων με ουσιαστικές επιχειρησιακές ασκήσεις πεδίου, ειδικών μελετών αντιπλημμυρικής θωράκισης σε περιοχές υψηλού πλημμυρικού κινδύνου.
