Γιος επιφανούς Γάλλου οικονομολόγου, ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν (Valéry Giscard d’Estaing) υπήρξε ο τρίτος κατά σειρά πρόεδρος της Πέμπτης ∆ημοκρατίας της Γαλλίας. Η πολιτική του καριέρα έχει ως αφετηρία τις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν εργάστηκε στο Υπουργείο Οικονομικών, ενώ πρώτη φορά εξελέγη στην Εθνοσυνέλευση το 1956. Με δύο υπουργικές θητείες στο ενεργητικό του –υπό τον πρόεδρο Ντε Γκωλ και, στη συνέχεια, ως ιδρυτής και πρόεδρος του συντηρητικού κόμματος των Ανεξάρτητων Ρεπουμπλικανών, το οποίο συνεργάστηκε με τους Γκωλιστές, υπό τον πρόεδρο Πομπιντού– έθεσε υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές του 1974, όπου και επικράτησε έναντι του αριστερού υποψηφίου Φρανσουά Μιτεράν. Παρά την αδυναμία επανεκλογής του το 1981, παρέμεινε ένα πρόσωπο με επιρροή, με έμφαση στην τοπική αυτοδιοίκηση, ενώ από το 1989 μέχρι το 1993 υπηρέτησε ως μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το 2003 εξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Σε όλη του την πορεία υπήρξε πολυγραφότατος. Μεταξύ των πολλών δημοσιευμένων έργων του, αξιοσημείωτα είναι η Γαλλική ∆ημοκρατία και δύο τόμοι με απομνημονεύματα. Πολλές από τις πλευρές αυτές του σημαντικού Γάλλου πολιτικού, ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με την Ευρώπη, έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει ο αναγνώστης της παρούσας έκδοσης, όπως αυτές καταγράφηκαν από την Καθημερινή.
Ντ’ Εστέν, ο φιλέλληνας ευρωπαϊστής
Ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν (1926-2020) γεννήθηκε στην Κόμπλεντζ της Ρηνανίας, την οποία κατείχαν τότε οι γαλλικές δυνάμεις. Με ρίζες που έφταναν στον Λουδοβίκο ΙΕ΄, ο Ζισκάρ γεννήθηκε σε μια οικογένεια με μεγάλη πολιτική παράδοση. Ο πατέρας του, Εντμόντ Ζισκάρ –Ζισκάρ ντ’ Εστέν από τον Ιούνιο του 1922–, ήταν οικονομολόγος και μέλος του Ινστιτούτου της Γαλλίας, Μεγάλος Αξιωματικός του Εθνικού Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής, ενώ παράλληλα κατείχε τίτλο του Τάγματος του Φραγκίσκου. Η μητέρα του, από την άλλη, ήταν κόρη του Ζακ Μπαρντού (Jacques Bardoux), γερουσιαστή του Πουί-ντε-Ντομ (Puy-de-Dome), και εγγονή του Αζενόρ Μπαρντού (Agénor Bardoux), υπουργού στις αρχές της Τρίτης Γαλλικής ∆ημοκρατίας.
Το καλοκαίρι του 1944, ο νεαρός Ντ’ Εστέν αποφάσισε να σταματήσει τις σπουδές του και να ενταχθεί στον στρατό. Στις σπουδές του θα επέστρεφε, το φθινόπωρο του 1945, αρχικά στην Πολυτεχνική Σχολή (Ecole Polytechnique) και στη συνέχεια στην Εθνική Σχολή ∆ιοίκησης (Ecole Nationale de l’Administration) πριν αποκτήσει μεταπτυχιακό στα Οικονομικά στην Οξφόρδη. Στη συνέχεια εντάχθηκε στη Γενική Επιθεώρηση Οικονομικών, ωστόσο σύντομα θα στρεφόταν στην πολιτική, ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση.
Για πρώτη φορά ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν έλαβε μέρος στις βουλευτικές εκλογές του 1956, στις οποίες και πέτυχε την εκλογή του, σε ηλικία 30 ετών, στο Πουί-ντε-Ντομ, όπου υπήρχαν ισχυρές οικογενειακές ρίζες για τον νεαρό πολιτικό. Αν και αρχικά ήταν μέλος του Εθνικού Κέντρου των Ανεξάρτητων και των Αγροτών (Centre National des Indépendants et Paysans – CNIP), στις αρχές της δεκαετίας του 1960 θα απομακρυνόταν. Στις βουλευτικές εκλογές του 1962 θα ιδρυόταν η ομάδα των Aνεξάρτητων Ρεπουμπλικανών, στον πυρήνα της οποίας βρισκόταν ο Ντ’ Εστέν, και η οποία τασσόταν υπέρ της συνταγματικής μεταρρύθμισης και της επιστροφής του Σαρλ ντε Γκωλ στην πολιτική.
Μετά την επιστροφή του Ντε Γκωλ, διορίστηκε υπουργός Οικονομικών σε ηλικία 36 ετών, θέση που κράτησε μέχρι το 1966. Σταδιακά, όμως, και δη μετά την αδυναμία διατήρησης της υπουργικής του θέσης, θα επιδίωκε να αποκτήσει μια αυτοτελή πολιτική παρουσία. Ζητούμενο για τον ίδιο ήταν η θέσπιση πιο φιλελεύθερων θεσμών και μια πιο «σύγχρονη και ευρωπαϊκή» οικονομική πολιτική. Στις 12 Μαΐου 1966 δήλωνε στη Le Monde ότι «πρώτος στόχος μας είναι να βρούμε το παραδοσιακό μετριοπαθές εκλογικό σώμα, απαλλαγμένο από τους δεσμούς του με την ακροδεξιά και το οποίο, για διάφορους λόγους, έχει διαλυθεί. Η δεύτερη φιλοδοξία μας είναι να προσελκύσουμε όλους εκείνους που ανήκουν στο κέντρο και πιστεύουν ότι για να έχουμε ένα σύστημα σταθερότητας και αποτελεσματικότητας είναι απαραίτητο να στηρίξουμε την πλειοψηφία». Την 1η Ιουνίου 1966, ιδρύθηκε επίσημα η Εθνική Ομοσπονδία των Ανεξάρτητων Ρεπουμπλικανών (Fédération Nationale des Républicains Indépendants – FNRI) υπό τον Ντ’ Εστέν. Στο Υπουργείο Οικονομικών θα επέστρεφε υπό την προεδρία του Ζωρζ Πομπιντού (Georges Pompidou) (1969-1974), ως συνεργάτης, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έπαψε να επιδιώκει σταθερά άνοιγμα προς το κέντρο.
Στη Γαλλία της δεκαετίας του 1970, με την εμπειρία των γεγονότων του Μαΐου του 1968, επικρατούσε σε μεγάλο βαθμό η τάση για μια πιο μετριοπαθή αντίληψη της πολιτικής. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Ντ’ Εστέν θα έθετε την υποψηφιότητά του για την προεδρία της χώρας, με κεντρικό μήνυμα την ανάγκη για αλλαγή. Η στρατηγική που είχε ακολουθήσει από το 1962 και τον παρουσίαζε ως μια βιώσιμη ανεξάρτητη ρεπουμπλικανική υποψηφιότητα, είχε αποδώσει εντέλει καρπούς. Παρότι η διαφορά έναντι του υποψηφίου της Αριστεράς, Φρανσουά Μιτεράν (François Mitterrand), ήταν μικρή, ο Ντ’ Εστέν πέτυχε την εκλογή του στο προεδρικό αξίωμα σε ηλικία 48 ετών.
Όραμά του αποτελούσε η δημιουργία μιας «προηγμένης φιλελεύθερης κοινωνίας» («société libérale avancée») σύμφωνα με την πολιτική μελέτη του «Γαλλική ∆ημοκρατία» (Démocratie Française), η οποία δημοσιεύτηκε το 1976. Η χώρα δεν ήταν πλέον χωρισμένη μεταξύ της αστικής τάξης και του προλεταριάτου, αλλά κυριαρχούνταν ολοένα και περισσότερο από τις μισθωτές μεσαίες τάξεις. Η κυβέρνηση επομένως έπρεπε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες αυτής της μεγάλης ομάδας, αναπτύσσοντας ατομικές ελευθερίες, προωθώντας τόσο την προσωπική ανάπτυξη και την ποιότητα του περιβάλλοντος διαβίωσης, όσο και την οικονομική ανάπτυξη μέσω μιας πιο σύγχρονης προσέγγισης. Ήδη από την αρχή της θητείας του πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από μεταρρυθμίσεις: ιδρύθηκε Υπουργείο Γυναικείων Υποθέσεων, η ηλικία ενηλικίωσης, εκλογική και πολιτική, μειώθηκε στα 18, η άμβλωση και το διαζύγιο με κοινή συναίνεση νομιμοποιήθηκαν, τα αντισυλληπτικά επρόκειτο να αποζημιωθούν με κοινωνική ασφάλιση. Από το 1976 και μετά, ωστόσο, ο Ντ’ Εστέν ήρθε αντιμέτωπος με την επιδείνωση της οικονομίας. Το σχέδιο λιτότητας που έθεσε σε εφαρμογή ο Ραϊμόν Μπαρ (Raymond Barre), καθώς και το σκάνδαλο χρηματισμού που ξέσπασε τον Οκτώβριο του 1979, όταν δημοσίευμα της Le Canard Enchaîné αποκάλυψε ότι ο Ντ’ Εστέν είχε δεχθεί κρυφά διαμάντια από τον πρώην αυτοκράτορα της Κεντρικής Αφρικής, Ζαν Μπεντέλ Μποκάσα, το 1973, ως υπουργός Οικονομικών, θα είχαν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη πτώση της δημοτικότητας του Γάλλου προέδρου. Παράλληλα, η ομάδα των Γκωλιστών και ο Ζακ Σιράκ (Jacques Chirac), που είχαν ταχθεί στο πλευρό του το 1974, θα απέσυραν την υποστήριξή τους, με αποτέλεσμα την ήττα του στις προεδρικές εκλογές του 1981 από τον Μιτεράν.
Η ήττα αυτή, ωστόσο, δεν σήμαινε παραίτηση από την πολιτική. Το 1982 εξελέγη γενικός σύμβουλος του Πουί-ντε-Ντομ και το 1984 αναπληρωτής του τμήματος. Στη νέα αυτή φάση της πολιτικής του καριέρας, ο Ντ’ Εστέν εξέδωσε ένα νέο δοκίμιο υπό τον τίτλο «∆ύο στους τρεις Γάλλους» («Deux Français sur trois»), το οποίο ουσιαστικά αποτελούσε συνέχεια και επέκταση της πολιτικής μελέτης του 1976. Σύμφωνα με τον ίδιο, σκοπός του ήταν «να συλλάβει ένα εθνικό σχέδιο που να συμβιβάζει τη γενναιοδωρία και την αποτελεσματικότητα, και να ικανοποιεί τις φιλοδοξίες δύο Γάλλων στους τρεις».
Την πενταετία 1989-1993 υπηρέτησε ως μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενώ οποιεσδήποτε τυχόν βλέψεις είχε για υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές του 1993, αυτές έπαψαν όταν ανακοινώθηκε η υποψηφιότητα του μεγάλου αντιπάλου του, Ζακ Σιράκ. Στις αρχές του 21ου αιώνα, ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν επιλέχθηκε να ηγηθεί μιας Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιφορτισμένης με την προετοιμασία μιας συνταγματικής συνθήκης. Τον ∆εκέμβριο του 2003 εκλέχθηκε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, ενώ η συγγραφική του πένα ξεπέρασε τα στενά όρια του πολιτικού κειμένου. Έγραψε και μυθιστορήματα, τα οποία όμως δεν έτυχαν ιδιαίτερης υποδοχής από τους κριτικούς.
Κεντρική επιδίωξη του Ντ’ Εστέν ήταν ένας φιλελεύθερος εκσυγχρονισμός, προσανατολισμένος στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Για ορισμένους πολιτικούς αναλυτές, όμως, ο Γάλλος πολιτικός, παρά την έμφαση που έδινε –σε ρητορικό τουλάχιστον επίπεδο– στην αλλαγή, δεν ήταν πρόθυμος να συμπεριλάβει θεμελιακές αλλαγές σε πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς. Αντίθετα, έμενε προσκολλημένος σε παραδοσιακές ιδέες, όπως μαρτυρούν οι πολιτικές επιλογές του· χαρακτηριστικό παράδειγμα, η στροφή στον συντηρητισμό προς το τέλος της επταετούς θητείας του.
Στο εσωτερικό μπορεί να μην ικανοποίησε τις προσδοκίες του γαλλικού λαού, υπήρξαν ωστόσο περιπτώσεις όπου ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν άφησε την πολιτική του σφραγίδα. Μια σημαντική πρωτοβουλία του αποτελεί η πρώτη συγκέντρωση των G6 –σήμερα G7 μετά την προσθήκη του Καναδά– τον Νοέμβριο του 1975, με τους εκπροσώπους των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιταλίας, της ∆υτικής Γερμανίας και της Ιαπωνίας να καταφθάνουν στo Ραμπουγιέ (Rambouillet) της Γαλλίας. Μεγάλη ήταν η συμβολή του και στην ευρωπαϊκή ενοποίηση. Από την αρχή της πολιτικής καριέρας του, ο Ντ’ Εστέν είχε ξεκάθαρα τοποθετηθεί υπέρ της ΕΟΚ και της εμβάθυνσης της ενοποίησης. Για παράδειγμα, τάχθηκε υπέρ της άμεσης καθολικής ψηφοφορίας των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που η πλειοψηφία των Γκωλιστών έβλεπαν με καχυποψία, ενώ διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο –μαζί με τον Χέλμουτ Σμιτ– στην ίδρυση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στην πραγματικότητα προάγγελο της ΟΝΕ.
Παράλληλα, όμως, ο Ντ’ Εστέν υπήρξε και φιλέλληνας. Έδωσε το προεδρικό αεροσκάφος στον Κωνσταντίνο Καραμανλή για την επιστροφή του στην Αθήνα μετά την πτώση της χούντας, αποτελώντας ουσιαστικά την αφορμή για το σύνθημα «Ελλάς, Γαλλία, Συμμαχία». Τον Σεπτέμβριο του 1975, αποτέλεσε τον πρώτο αρχηγό κράτους που επισκέφθηκε επίσημα την Ελλάδα μετά από επτά χρόνια διπλωματικής απομόνωσης στην Ευρώπη. Η φιλική στάση του απέναντι στην Ελλάδα αποτυπώθηκε και στο ζήτημα της ελληνικής υποψηφιότητας για πλήρη ένταξη στην ΕΟΚ. Μέσα σε ένα κλίμα δύσκολων διαπραγματεύσεων, ο Ντ’ Εστέν υπήρξε από τους υποστηρικτές της ένταξης της χώρας μας, δίνοντας έμφαση στην πολιτική σημασία ενός τέτοιου αποτελέσματος. Εξάλλου για τον ίδιο, η ένταξη της Ελλάδας, μιας μεσογειακής χώρας, προγόνου του κλασικού ευρωπαϊκού πολιτισμού, θα επέτρεπε την εξισορρόπηση μεταξύ βορρά και νότου στο εσωτερικό της ΕΟΚ. Η υποστήριξή του διαφάνηκε και από την παρουσία του στην τελετή υπογραφής στο Ζάππειο Μέγαρο τον Μάιο του 1979.
Σε κάθε περίπτωση, υπήρξε ένας πολιτικός που οραματιζόταν και δεν φοβόταν να δώσει το δικό του στίγμα στον τρόπο προσέγγισης και άσκησης της πολιτικής, ο οποίος από την αρχή φάνηκε να είναι πιο άμεσος και χαλαρός. Από την προεκλογική του καμπάνια (στις αφίσες εμφανιζόταν με τη δεκατριάχρονη κόρη του, δόθηκε έμφαση στη χρήση οπτικοακουστικών μέσων) και την κάλυψη των επίσημων δείπνων από τα ΜΜΕ, μέχρι το περίφημο «au revoir» κατά το κλείσιμο της τηλεοπτικής αποχαιρετιστήριας ομιλίας του και το επίμονο πλάνο στην άδεια καρέκλα, το σίγουρο είναι ότι ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν ήξερε πώς να «ταρακουνήσει» τα νερά της παραδοσιακής γαλλικής σκηνής.
Αντιγόνη-∆έσποινα Ποιμενίδου, ∆ρ Ιστορίας ∆ιεθνών Σχέσεων και Ευρώπης, Πανεπιστήμιο της Σορβόννης
Η κοινή γνώμη θα οδηγηθεί να υιοθετήσει, χωρίς να το γνωρίζει, τις προτάσεις που δεν τολμάμε να της παρουσιάσουμε απευθείας. […] Αυτή η προσέγγιση του «διαίρει και επικύρωνε» είναι σαφώς απαράδεκτη. Ίσως είναι μια καλή άσκηση στην παρουσίαση. Αλλά θα επιβεβαίωνε στους Ευρωπαίους πολίτες την αντίληψη ότι η ευρωπαϊκή οικοδόμηση είναι μια διαδικασία που οργανώνεται πίσω από την πλάτη τους από δικηγόρους και διπλωμάτες.
Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν
Ο φιλελεύθερος χωρίς πλέγματα Μονάρχης των Ηλυσίων
Κάποιος είπε ότι ο Βαλερύ Ζισκάρ ντ’ Εσταίν αντιμετωπίζει τα προβλήματα πριν από την εκδήλωσή τους. Η πολιτική του στηρίζεται στην πρόβλεψη και στην φαντασία. Οι εχθροί όμως του Γάλλου προέδρου, που δεν είναι ακόμη πενήντα χρονών, απαντούν, ότι ο ντ’ Εσταίν δεν αντιμετωπίζει τα προβλήματα, αλλά μόνο την επιφάνειά τους και ότι οι μεταρρυθμίσεις του παραμένουν επιφανειακές. Ως ένα σημείο, μπορεί να έχουν δίκαιο. Ο νόμος όμως για την μείωση του κατώτατου ορίου ηλικίας των ψηφοφόρων αποτελεί παράδειγμα για την τόλμη του ντ’ Εσταίν.
Στο προεκλογικό της πρόγραμμα η αριστερά είχε προτείνει την μείωση του κατώτατου ορίου ηλικίας των ψηφοφόρων στα δέκα εννέα χρόνια. Οι σφυγμομετρήσεις όμως μετά τη νίκη του Ζισκάρ ντ’ Εσταίν έδειξαν ότι οι τότε ανήλικοι, αν είχαν δικαίωμα να παρουσιασθούν στις κάλπες, θα τον καταψήφιζαν. Λαμβάνοντας όμως υπ’ όψη τα δύο αυτά δεδομένα, τι κάνει ο Ζισκάρ; ∆είχνεται πιο προοδευτικός από την αριστερά, προκαλεί τους νέους με μια επίδειξη σιγουριάς και όχι φόβου.
Στον ντ’ Εσταίν αρέσουν βέβαια οι εντυπωσιακές χειρονομίες. Επιδιώκει όμως την εντύπωση, περισσότερο με την καινοτομία παρά με το μεγαλείο, όπως ο Ντε Γκωλ. Το συμπόσιο που ωργάνωσε το περασμένο Σάββατο με τη συμμετοχή των ηγετών των εννέα χωρών της ΕΟΚ ήταν ένας περίεργος συγκερασμός συναντήσεως κορυφής και φιλικής κουβέντας και αποτελεί μια πρόσφατη μαρτυρία για το νέο στυλ που εγκαινιάσθηκε στα Ηλύσια. Πρόκειται για ένα μετριοπαθή ηγέτη, που κατεβαίνει να συζητήση με τους στασιαστές φυλακισμένους.
Ένας αριστοκράτης καθολικός, που όμως έχει ταχθή υπέρ της δωρεάν χορηγήσεως αντισυλληπτικών, που καταργεί την υποχρεωτική παρουσίαση πιστοποιητικών ταυτότητος στα ξενοδοχεία, που στην πολιτική του σταδιοδρομία ακολουθεί ριψοκίνδυνη τακτική. Στον Ζισκάρ αρέσει να παρουσιάζη ωρισμένες πολιτικές προτάσεις με μια συγκεκριμένη εικόνα. Στις περισσότερες φορές όμως οι προτάσεις αυτές παραμένουν στο στάδιο της αφαιρέσεως και των ιδεών.
***
Ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν είναι υπέρ της διοικητικής αποκεντρώσεως που αφαιρεί την παντοδυναμία από το Παρίσι, συγκαλεί το υπουργικό συμβούλιο να συνεδριάση στη Λυών. Οι εφημερίδες κατέκριναν την πρωτοβουλία του. Ο άνθρωπος του δρόμου όμως τον οποίο ο ντ’ Εσταίν ικανοποιεί με το αριστοκρατικό παρουσιαστικό και τις εμφανίσεις του στην τηλεόραση, κατά πάσα πιθανότητα, δεν έχει την ίδια γνώμη. «Ο ντ’ Εσταίν θέλει να βλέπη τα πράγματα επί τόπου και να τα βλέπουν και οι άλλοι», σχολιάζει ο άνθρωπος του δρόμου.
Η δυσπιστία που ο Τύπος δείχνει προς τον ντ’ Εσταίν, έχει εξ άλλου μια εξήγηση και μάλιστα συγκεκριμένη. Ο Τύπος της αριστεράς τον αντιπολιτεύεται γιατί βρίσκεται στην άλλη πλευρά του οδοφράγματος. Από τη δεξιά πάλι, όλη η παράταξη του ορθόδοξου γκωλισμού, που ετέθη στο περιθώριο από τα στελέχη – μεταρρυθμιστές του ντ’ Εσταίν (σ’ αυτήν ωστόσο στηρίζει την εξασφάλιση της πλειοψηφίας), δεν χάνει την ευκαιρία που της παρουσιάζεται για να του εκτοξεύση μερικά βέλη, Ποιος είναι αυτός ο φιλελεύθερος, με τις ακαθόριστες αντιλήψεις, που σφετερίσθηκε την έδρα του Σαρλ ντε Γκωλ και μετά, όταν τον ρώτησαν αν είναι γκωλικός, απάντησε «Έχω μελετήσει το μάθημα του Ντε Γκωλ, είμαι Γάλλος»;
Κάποιος ρώτησε μια μέρα τον ντ’ Εσταίν ποια από τις αρετές του Ντε Γκωλ θαύμαζε περισσότερο. Χωρίς να διστάση, ο ντ’ Εσταίν απάντησε: «Την επαγγελματική του ευσυνειδησία». Η παρατήρηση αυτή είναι αποκαλυπτική. Ένας πιστός γκωλικός θα εκφραζόταν τελείως διαφορετικά. Θα εγκωμίαζε την πολιτική διορατικότητα, την υπερηφάνεια, τη συνέπεια του στρατηγού. Ο Ζισκάρ εκτιμά το αίσθημα του καθήκοντος, γιατί και ο ίδιος έχει τη μανία για την τελειότητα, με τρόπο όμως εκλεκτικό και εκσυγχρονισμένο. Ανάμεσα σ’ αυτόν και τον Ντε Γκωλ υπάρχει προ παντός η άβυσσος μιας γενεάς, που μεταφράζεται σε μια διαφορετική αντιμετώπιση της πραγματικότητος. Ο Ντε Γκωλ ήταν λίγο πολύ ένας Λουδοβίκος 14ος, λίγο πολύ μια Ζαν ντ’ Αρκ, ήταν ένας απόλυτος μονάρχης. Στην κάθε του ενέργεια, στην κάθε λεπτομέρεια της ζωής του, διέκρινες την θέλησή του να ενσαρκώση την Γαλλία. Οι σχέσεις του με τους κομμουνιστές εμποτίζονταν άμεσα από αυτή του την πεποίθηση. Πίστευε ότι οι κομμουνιστές ήταν μέλη ξένου κόμματος και έτσι τους αντίκρυζε. Παρά το γεγονός όμως αυτό, ο Ντε Γκωλ, που δεν είχε ιδεολογικές προκαταλήψεις και ήταν απολύτως αλλεργικός στα πλέγματα κατωτερότητος, κατέφευγε στους κομμουνιστές, αν έκρινε ότι του ήταν χρήσιμοι. Με τον Ντε Γκωλ, τα Ηλύσια ήταν ένα βασίλειο, όπου τα πάντα ρυθμίζονταν με ένα αυστηρότατο πρωτόκολλο. Ήταν ένας μονάρχης, που στεκόταν ψηλότερα απ’ όλους τους άλλους, ακόμη και από τους υπουργούς του, στους οποίους παραχωρούσε την εύνοια και τη φιλοφροσύνη του, ποτέ όμως τη στοργή του.
***
Ο Ζωρζ Πομπιντού, που με τον μαρτυρικό του θάνατο έδειξε ένα μεγαλείο που κανείς δεν περίμενε απ’ αυτόν, εκπροσώπησε, σύμφωνα με την παρομοίωση που αρέσει στους Γάλλους, την αντιβασιλεία, μια περίοδο δηλαδή, στην οποία ο γκωλισμός αποχρωματιζόταν και έπαιρνε διάφορες μορφές. Κληρονόμος του «μεγαλείου», αλλά από ιδιοσυγκρασία και από αγωγή, ο Πομπιντού, έκλινε προς μια συνηθισμένη συνετή διακυβέρνηση. Κατά βάθος ο ρόλος του Πομπιντού ήταν άχαρος.
Ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν, ο τρίτος πρόεδρος της ∆ημοκρατίας της γκωλικής σειράς, είναι, όπως και οι προκάτοχοί του, μονάρχης: με την έννοια ότι πιστεύει ότι η εξουσία μεταβιβάζεται εκ των άνω προς τα κάτω, με τα Ηλύσια κέντρο που διοχετεύει την δύναμη στην ζωή της χώρας. Ο αυταρχισμός του όμως αυτός είναι μοναρχικού τύπου, όπως ήταν με τον Ντε Γκωλ και με τον Πομπιντού. Με τη διαφορά ότι δεν είναι πατερναλιστικός, και ακόμη λιγώτερο δικτατορικός. ∆ιαπνέεται από ένα μεγάλο σεβασμό για τους θεσμούς και την διοίκηση. Ο Ζισκάρ είναι ένας φιλελεύθερος μονάρχης και ένας σύγχρονος ταυτόχρονα άνθρωπος. Ο Πομπιντού, που το 1968 ήταν πρωθυπουργός του Ντε Γκωλ, σημαδεύθηκε από τα γεγονότα του Μαΐου και δεν ξέχασε ότι η κυβέρνηση σώθηκε από την μετριοπάθεια των κομμουνιστών και της Εργατικής Συνομοσπονδίας.
Ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν έχει ξεπεράσει αυτό το πλέγμα. Γνωρίζει ότι έχει μια ελάχιστη και επικίνδυνη πλειοψηφία: και επιθυμεί φιλόδοξα να «αποδραματοποιήση» τις σχέσεις του με την αντιπολίτευση.
Οι προσκλήσεις του στον Μιττεράν, στον Μαρσαί, τον κομμουνιστή ηγέτη, στους αρχηγούς των συνδικάτων, δείχνουν σαφώς την εύκαμπτη τακτική που ακολουθεί. Μπροστά στα εμπόδια που παρουσιάζονται τέσσερις μήνες μετά την «ενθρόνισή» του, ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν παραμένει ήρεμος, δραστήριος και αισιόδοξος. Γιατί η κατάσταση που επικρατεί στη Γαλλία παρουσιάζει ωρισμένα ανησυχητικά σημεία: το ισοζύγιο πληρωμών είναι παθητικό. Σε ωρισμένες μονάδες έγιναν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας από τους νεοσύλλεκτους και το γεγονός ότι οι κρατούμενοι μερικών φυλακών είχαν στασιάσει τελευταία, αποτελούν συμπτώματα μιας κάποιας δυσφορίας. Η αστυνομία, εξ άλλου, είναι δυσαρεστημένη. Οι αγρότες κλείνουν τους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν εναντίον μιας πολιτικής που, όπως υποστηρίζουν, τους καταστρέφει. Ο πληθωρισμός απειλεί το φράγκο και την αγοραστική ικανότητα των πολιτών. Στατιστικά στοιχεία ανέφεραν τελευταία, ότι οι αυξήσεις των μισθών εφέτος ήταν μικρές σε σύγκριση με την πτώση της αξίας του νομίσματος.
***
Με τη φήμη του, του ειδικού οικονομολόγου, ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν παίζει πάνω στον πληθωρισμό το πιο αποφασιστικό χαρτί της προεδρίας του. Σε πολλά ζητήματα οι Γάλλοι αντιδρούν χλιαρά, όχι όμως όταν τα ζητήματα αυτά αφορούν την τσέπη τους. Αν ο Ζισκάρ σταματήση ή επιβραδύνη την πτώση της αξίας του νομίσματος, θα έχη κερδίσει κατά ενενήντα τοις εκατό τη μάχη του. Οι απαισιόδοξοι προβλέπουν ότι μετά από έναν χρόνο, η γαλλική οικονομία θα περιέλθη στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα η ιταλική. ∆εν λαμβάνουν όμως υπ’ όψη το γεγονός ότι η παραγωγική διάρθρωση της Γαλλίας είναι καλύτερη και το γεγονός ότι οι δυνατότητες του πολιτικού και διοικητικού μηχανισμού αυτής βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο.
Καθώς η Γαλλία απειλείται με πληθωρισμό και για να εντυπωσιάση την κοινή γνώμη, ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν βάλθηκε να ανακαλύψη τώρα την Ευρώπη. Και αυτό τον βοηθά στην εκπλήρωση και των δύο του σκοπών. Το γεγονός, εξ άλλου, ότι τώρα η Γαλλία έχει τη σειρά στην προεδρία στη σύνοδο των πρωθυπουργών των Εννέα χωρών, βοηθά τον Ζισκάρ στην επιθυμία του να εντυπωσιάση την κοινή γνώμη, δεδομένου ότι μεταξύ των άλλων πρωθυπουργών εκείνος είναι ο μοναδικός αρχηγός κράτους. Η σύνοδος, εξ άλλου, των πρωθυπουργών βοηθά και οικονομικά τον ντ’ Εσταίν διότι ο πληθωρισμός, λίγο πολύ, απειλεί και τις εννέα χώρες της Κοινής Αγοράς. Μια συντονισμένη προσπάθεια θα μπορούσε να βοηθήση στην καταπολέμηση του κακού. Πραγματικά, το θέμα αυτό συζητήθηκε εκτενώς στη σύνοδο των Ηλυσίων.
«Η φαντασία στην εξουσία» ήταν ένα από τα συνθήματα που επικρατούσαν στους δρόμους του Παρισιού, στα γεγονότα του 1968. Το σύνθημα αυτό θα μπορούσε σήμερα να το προβάλη και ο ντ’ Εσταίν. Πρόκειται όμως για τη φαντασία ενός αρχηγού κράτους φιλελεύθερου, δυνατού, χωρίς να είναι αυταρχικός, νέου, χωρίς τις υπερβολές της νεαρής ηλικίας.
Η Καθημερινή, 20 Σεπτεμβρίου 1974
Η προχωρημένη φιλελεύθερη κοινωνία του Ντ’ Εσταίν
Το ερχόμενο φθινόπωρο αναμένεται να δημοσιευθή ο «καταστατικός χάρτης της προχωρημένης φιλελεύθερης κοινωνίας» του Ζισκάρ ντ’ Εσταίν. Πρόκειται για ένα 200σέλιδο μανιφέστο, στο οποίο ο Γάλλος Πρόεδρος θα εκθέτη τις φιλοσοφικές του απόψεις. Η δημοσίευση του «μανιφέστου» ίσως συμπέση και με τον ανασχηματισμό της γαλλικής κυβερνήσεως.
Πολιτικοί παρατηρηταί εκφράζουν την άποψη ότι με την δημοσίευση του «μανιφέστου» πιθανόν να σημειωθή μια στροφή στη φύση του σημερινού καθεστώτος της Γαλλίας. Ο Ζισκάρ, εξ άλλου, δήλωσε τελευταία ότι ο ίδιος έγραψε το μανιφέστο στην προσπάθειά του να λύση το πρόβλημα σχετικά με το μέλλον της γαλλικής κοινωνίας και για να ανταποκριθή στην επιθυμία των συμπατριωτών του να μάθουν πώς θα είναι ο κόσμος προς τον οποίον βαδίζουν. Στα τελευταία δύο χρόνια, οι επικριτές του Ζισκάρ κατηγορούσαν τον Γάλλο Πρόεδρο ότι οι στόχοι του ήταν ασαφείς.
Υποστήριζαν ακόμη ότι, αντίθετα με τον Ντε Γκωλ, ο Ζισκάρ δεν είχε καταστρώσει ένα μεγαλόπνοο σχέδιο, δεν είχε κατορθώσει να προκαλέσει τον ενθουσιασμό στο λαό και η «προχωρημένη φιλελεύθερη κοινωνία» ήταν στην πραγματικότητα ένας παλαιού τύπου καπιταλισμός στολισμένος με ροζ κορδελλάκια.
Μπορεί η φιλοσοφία του Ζισκάρ ντ’ Εσταίν να είναι νεφελώδης για τον περισσότερο κόσμο, ωστόσο η πρακτική εφαρμογή της έχει γίνει απίστευτα σαφής τους τελευταίους μήνες. Έχει γίνει δηλαδή ένας Ζισκάρ τελείως διαφορετικός.
Ο Ζισκάρ είναι θαυμαστής του Λουδοβίκου του 15ου και λέγεται ότι στο γραφείο του επικρατεί «μοναρχικό» καθεστώς. Το μικρό του επιτελείο από προσωπικούς συμβούλους έχει όλα τα γνωρίσματα της αυλής. Ο Ζισκάρ όμως είναι ένας μονάρχης που δεν βασιλεύει αλλά κυβερνά. Αυτό ακριβώς οι σχολιαστές του αποκαλούν «προειδοποίηση του πολιτεύματος», που ήδη ήταν εμφανές υπό την προεδρία του Πομπιντού. Με την διαφορά ότι από το 1974 η «προειδοποίηση» αυτή έχει γίνει πιο έκδηλη. Αυτό σημαίνει ότι ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν δεν ασχολείται μόνο με ζητήματα του «αποκλειστικού του τομέως», με την εξωτερική δηλαδή πολιτική και την άμυνα της χώρας, όπως συνέβαινε με τον Ντε Γκωλ, αλλά επεμβαίνει ακόμη και σε μικρολεπτομέρειες, όπως είναι η τοποθέτηση των αξιωματούχων στις διάφορες θέσεις.
Το γεγονός ότι το 1974 εξελέγη με μια πλειοψηφία λιγώτερη από ένα τοις εκατό αποτελεί ένα μόνιμο άγχος για τον Ζισκάρ ντ’ Εσταίν. Από την αρχή ο Ζισκάρ απέρριψε την αντίληψη για μια Γαλλία χωρισμένη σε δύο εχθρικά στρατόπεδα και προσπαθούσε συνεχώς να γεφυρώση το χάσμα ανάμεσα στην πλειοψηφία και την αντιπολίτευση. Ο Ζισκάρ θέλει να διευρύνη την πολιτική του βάση, εκτείνοντάς την ως τους σοσιαλιστάς, που απορρίπτουν την συμμαχία με τους κομμουνιστάς και μπορέσουν ίσως να διασπάσουν την ενότητα της Αριστεράς.
Η Καθημερινή, 18 Αυγούστου 1976
Οι σκέψεις του Ντ’ Εσταίν για την Γαλλική Δημοκρατία
Ένα εξώφυλλο μπλε και άσπρο, ένας τίτλος επιφανειακά μόνον απλός – «Γαλλική ∆ημοκρατία», το όνομα του εκδότη και του συγγραφέα: Βαλερύ Ζισκάρ ντ’ Εσταίν. Από χθες το πρωί το μικρό αυτό βιβλίο (175 σελίδες) έχει κατακλύσει τις προθήκες των βιβλιοπωλείων σ’ όλην την Γαλλία. Κι από λίγες ημέρες αποτελεί το κεντρικό πολιτικό γεγονός της γαλλικής επικαιρότητας.
Είναι η πρώτη φορά που ένας εν ενεργεία αρχηγός δυτικού δημοκρατικού κράτους «προσφέρει» στο κοινό ένα τέτοιο βιβλίο, απόπειρα «προσωπικής συμβολής» –όπως δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος– στην διατύπωση μιας νέας φιλελεύθερης γραμμής, πέρα (και σε αντίθεση) από τον μαρξισμό και τον κλασσικό –αμερικανικού τύπου– φιλελευθερισμό.
Η πρόθεση εμφανίζεται μεγαλεπήβολη. «Το σχέδιο που προτείνουμε, γράφει ο κ. Ζισκάρ ντ’ Εσταίν, συγγενεύει με το μελλοντικό ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνίας». Και προσθέτει: «Το σχέδιό μας είναι σχέδιο μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας, φιλελεύθερης λόγω της πλουραλιστικής δομής όλων των εξουσιών της, προχωρημένης λόγω της υψηλής στάθμης των οικονομικών επιτεύξεών της, της κοινωνικής ενοποιήσεώς της και της μορφωτικής αναπτύξεως. Εκφράζει την φιλοδοξία μας για την Γαλλία».
****
Στην πραγματικότητα περί τίνος πρόκειται:
Το πρώτο γνώρισμα του βιβλίου –ή καλύτερα της μελέτης– του Γάλλου προέδρου είναι η διατύπωση, για πρώτη φορά τόσο γενική και καθαρή, των απόψεων του νεοφιλελευθερισμού, που προσπαθούν να βρουν την περίφημη μέση λύση και χρυσή τομή, ανάμεσα στον κλασσικό «ασύδοτο φιλελεύθερο καπιταλισμό» και την «γραφειοκρατική και ολοκληρωτική μαρξιστική κολλεκτιβίστικη κοινωνία».
Το δεύτερο γνώρισμα του βιβλίου είναι η ασήμαντη ουσιαστικά θέση που δίνει στα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής. Μέσα σε δύο-τρεις σελίδες, ο Γάλλος πρόεδρος περιορίζεται πράγματι σε μια σειρά γενικότητες για την Ευρώπη (ανάγκη ιστορική της συνομοσπονδίας), την ύφεση, την συνεργασία, την εθνική ανεξαρτησία (σημειώνοντας πάντως τους σύγχρονους αντικειμενικούς περιορισμούς της και τις προσπάθειες που προϋποθέτει η εμπέδωσή της: την εθνική ενότητα, την δύναμη αμύνης, την οικονομική και δημοσιονομική ευρωστία).
Το τρίτο και κυριότερο ίσως γνώρισμα είναι η στιγμή της δημοσιεύσεως του βιβλίου αυτού και οι απώτεροι σκοποί του.
Βασική θέση του κ. Ζισκάρ ντ’ Εσταίν είναι πως, κατά την διάρκεια της τελευταίας ιστορικής περιόδου, οι κοινωνικές αντιθέσεις περιορίστηκαν (αντικειμενικά) εφ’ όσον η γενική αύξηση των εισοδημάτων όλων των τάξεων οδηγεί στην απάλυνση των αντιθέσεων. Και ακόμη, στα χρόνια του ’60 άρχισε να πραγματοποιήται μια τεραστίων διαστάσεων επανάσταση που αλλάζει τις δομές της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα: οικογένεια, σχολείο, εκκλησία, ήθη. Επανάσταση που προκλήθηκε από τρεις φορείς που ενήργησαν ταυτόχρονα και παράλληλα: την χωρίς προηγούμενο οικονομική ανάπτυξη, την μαζική διάδοση της Παιδείας και την διαρκή εισβολή στην ιδιωτική ζωή των οπτικοακουστικών μέσων.
Σύμφωνα με τον Γάλλο πρόεδρο, ισόποση πρέπει να είναι η ελευθερία, η τάξη και ασφάλεια, μια δημοκρατία ισχυρή και ήσυχη, η υποταγή της οικονομικής προόδου στις επιταγές της ανθρώπινης ζωής (πρέπει να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου) και της ∆ικαιοσύνης.
Φυσικά, ο Γάλλος πρόεδρος δεν περιορίζεται στις γενικότητες αυτές. Γιατί προσθέτει, σε κάθε κεφάλαιο και σε κάθε παράγραφο, το συγκεκριμένο (σε γενικές γραμμές) δέον γενέσθαι, σε όλους τους τομείς. Τόσο που να αιτιολογήται αρκετά ο ειρωνικός ολοσέλιδος τίτλος της «Κωτιντιέν ντε Παρί»: «Ζισκάρ: αν ήμουνα πρόεδρος…». Πρέπει να σημειωθή όμως πως βασικός σκοπός του Γάλλου προέδρου δεν είναι, όπως ο ίδιος υπογραμμίζει, να παρουσιάση με την μελέτη αυτή ένα ολοκληρωμένο κυβερνητικό πρόγραμμα. Αλλά να προκαλέση τον διάλογο, τη συζήτηση, την αμφισβήτηση, γύρω από το πρόβλημα ενός προγράμματος μιας «προχωρημένης φιλελεύθερης κοινωνίας». Και τούτο δεν είναι τυχαίο, ούτε και αποτέλεσμα θεωρητικών μόνο σκέψεων. Αποτελεί πολιτική πράξη και σημαντική. Γιατί είναι αδύνατον να την ξεχωρίση κανείς (σαφέστατα δεν την διαχωρίζει ούτε ο συγγραφέας) από τις προοπτικές των τόσο σημαντικών εκλογικών αναμετρήσεων του 1977 (δημοτικές εκλογές) και του 1978 (βουλευτικές).
Το 1974, ο κοινός υποψήφιος της Αριστεράς, κ. Φρανσουά Μιττεράν, έχασε την προεδρική εκλογή για λίγες χιλιάδες ψήφους (300.000 σε σύνολο 30.000.000 περίπου). Οι σημερινές ενδείξεις (που φυσικά αύριο μπορούν να ανατραπούν) δείχνουν πως το 1978 η Ενωμένη Γαλλική Αριστερά, που στηρίζεται όχι μόνο σε μια συμμαχία κομμάτων αλλά και σε ένα λεπτομερειακό και σοβαρό κοινό κυβερνητικό πρόγραμμα, μπορεί να κερδίση την μάχη. Είναι αναμφισβήτητο πως οι «κρατούντες» έχουν πλήρη συναίσθηση του κινδύνου που αποτελεί γι’ αυτούς ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Και πως αναζητούν τα μέσα και τις μεθόδους ανατροπής του.
Ένα τμήμα (ισχυρό) της γαλλικής συντηρητικής παρατάξεως φαίνεται να πιστεύη πως η εκλογική μάχη πρέπει να δοθή ξανά, με κύριο αν όχι μοναδικό επιχείρημα τον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Υπάρχουν πολλές ενδείξεις πως πολλοί παράγοντες της παρατάξεως αναπολούν με νοσταλγία το «προηγούμενο» του Μαΐου 1968, όταν η «σιωπηρά πλειοψηφία», τρομαγμένη από τις ταραχές, ψήφιζε μαζικά για την κυβερνητική παράταξη που ένα χρόνο πριν είχε αρχίσει να εγκαταλείπη. Εκφραστής αυτής της τάξεως εμφανίζεται σήμερα ο πρώην πρωθυπουργός Ζακ Σιράκ, που ανεβάζει κάθε μέρα και περισσότερο τον τόνο των δηλώσεών του.
Αντίθετα, ο Γάλλος πρόεδρος πιστεύει πως οι εκλογές του 1978 μπορούν να κερδηθούν, αν στο μεταξύ η κυβέρνηση μπορέσει να καταπολεμήση την οικονομική κρίση, τον πληθωρισμό και την ανεργία, και ταυτόχρονα εμφανίση στον γαλλικό λαό ένα «σχέδιο», ένα «σκοπό» που να φαίνεται να είναι προσιτός. Ο κ. Ζισκάρ ντ’ Εσταίν έχει μεταρρυθμιστικές τάσεις, γιατί πιστεύει πως, χωρίς ορισμένες αλλαγές, το κοινωνικό σύστημα είναι καταδικασμένο.
Σ’ αυτό όμως συναντά την αντίδραση –πεισματική και συστηματική– ισχυροτάτων παραγόντων. Προφανώς, το βιβλίο του απευθύνεται σ’ αυτούς, αν όχι κατά προτεραιότητα σ’ αυτούς. Η αντιπολίτευση όμως εύκολα σήμερα του απαντά: Κι όλα όσα λέτε και γράφετε γιατί δεν τα βάλατε μπρος από τον Ιούνιο του 1974, που ήσαστε πρόεδρος;
Φυσικά, η κριτική της αντιπολιτεύσεως δεν περιορίζεται σ’ αυτό. Η Ενωμένη Αριστερά παρουσιάζει πολλά επιχειρήματα για να υποστηρίξη πως, χωρίς αλλαγές στις δομές, δεν υπάρχει δυνατότητα ούτε πραγματικών μεταρρυθμίσεων ούτε διευρύνσεως των ελευθεριών, ούτε προόδου προς μια λιγώτερο «φιλολογική» κοινωνική δικαιοσύνη.
Η αντιπολίτευση όμως βρήκε στο βιβλίο του Γάλλου προέδρου (όπως το υπογραμμίζει η «Μοντ») μια σαφέστατη απάντηση σ’ ένα ερώτημα που βασάνιζε από μήνες όλους τους παρατηρητές και ασφαλώς την ίδια: Υπάρχουν δυνατότητες συμβιώσεως μιας Αριστερής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας (άρα και κυβερνήσεως που θα εφάρμοζε το κοινό πρόγραμμα της Αριστεράς με τον σημερινό πρόεδρο που η θητεία του λήγει το 1981;
Η απάντηση του κ. Ζισκάρ ντ’ Εσταίν είναι, σαφέστατα, όχι. Και τούτο προδικάζει την κρίση (συνταγματική, πολιτική ή άλλης μορφής;) που μπορεί να γνωρίση η Γαλλία αν το 1978 υπερισχύσει η Αριστερά.
Πέρα από τις αναμφισβήτητες λογοτεχνικές αρετές του (γιατί η μελέτη του Γάλλου προέδρου είναι πράγματι καλογραμμένη) και πέρα από τις συζητήσεις που προκαλεί ως προς τις προτάσεις και τις απόψεις που περιέχει και που ενδιαφέρουν όχι μόνο την Γαλλία αλλά πολλές άλλες χώρες με ανάλογα προβλήματα, το τελευταίο σημείο προσδίδει στο βιβλίο αυτό κάποιον άλλον τόνο και θέτει τελικά το ερώτημα: η δημοκρατία σαν σύστημα εναλλαγής στην εξουσία με βάση την ελεύθερη θέληση των πολιτών είναι για όλους ή όχι;
Αναγκαστικά θα διαπιστώσουν πως στην δημοκρατική φιλελεύθερη Ευρώπη του 1976 η απάντηση δεν είναι (τουλάχιστον) βέβαιη και πως οι θεσμοί δεν την επιβάλλουν.
Του Ριχάρδου Σωμερίτη, Η Καθημερινή, 13 Οκτωβρίου 1976
Παντοτινός φίλος της Ελλάδας
Τριάντα χρόνια μετά την ιστορική υπογραφή της Συνθήκης Προσχώρησης της Ελλάδας στην Ενωμένη Ευρώπη, το 1979, ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας, Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, παραμένει ένας από τους ελάχιστους Ευρωπαίους ηγέτες που έχουν κατοχυρώσει τη θέση τους στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας.
Πρόεδρος της Γαλλίας στα κρίσιμα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, ο «Ζισκάρ», όπως έγινε γνωστός στην Ελλάδα, συνέδεσε ανεξίτηλα το όνομά του με τα δύο καταλυτικά γεγονότα εκείνης της εποχής: την αποκατάσταση της δημοκρατίας και, φυσικά, την ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ, το 1981.
Το Falcon της γαλλικής προεδρίας, που έφερε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στην Ελλάδα, σφραγίζοντας το τέλος της δικτατορίας, η περίφημη, για πολλούς λόγους, επίσκεψή του στην Αθήνα λίγα χρόνια αργότερα και εν συνεχεία ο πρωταγωνιστικός ρόλος του στην ένταξη της Ελλάδας στην Ενωμένη Ευρώπη τον καθιστούν μία από τις κεντρικές μορφές και της ελληνικής πολιτικής σκηνής εκείνων των χρόνων.
Είναι χρόνια που θυμάται καλά και, όπως καταθέτει σε αποκλειστική συνέντευξή του προς την «Κ» (24 Μαΐου 2009) για την 30ή επέτειο της ιστορικής υπογραφής της Συνθήκης Προσχώρησης της χώρας στην ΕΟΚ το 1979, η απόφαση να δεχθούν οι «9» τότε της Ευρώπης τη χώρα μας δεν ήταν καθόλου εύκολη. «Οι διαπραγματεύσεις ήταν αρκετά δύσκολες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε αρνητική στάση και πολλοί από τους εταίρους μας, σε μια εποχή που ήμασταν εννέα, ήταν απρόθυμοι», εξηγεί. Οι λόγοι ήταν πολλοί, αλλά κυρίως υπήρχαν τρεις αμφιβολίες: ως προς τη σταθερότητα του πολιτεύματος, την αντοχή της οικονομίας αλλά και την ίδια τη γεωγραφική απομόνωση, τότε, της χώρας.
Σε αυτά, την απάντηση, τονίζει ο Ντ’ Εστέν, αποτέλεσε ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, όχι με λόγια ή δεσμεύσεις αλλά με κάτι πολύ βαθύτερο: «χαρακτήρα και στάση»… «Είχε αποδείξει την ικανότητά του να επαναφέρει τη δημοκρατία και να διασφαλίσει την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος», αλλά επιπλέον είχε την εικόνα του «ικανού διαχειριστή», καθώς «σε μια περίοδο στην οποία έπρεπε να δρομολογηθούν διάφοροι οικονομικοί και χρηματοπιστωτικοί μηχανισμοί για να επιταχύνει η Ελλάδα την οικονομική της ανάπτυξη και ν’ αφήσει πίσω της τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, έπρεπε να μπορούμε να στηριχθούμε σε έναν καλό διαχειριστή». Πολύ περισσότερο, δε, σε έναν «πολιτικό ευρωπαϊκής εμβέλειας».
Όπως το θέτει απλά, τον «έπειθε» ο Καραμανλής, με τον οποίο άλλωστε είχε από τα χρόνια στο Παρίσι μια «πολύ στενή σχέση». Κι επειδή οι πολιτικοί είναι παρ’ όλα αυτά άνθρωποι, όπως ομολογεί, η σχέση αυτή έπρεπε πρώτα να ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο εμπόδιο: «Τα γαλλικά του δεν ήταν και τόσο καλά». Όμως, αυτό απεδείχθη εμπόδιο εύκολο να ξεπεραστεί και τα σημαντικά ήταν άλλα. Ήταν, όταν ήρθε η ώρα αυτή τη «διπλή εγγύηση» που παρείχε στην Ευρώπη ο Κ. Καραμανλής στην οποία ο Ντ’ Εστέν προσθέτει μια άλλη, επίσης απόλυτα αποφασιστική παράμετρο: «Ήταν κεφαλαιώδους σημασίας και προτεραιότητα, μετά τις περιπέτειες που είχε η Ελλάδα, με άλλα λόγια τη δικτατορία, να εδραιωθεί η δημοκρατία».
«Κάθε φορά που επιστρέφω στην Ελλάδα, ξαναζώ αυτή την απίστευτη υποδοχή, που δεν γνώρισα ποτέ ξανά από τότε».
Το ίδιο πρέπει να «στηριχθεί και να τροφοδοτηθεί» η ιδέα της Ευρώπης σε μια Ελλάδα που συχνά δείχνει να έχει χάσει τον αρχικό ενθουσιασμό της: «Η ανάπτυξη της Ελλάδας δεν θα είχε ποτέ φθάσει στο σημερινό της επίπεδο χωρίς την ένταξη στην Κοινότητα», που «επέτρεψε στην Ελλάδα να πραγματοποιήσει το άλμα προς τα εμπρός, που καθένας μπορεί να διαπιστώσει κάθε φορά που την επισκέπτεται». Άλλωστε, πόσο λάθος είναι «να ξεχνάμε ότι είμαστε και Ευρωπαίοι και ότι, αντιμέτωποι με μεγάλες δοκιμασίες, όπως η οικονομική κρίση ή ακόμα η λαθρομετανάστευση, πρέπει να “ποντάρουμε”, να στηριζόμαστε στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη».
Όσο για τον ίδιο… Αν θυμάται κάτι περισσότερο, είναι η υποδοχή που του έγινε στην Αθήνα στην πρώτη επίσημη επίσκεψή του μετά την πτώση της χούντας, η θριαμβευτική πορεία του με τον Κ. Καραμανλή από το Ελληνικό στην Αθήνα: «Κάθε φορά που επιστρέφω στην Ελλάδα, το θυμάμαι αυτό, ξαναζώ αυτή την απίστευτη υποδοχή, που δεν γνώρισα ποτέ ξανά από τότε».
Του Κωνσταντίνου Καλλέργη, Η Καθημερινή, 21 Μαΐου 2009
Το νέο μυθιστόρημα του Ντ’ Εστέν
Αίσθηση προκαλεί, χάρη στη σκαμπρόζικη θεματολογία του, το επερχόμενο νέο μυθιστόρημα του πρώην προέδρου της Γαλλικής ∆ημοκρατίας Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, που θα έχει τίτλο «Ο Πρόεδρος και η Πριγκίπισσα». Το θέμα του έργου αφορά τον έρωτα μεταξύ Γάλλου προέδρου και Βρετανίδας πριγκίπισσας τη δεκαετία του 1980, θυμίζοντας ανησυχητικά την εκλιπούσα λαίδη Νταϊάνα. Αξιοποιώντας τις προσωπικές του μνήμες, ο ακαδημαϊκός και πρώην πρόεδρος κ. Ντ’ Εστέν περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τις τοποθεσίες, τους πύργους, τις τουαλέτες και το πρωτόκολλο, που αποτελούν το σκηνικό της ερωτικής συνεύρεσης μεταξύ του προέδρου Ζακ-Ανρί Λαμπερτί και της όμορφης αλλά δυστυχισμένης στον γάμο της πριγκίπισσας Πατρίτσια. «∆έκα ημέρες πριν από το γάμο μας, ο μέλλων σύζυγός μου ήλθε και μου είπε ότι έχει ερωμένη και ότι είχε αποφασίσει να συνεχίσει τη σχέση μαζί της ακόμη και μετά τον γάμο μας», διηγείται στο μυθιστόρημα η «πριγκίπισσα του Κάρντιφ», γνωστή για το ανθρωπιστικό της έργο. Το ειδύλλιό τους, που ξεκίνησε στο ανάκτορο του Μπάκιγχαμ κατά τη διάρκεια συνόδου κορυφής του G7, θα ξεπεράσει τις συμβάσεις για να ανθήσει ελεύθερο στα σαλόνια του ανακτόρου του Ραμπουγέ, τα οποία ο συγγραφέας περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια. Σύμφωνα με άρθρο της γαλλικής «Le Figaro», το αφήγημα αρχίζει σαν αισθηματικό ρομάντζο, ακολουθώντας τις στυλιστικές επιταγές του είδους, προτού εξελιχθεί σε πολιτικό θρίλερ. Στο σημείο αυτό, ο πρόεδρος Λαμπερτί –που επιθυμεί τη θεσμική προσέγγιση Γαλλίας και Βρετανίας– προωθεί την πενταετή προεδρική θητεία (αντί της επταετούς) θέλοντας να ζήσει πιο γρήγορα τον έρωτά του στις αγκάλες της ευειδούς πριγκίπισσας. Στα μισά του μυθιστορήματος, ο πρόεδρος Λαμπερτί πέφτει στόχος δολοφονικής απόπειρας κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της Έκθεσης Βιβλίου στο Παρίσι, από την οποία, όμως, βγαίνει σώος και αβλαβής.
Στις περιγραφές προσώπων και τόπων, αλλά και στις πολιτικές αλληγορίες, όπως και στις λογοτεχνικές αναφορές, ο Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν πετυχαίνει να δημιουργήσει ατμόσφαιρα μυστηρίου, αναμειγνύοντας με μαεστρία τον μύθο με την πραγματικότητα. Την ίδια στιγμή, στον πρόλογό του, ο συγγραφέας διατηρεί το μυστήριο, γράφοντας: «Τήρησα την υπόσχεσή μου! Στην ερώτησή μου αν μπορούσα να χρησιμοποιήσω την ιστορία της, η πριγκίπισσα μου απάντησε: Σας δίνω την άδεια, αλλά υποσχεθείτε μου κάτι: ότι θα πείτε την αλήθεια». Ο κ. Ντ’ Εστέν είχε δημοσιεύσει το πρώτο του μυθιστόρημα, με τον ανώδυνο τίτλο «Το Πέρασμα» το 1994, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Το νέο πόνημα του πρώην προέδρου θα κυκλοφορήσει στα γαλλικά βιβλιοπωλεία την 1η Οκτωβρίου.
Η Καθημερινή, 22 Σεπτεμβρίου 2009
