Το καλοκαίρι η αυστραλιανή αεροπορική εταιρεία Qantas ανακοίνωσε χαλάρωση στους κανονισμούς της (όπως και της θυγατρικής της, Jetstar) για τις στολές με βάση το φύλο: το μακιγιάζ και τα μακριά μαλλιά δεν απαγορεύονται πλέον για τους άνδρες αεροσυνοδούς. Αντιστοίχως, οι γυναίκες συνάδελφοί τους δεν είναι υποχρεωμένες να φορούν τακούνια ή να είναι μακιγιαρισμένες. Η Virgin Atlantic, η καναδική WestJet, η ισλανδική Play Airlines, η Alaska Airlines, η ουκρανική SkyUp Airlines και η κορεατική Korea K, μεταξύ άλλων, έχουν επίσης αποφασίσει να αλλάξουν τους αυστηρούς ενδυματολογικούς κανόνες τους για να παρέχουν ελευθερία και ευελιξία στην έκφραση του φύλου όλων των εργαζομένων τους. Ακόμη και η British Airways, μολονότι δεν έχει προχωρήσει σε τέτοιες ρηξικέλευθες αλλαγές, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι επιτρέπει στους άνδρες «ιπτάμενους» να χρησιμοποιούν προϊόντα μακιγιάζ, να φορούν κοσμήματα και να κρατούν τσάντες.
Η τάση είναι διεθνής και δεν αφορά μόνο συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους. Στις μεγάλες αλυσίδες ένδυσης, ακόμη και σε οίκους υψηλής ραπτικής, βλέπουμε ολοένα και περισσότερες gender-fluid ή genderless, όπως αποκαλούνται, συλλογές, που σπάνε τα δεσμά τής μέχρι τώρα ισχύουσας δυαδικής νόρμας «ανδρικά ή γυναικεία». Δεν έχουν σχεδιαστεί, δηλαδή, για συγκεκριμένο φύλο, δεν παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις με βάση το χρώμα, το σχέδιο ή το ύφασμα, αλλά καθένας μπορεί να φορέσει οποιοδήποτε ρούχο και αξεσουάρ θεωρεί πως του ταιριάζει και τον κάνει να νιώθει καλά.
Επιθυμίες καταναλωτών
Νέοι σχεδιαστές όπως ο Χάρις Ριντ γίνονται… μπροστάρηδες του αγώνα για μόδα χωρίς φύλο, ιστορικοί οίκοι όπως ο Missoni λανσάρουν τις ίδιες κολεξιόν και για άνδρες και για γυναίκες, ο Choo σχεδιάζει και ανδρικές γόβες, κατανοώντας ότι οι έννοιες της εποχικότητας και των φύλων δεν συμβαδίζουν με τις επιθυμίες και τις ανάγκες των καταναλωτών – εν προκειμένω των εκπροσώπων της Γενιάς Ζ και των Millennials, στα χέρια (ή μάλλον στις τσέπες) των οποίων βρίσκεται σήμερα η αγοραστική δύναμη. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από τα τέλη της περασμένης δεκαετίας το βρετανικό πολυκατάστημα Selfridges, στο κέντρο του Λονδίνου, έχει ανοίξει τμήμα στο οποίο άνδρες και γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να διαλέγουν είδη ένδυσης με βάση όχι το φύλο αλλά την αισθητική και την προσωπικότητά τους.
Οσοι είδαν νωρίς αυτή τη δυναμική έχουν αρχίσει να ανταμείβονται. Τα οικονομικά δεδομένα το επιβεβαιώνουν. Στις ΗΠΑ το 36% των καταναλωτών αγοράζει ρούχα και αξεσουάρ που δεν υποδηλώνουν συγκεκριμένο φύλο. Στη Σουηδία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 33%, στη Βρετανία 31%, στη Νορβηγία 30% και στη Φινλανδία 29%. Τα ποσοστά είναι επίσης υψηλά σε Δανία, Γερμανία, Ισπανία, Πορτογαλία και Αυστραλία. Μάλιστα οι προβλέψεις είναι ιδιαίτερα αισιόδοξες· μέχρι το 2030 η «άφυλη μόδα» αναμένεται να παρουσιάζει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης που θα αγγίζει το 7%.
Οι προβλέψεις είναι ιδιαίτερα αισιόδοξες: μέχρι το 2030 η «άφυλη μόδα» αναμένεται να παρουσιάζει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης ο οποίος θα αγγίζει το 7%.
Η πορεία δεν ήταν εξαρχής εύκολη, όμως. Εταιρείες παιδικών ρούχων που κατάργησαν τα αγορίστικα και κοριτσίστικα προϊόντα λανσάροντας ενιαίες συλλογές απειλήθηκαν με μποϊκοτάζ, ενώ αντιδράσεις προκάλεσαν τα unisex δοκιμαστήρια των καταστημάτων H&M… Τι σημαίνει, όμως, για τη βιομηχανία της μόδας αυτή η τάση; Για την κοινωνία γενικότερα; Είναι καινούργια ή μήπως όχι και τόσο; Κι αν για τους ενηλίκους τα ρούχα χωρίς ταυτότητα φύλου είναι επιλογή, τι σημαίνουν για τα παιδιά και τον εύθραυστο ψυχισμό τους;
«Ο ενδυματολογικός “δανεισμός” μεταξύ γυναικών και ανδρών δεν είναι κάτι καινούργιο. Το πουκάμισο “εκείνου” που γίνεται αγαπημένο κομμάτι “εκείνης” είναι γνώριμη εικόνα, ενώ σχεδιαστές όπως ο Ιάπωνας Γιότζι Γιαμαμότο προτείνουν πιο χαλαρές, unisex σιλουέτες εδώ και δεκαετίες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η έννοια της gender-fluidity χτυπάει στην καρδιά της μόδας γιατί σηκώνει τη σημαία της διαφορετικότητας και της συμπερίληψης, εννοιών που σήμερα οδηγούν τη βιομηχανία της μόδας», διευκρινίζει η Ελις Κις, δημοσιογράφος της Vogue Greece. «Οι ενδυματολογικές μας επιλογές έχουν τη δύναμη να καθρεφτίσουν το προφίλ που θέλουμε να δείξουμε στην κοινωνία, κάτι που για κάθε νέα γενιά μετατρέπεται σε ισχυρότατο επικοινωνιακό εργαλείο. Ενδυματολογικά μιλώντας, το gender-fluid στυλ είναι εξέλιξη του street style και ενός αναβαθμισμένου sportswear. Κυρίως όμως, είναι η προσωπική αλλά και συλλογική αναζήτηση ταυτότητας σε ένα όχι πάντα εύκολο κόσμο. Κάποιοι μπορεί να επιθυμούν να σοκάρουν με το ντύσιμό τους, ενώ άλλοι το χρησιμοποιούν ως ένα άνετο και αποδεκτό στυλιστικά καμουφλάζ. Και δεν πιστεύω ότι θα εκλείψει αυτή η ενδυματολογική ρευστότητα, γιατί αν το καλοσκεφτούμε, είναι κάτι που μας συντροφεύει από πάντα, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα».
Για το εάν τα παιδιά μας επηρεάζονται από το άφυλο ντύσιμο ή όχι, η «Κ» ζήτησε τη γνώμη της ψυχολόγου – ψυχοθεραπεύτριας Θάλειας Πορτοκάλογλου. «Με όρους ψυχολογικούς, οι έννοιες του φύλου και της σεξουαλικότητας στην παιδική ηλικία είναι εξαιρετικά πολύπλοκες και δύσκολα θα μπορούσαν να ευθυγραμμιστούν απόλυτα με τις εκάστοτε συντεταγμένες της μόδας. Δεν είναι το ρούχο που θα καθορίσει τελικά την εμπειρία του παιδιού στο σώμα και στο φύλο του. Αυτό που θα παίξει σπουδαίο ρόλο, ωστόσο, είναι το τι επενδύει συνειδητά και ασυνείδητα το βλέμμα των γονιών του σε εκείνο. Η μαζική προσπάθεια αποδόμησης στερεοτυπικών αναπαραστάσεων του αρσενικού και του θηλυκού στον χώρο της παιδικής ένδυσης αντανακλά την αδιαμφισβήτητη ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί ο τρόπος που προσεγγίζουμε ως κοινωνία την έννοια του φύλου και κυρίως ο τρόπος που την εισάγουμε ως ενήλικοι στον κόσμο των παιδιών», εξηγεί η κ. Πορτοκάλογλου. «Μέσα από αυτή τη συλλογική μετακίνηση αποφεύγονται αισίως οι άγαρμπες και βιαστικές “μεταμφιέσεις” των κοριτσιών σε “μικρές κυρίες” και των αγοριών σε “σκληρά αντράκια”, πρότυπα που μπορεί να υπάρξουν εξαιρετικά αποδιοργανωτικά για ένα παιδί. Η έμφυλη ταυτότητα εξάλλου μέλλεται να μορφοποιηθεί και να παγιωθεί αργότερα, στην ταραχώδη περίοδο της εφηβείας. Από την άλλη, το ερώτημα είναι αν αυτό το νέο κύμα θα προσφέρει όντως τον απαραίτητο χώρο στα παιδιά να παραμείνουν παιδιά ή θα λάβει ισοπεδωτικές διαστάσεις δημιουργώντας εκ νέου ασφυκτικές προβολές, εξίσου ασύμβατες με την ψυχική τους πραγματικότητα».
Εμπρακτος σεβασμός
Τον ίδιο προβληματισμό συμμερίζεται η σχεδιάστρια μόδας Δάφνη Βαλέντε. «Δεν πιστεύω καθόλου στους διαχωρισμούς. Στο αξιακό μου σύστημα η συμπερίληψη έχει περίοπτη θέση. Ως άνθρωπος της μόδας θέλω όλοι να μπορούν να φοράνε τα ρούχα που τους αρέσουν ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή σωματότυπου», επισημαίνει. «Απλώς, μερικές φορές, το μάρκετινγκ δημιουργεί νέα “προϊόντα” για να απευθυνθεί σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος των καταναλωτών. Φοβάμαι μήπως η genderless fashion αποδειχθεί ένα τέτοιο κόλπο. Τι θα ήθελα; Να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο στην ίδια την κοινωνία. Να βλέπουμε τους γύρω μας να σέβονται τη διαφορετικότητα έμπρακτα».
