Στις 18 Οκτωβρίου δύο μαθήτριες της Δ΄ Δημοτικού σε σχολείο του Αγρινίου τσακώθηκαν σε τέτοιο βαθμό που χρειάστηκαν πέντε δάσκαλοι για να τις χωρίσουν. Η μία διεκομίσθη τραυματισμένη αρχικά στην Πάτρα και κατόπιν στο Παίδων στην Αθήνα, διότι υπήρχε ο φόβος ρήξης εσωτερικών οργάνων. Την ίδια μέρα, στα Πετράλωνα, η αστυνομία συνέλαβε έναν 16χρονο που τραυμάτισε με κατσαβίδι δύο συνομηλίκους του. Στις 20 Οκτωβρίου, κατά τις βραδινές ώρες, σε δύο διαφορετικές περιοχές, την Κηφισιά και το Ιλιον, δύο παρέες εφήβων πραγματοποίησαν ληστείες, οι μεν με θύμα συνομήλικές τους οι δε τον ιδιοκτήτη ενός μίνι μάρκετ. Λίγες μέρες νωρίτερα, πάλι στην Κηφισιά, τρία ανήλικα κορίτσια χτύπησαν και λήστεψαν ανήλικες.
Τα περιστατικά εφηβικής παραβατικότητας έχουν γίνει καθημερινά προκαλώντας έντονο προβληματισμό. Σύμφωνα μάλιστα με τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, τον Σεπτέμβριο του 2023 συνελήφθησαν 1.353 ανήλικοι για διάφορα αδικήματα και σχηματίστηκαν 1.201 δικογραφίες για ισάριθμες υποθέσεις. Μεταξύ των αξιόποινων πράξεων, 292 αφορούν κλοπές και ληστείες, 242 την παραβίαση του ΚΟΚ, 86 σωματικές βλάβες, 75 εξαρτησιογόνες ουσίες, 28 παραβίαση νομοθεσίας περί όπλων και 17 βιασμό ή προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας.
Κορυφή του παγόβουνου
«Κατά κανόνα τα περιστατικά που αφορούν παραβατικότητα ανηλίκων κυμαίνονται στη χώρα μας στα 5.000 ετησίως, αριθμός που αντιστοιχεί στο 5%-6% του συνόλου· η Ελλάδα παραμένει πιο χαμηλά στην παραβατικότητα ανηλίκων σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη και τις ΗΠΑ», υπενθυμίζει στην «Κ» ο Γιάννης Πανούσης, καθηγητής Εγκληματολογίας. Σύμφωνα με τον Φώτη Σπυρόπουλο, δικηγόρο, επίκουρο καθηγητή Ποινικού Δικαίου στο Philips University και αντιπρόεδρο του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος, «ο αριθμός ενδέχεται να είναι πολύ μεγαλύτερος, βλέπουμε μόνο την κορυφή του παγόβουνου, ο διαδικτυακός, για παράδειγμα, εκφοβισμός μεταξύ ανηλίκων περνάει εν πολλοίς “κάτω από το ραντάρ”». Δεν πρέπει, ωστόσο, να παραβλέπουμε το γεγονός ότι και η καλύτερη ενημέρωση έχει οδηγήσει σε πληρέστερη καταγραφή σε σύγκριση με άλλες εποχές. «Κάποτε τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού ούτε απασχολούσαν ούτε καταγράφονταν κάπου», σημειώνει ο ίδιος.
«Παρατηρούμε ότι κυκλοφορούν “άγουροι συμμορίτες”, που δεν παίζουν απλώς ξύλο μεταξύ τους, αλλά στρατολογούνται από το οργανωμένο έγκλημα».
Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι μόνο ο αριθμός των περιστατικών, αλλά και η μορφή της βίας που προκαλεί ανησυχία. «Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η πλειονότητα των συλλήψεων (περίπου 80%) αφορούσε παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, δηλαδή ανήλικοι που καθώς οδηγούσαν χωρίς δίπλωμα εμπλέκονταν σε τροχαία», λέει ο κ. Πανούσης, «τα υπόλοιπα αφορούσαν σωματικές βλάβες, φθορές ξένης ιδιοκτησίας, ορισμένες ληστείες και εμπορία/χρήση ναρκωτικών». Τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι αυξάνεται η συχνότητα τέλεσης βιασμών και ληστειών, η κατοχή όπλων και ναρκωτικών. «Παρατηρούμε ότι κυκλοφορούν “άγουροι συμμορίτες”, που δεν παίζουν απλώς ξύλο μεταξύ τους, αλλά στρατολογούνται από το οργανωμένο έγκλημα, με στόχο να διεκπεραιώσουν μια δουλειά, π.χ. τη διακίνηση ναρκωτικών σε ένα σχολείο», σημειώνει ο κ. Πανούσης. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλούν στον έμπειρο εγκληματολόγο η σκληρότητα, την οποία οι έφηβοι επιδεικνύουν. «Φαίνεται να μην έχουν κανέναν οίκτο ούτε φιλαλληλία για τα θύματά τους, εξ ου και ανεβάζουν υλικό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από πραγματικούς ή εικονικούς βιασμούς», παρατηρεί. «Συμπεριφέρονται λες και είναι ένα παιχνίδι προκλήσεων και εξουσίας πάνω στους άλλους. Επιπλέον, φέρουν μαζί τους όπλα ή αιχμηρά αντικείμενα, τα οποία, στην καλύτερη περίπτωση, επιδεικνύουν στα θύματά τους, όταν δεν τα χρησιμοποιούν εναντίον τους».
Το πολιτισμικό τρίπτυχο «χρήμα – σεξ – περιπέτεια» ερμηνεύει, σύμφωνα με τον κ. Πανούση, την τωρινή έξαρση. «Το τρίπτυχο κρυβόταν πάντοτε πίσω από τη συμπεριφορά των εφήβων, όμως η τωρινή γενιά φαίνεται ότι παίζει εκτός ορίων. Τα σύγχρονα παιδιά ωριμάζουν πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι συνέβαινε παλιότερα και αυτό εκφράζεται και στην παραβατική συμπεριφορά», σημειώνει. Ως επί το πλείστον, τα παιδιά αυτά δεν προέρχονται από οικογένειες με προβλήματα. «Τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά 85% είναι γόνοι “κανονικών” οικογενειών με ό,τι βέβαια μπορεί να συμπεριλαμβάνει ο εν λόγω όρος», λέει με νόημα ο κ. Πανούσης.
«Εξεγερτική βαρεμάρα»
Η κατά Κούντερα «εξεγερτική βαρεμάρα» θα μπορούσε να δώσει ορισμένες απαντήσεις στην έκρηξη της παραβατικής συμπεριφοράς των εφήβων και των νέων. «Τα έχουν όλα, βαριούνται, διαμορφώνουν ταυτότητα μέσω μιας βίαιης συμπεριφοράς και μέσω της ένταξης σε μια ομάδα (συμμορία γειτονιάς, χούλιγκαν κ.ά.)». Τη θεωρία του παραβατικού υποπολιτισμού επικαλείται από την πλευρά του ο κ. Σπυρόπουλος. «Σύμφωνα με αυτή, η παραβατικότητα των ανηλίκων αποτελεί αντίδραση στις αρχές της μεσαίας τάξης», εξηγεί, «η δυσκολία των παιδιών αυτών να κοινωνικοποιηθούν, τα ωθεί στη βία». Η εν λόγω θεωρία μοιάζει να έχει διαχρονική ισχύ και σε εποχές έκπτωσης αξιών ακόμα μεγαλύτερη. «Ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση των παιδιών μπορούμε να προλάβουμε την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς», συμπληρώνει ο ίδιος.
«Μας προβληματίζει η βία των ανηλίκων στον δρόμο, γιατί η βία στο σχολείο ή στο σπίτι είναι περισσότερο ελεγχόμενες», σχολιάζει ο κ. Πανούσης, ενώ ο κ. Σπυρόπουλος επισημαίνει ότι «συνολικά το έγκλημα γίνεται πιο βίαιο, από αυτή την τάση δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί η νεανική και εφηβική βία». Η βία είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο, η παραβατική συμπεριφορά των παιδιών δεν μπορεί να εξετάζεται μεμονωμένα από τη συνολική έκφραση βίας – σε κάθε μορφή. «Η ενδοσχολική βία ελέγχεται, η ενδοοικογενειακή κρύβεται, η βία στους δρόμους φαίνεται, δεν μπορεί να αγνοηθεί», καταλήγει στην «Κ» ο δρ Πανούσης.
