Οποιοσδήποτε είχε δοσοληψίες με το ελληνικό Δημόσιο πριν από το γύρισμα του αιώνα καταλαβαίνει πως οι φωτογραφίες του Μιχάλη Πατσούρα δεν θα μπορούσαν παρά να είναι ασπρόμαυρες.
Κοιτάζοντάς τες, θα μπορούσε κάποιος να κάνει λόγο για μια πορνογραφία της ταλαιπωρίας, για μια απαθανάτιση της ραθυμίας και της ήσσονος προσπάθειας ή ενός θεσμοθετημένου παραλογισμού που καθόρισε και ταλάνισε (σωστότερα: ταλανίζει ακόμη) τη χώρα. Ή για μια σπουδή ακαταστασίας, για ντοκουμέντα ενός παράλληλου, δυστοπικού κόσμου που λειτουργεί με δικούς τους κανόνες και ρυθμούς. Κοντολογίς, για πόζες μιας άλλης πραγματικότητας με την οποία οι πολίτες της ελληνικής επικράτειας καλούνταν να αναμετρηθούν επί δεκαετίες. Μια τέτοια μονόπλευρα αρνητική θεώρηση όσων καταγράφουν οι φωτογραφίες του, ωστόσο, δεν θα ήταν δίκαιη. Γιατί παρά τον κίνδυνο μιας ωραιοποίησης του πρόσφατου νεοελληνικού παρελθόντος θα πρέπει να παραδεχθεί κανείς ότι στην περίπτωσή τους έχουμε να κάνουμε με τεκμήρια ενός αναλογικού κόσμου που χάνεται μαζί με τις συνήθειες, τις τελετουργικές του επαναλήψεις και όλη την κουλτούρα της βραδύτητας, της αναβλητικότητας και του παραλόγου που τον χαρακτήριζε – εξόχως ενδιαφέροντα, δηλαδή, τόσο από κοινωνιολογική όσο και από ανθρωπολογική σκοπιά. Κυρίως, γιατί είναι ένας κόσμος ιδωμένος εκ των έσω, αποτυπωμένος από έναν δικό του άνθρωπο, από ένα γρανάζι της μηχανής που βλέπει για μια στιγμή το είδωλο αυτού του κόσμου στον καθρέφτη, έναν ξεχαρβαλωμένο κόσμο γεμάτο σφραγίδες, πρωτόκολλα και ξεθυμασμένα μελάνια.
Οι καταστάσεις που επικρατούσαν στους κόλπους του Δημοσίου τα ύστερα χρόνια της Μεταπολίτευσης ισορροπούσαν ανάμεσα στο δράμα και στην κωμωδία.
Ας παραδεχθούμε εδώ ότι δεν μπορεί να υπάρξει κράτος χωρίς δημόσιο τομέα. Οι πρόσφατες κρίσεις διέψευσαν όσους ορκίζονταν στον ακραίο περιορισμό του. Ας παραδεχθούμε επίσης πως ένα καθ’ όλα λειτουργικό Δημόσιο, χωρίς αγκυλώσεις, καθυστερήσεις και καφκικά οργανογράμματα, δεν είναι παρά μια χίμαιρα που θα κυνηγούμε ες αεί. Για όσους έχουν τρέξει στον στίβο του ιδιωτικού τομέα όπου οι περιορισμοί είναι μικροί και το πεδίο δράσης ανοιχτό, εκείνος του Δημοσίου θα μοιάζει πάντα λασπερός, βαλτώδης και απροσπέλαστος. Το Δημόσιο είναι ένας Λεβιάθαν, ένα τέρας κατασκευασμένο με τέτοιο τρόπο που κανείς δεν μπορεί να το αντιπαλέψει μόνος, ούτε καν ο εκάστοτε πρωθυπουργός και νόμιμος αρχηγός του. Επιδέχεται μόνο βελτιώσεις, οι οποίες χρειάζονται χρόνο για να παραγάγουν αποτέλεσμα, αν δεν έχουν ξεπεραστεί στο μεταξύ από τα γεγονότα. Είναι ένας άγαρμπος γίγαντας, βραδύς και ενίοτε βραδύνους, δυσπροσάρμοστος και ψυχρός, που άλλοτε καθίσταται θεματοφύλακας του κράτους και άλλοτε αποδεικνύεται ο χειρότερος εχθρός του. Οι καταστάσεις που επικρατούσαν στους κόλπους του τα ύστερα χρόνια της Μεταπολίτευσης, όταν έδρασε φωτογραφικά ο Μιχάλης Πατσούρας, ισορροπούσαν πάντοτε ανάμεσα στο δράμα και στην κωμωδία. Δεν υπάρχει Eλληνας ή Ελληνίδα που να μην έχει μια σχετική ιστορία να διηγηθεί. Στον δρόμο προς την ολική ψηφιοποίηση των διαδικασιών, όπου η τεχνητή νοημοσύνη παραμονεύει για να πάρει τη θέση κάποιου βαριεστημένου υπαλλήλου που περιμένει βαρυγκομώντας το σχόλασμα, οι φωτογραφίες της έκθεσης θα διατηρούν στη συλλογική μνήμητην Ελλάδα μιας άλλης εποχής.
Ο κ. Χρήστος Αστερίου είναι συγγραφέας.
