«Κρίμα που βρέχει. Είναι ωραία αυτή η γειτονιά για περίπατο», είπε η Ελεν, η συνάδελφος από το Politico, καθώς προχωρούσαμε, νωρίς το πρωί, προς τα κεντρικά γραφεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων, στη Σόλνα, προάστιο της Στοκχόλμης που είναι έδρα πολλών πολυεθνικών εταιρειών. «Δύσκολο να πετύχεις μέρα που να μη βρέχει τέτοια εποχή στη Σουηδία», σχολίασε ο Πολ, συνάδελφος από την Ιρλανδία, που είχε βιώσει κι άλλες φορές το φθινόπωρο στη Σκανδιναβία. Βέβαια, για εμάς, αν ο καιρός ήταν βροχερός ή όχι δεν είχε ιδιαίτερη σημασία. Ο λόγος του ταξιδιού μας δεν είχε σκοπό την αναψυχή αλλά την ενημέρωση, από ειδικούς επιστήμονες, για ένα μεγάλο «ψηφιδωτό» ασθενειών: από την COVID-19, την εποχική γρίπη και τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV), μέχρι την ιλαρά και τα νοσήματα που μεταδίδονται με διαβιβαστές τα κουνούπια.
Η δρ Αντρεα Αμον, διευθύντρια του ECDC, μας υποδέχτηκε με τους συνεργάτες της στο υπερσύγχρονο κτίριο που εδώ και μια πενταετία στεγάζει το Κέντρο και τους 350 εργαζομένους του από όλη την Ευρώπη, ανάμεσά τους και αρκετούς Ελληνες. (Αν και για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο αριθμητικά, όπως έμαθα, υπερτερούν οι Ρουμάνοι, που απασχολούνται κυρίως στο τμήμα πληροφορικής…)
Ο κορωνοϊός πρωταγωνίστησε στη συζήτησή μας με την δρα Αμον, και ήταν αναμενόμενο. «Αφήσαμε πίσω μας την πανδημία, πρακτικά και συναισθηματικά, όμως ο SARS-CoV-2 είναι ακόμα εδώ, εξακολουθεί να κυκλοφορεί παντού. Επομένως, η αύξηση της ετοιμότητας των ευρωπαϊκών χωρών και η εφαρμογή των στρατηγικών αντιμετώπισης του ιού παραμένουν βασικοί στόχοι μας. Οπως και η επιτήρηση, που πρέπει να είναι ακόμα πιο ολοκληρωμένη και επαρκής, με την αξιοποίηση των ψηφιακών λύσεων που υπάρχουν σήμερα», τόνισε.
Τα εμβόλια είναι ένα ακόμα πεδίο δράσης για το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων. Mια νέα πλατφόρμα δημιουργήθηκε το 2022, με στοιχεία από όλες τις χώρες-μέλη, ώστε να παρακολουθούνται η αποτελεσματικότητα και η ασφάλειά τους. Τέλος, όπως επεσήμανε η επικεφαλής του ECDC, «πυλώνας της φιλοσοφίας μας είναι η φροντίδα για την Ενιαία Υγεία (One Health), σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Γιατί για να είμαστε οι άνθρωποι υγιείς και προστατευμένοι από αναδυόμενα παθογόνα, ιούς και βακτήρια, πρέπει να είναι υγιή τα οικοσυστήματα, καθώς και τα ζώα με τα οποία μοιραζόμαστε τον πλανήτη. Κι αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε».
«Αλλάζει αιφνιδιαστικά»
Ο Εντοάρντο Κολτσάνι, επιδημιολόγος, ειδικός για τους αναπνευστικούς ιούς και τη λεγιονέλλα, ανέλαβε να μας ενημερώσει για την εποχική γρίπη, τον RSV και την COVID-19. Η γρίπη πέρυσι χτύπησε με ιδιαίτερη σφοδρότητα την Εσθονία και την Αυστρία, με τη Λετονία, την Ελλάδα, την Πολωνία και το Λουξεμβούργο να ακολουθούν σε αριθμό κρουσμάτων. Φέτος, και μέχρι στιγμής, δείχνει να εξελίσσεται με φυσιολογικούς για την εποχή ρυθμούς. Στο νότιο ημισφαίριο δεν υπήρξαν ιδιαίτερες εξάρσεις τον χειμώνα (δηλαδή στη διάρκεια του δικού μας καλοκαιριού). Τα περιστατικά COVID-19 είναι αυτή τη στιγμή τρεις φορές περισσότερα από τα αντίστοιχα της γρίπης Α και Β και του RSV. «Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εφησυχάζουμε. Συχνά η γρίπη μας εκπλήσσει, αλλάζει αιφνιδιαστικά. Ειδικά από τότε που στο “κάδρο” μπήκε ο SARS-CoV-2, καμία πρόβλεψη δεν είναι ασφαλής. Γιατί μπορεί να μην αποτελεί παγκόσμια απειλή πια, αλλά εξακολουθεί να προκαλεί σοβαρές νοσήσεις, θανάτους και, φυσικά, πίεση στα ήδη καταπονημένα συστήματα υγείας», όπως επεσήμανε ο Ιταλός επιστήμονας.
«Και η επόμενη πανδημία; Πόσο πιθανή είναι;», τον ρωτήσαμε. «Είναι μπροστά μας. Δεν θα ξεσπάσει αύριο, όμως σίγουρα δεν είναι μακριά. Ξέρουμε ότι θα έρθει, απλώς δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η πηγή της: ίσως ο ιός της γρίπης, ίσως κάποιος άλλος κορωνοϊός. Ολα είναι πιθανά. Κι επειδή σε εποχή ειρήνης πρέπει κανείς να προετοιμάζεται για τον επόμενο πόλεμο, τώρα είναι η κατάλληλη περίοδος να οργανωθούμε για να πολεμήσουμε τον επόμενο ιό που θα μας απειλήσει: να μάθουμε να χρησιμοποιούμε όλα τα διαθέσιμα εργαλεία και να αποκτήσουμε καινούργια, να επενδύσουμε στην έρευνα, να εκπαιδεύσουμε τους πολίτες, να διδαχθούμε από τα λάθη που κάναμε με την COVID-19», κατέληξε ο κ. Κολτσάνι.
«Αν το νέο ενισχυμένο εμβόλιο της γρίπης είναι διαθέσιμο ήδη στη χώρα σας, να το κάνετε. Αν όχι, και είστε άνω των εξήντα ετών ή έγκυος ή ανήκετε στις ευπαθείς ομάδες, είναι μεγάλο ρίσκο να περιμένετε. Εμβολιαστείτε με αυτό που έχετε στη διάθεσή σας αμέσως. Αν θέλετε να κάνετε το εμβόλιο για την COVID-19 την ίδια μέρα, μη διστάσετε. Διαδικαστικό είναι το θέμα, όχι ιατρικό. Καμία επιπλοκή δεν έχει αναφερθεί». Ο ανοσολόγος Πιοτρ Κράμαρτζ ανέλαβε να φωτίσει το τοπίο των εμβολιασμών, που μετά την πανδημία δείχνουν να έχουν οδηγηθεί σε τέλμα σε αρκετές χώρες. Το αντιεμβολιαστικό κίνημα παραμένει ισχυρό, με τα ποσοστά να αυξάνονται καθώς κινούμαστε από τα δυτικά της Ευρώπης προς τα ανατολικά και η δυσπιστία έχει επηρεάσει και τους εμβολιασμούς για άλλες νόσους.
Εποχική γρίπη, COVID-19, ιλαρά, εμβολιαστική κόπωση και κουνούπια στο μικροσκόπιο των επιστημόνων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ιλαρά, που έχει πολύ υψηλή μεταδοτικότητα και κατά καιρούς παρουσιάζει ανησυχητικές εξάρσεις. Το 40% των παιδιών που νοσούν από ιλαρά χρειάζεται νοσηλεία, ενώ το 13% θα παρουσιάσει σοβαρές επιπλοκές – από λοίμωξη στα αυτιά και πνευμονία μέχρι εγκεφαλίτιδα. «Μολονότι μπορεί να προληφθεί πλήρως με τα υπάρχοντα εμβόλια, σε αρκετές χώρες τα παιδιά δεν λαμβάνουν και τις δύο αναγκαίες δόσεις. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, ενώ η κάλυψη για την πρώτη δόση αγγίζει το 99%, για τη δεύτερη το ποσοστό κυμαίνεται από 0-89%. Το ίδιο συμβαίνει στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Βουλγαρία, την Εσθονία, τη Ρουμανία. Αντίθετα, η Πορτογαλία, η Νορβηγία, η Πολωνία, η Σλοβακία και η Ουγγαρία δείχνουν εντυπωσιακή συνέπεια στην ολοκλήρωση του εμβολιαστικού σχήματος. Απογοητευτικά είναι τα στοιχεία και για την πολιομυελίτιδα. Περίπου 2,4 εκατ. παιδιά δεν έλαβαν την τρίτη δόση του εμβολίου από το 2012 μέχρι το 2021», συνέχισε ο κ. Κράμαρτζ.
Η εμβολιαστική κόπωση της COVID-19 επεκτάθηκε και σε άλλες ασθένειες, λοιπόν. Ποια είναι η εξήγηση; «Οι επιστήμονες είμαστε θύματα της ίδιας της επιτυχίας μας. Κάναμε τους ανθρώπους να νιώθουν άτρωτοι. Δεν είναι όμως. Η έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντί μας μας θλίβει βαθιά», απάντησε ο Πιοτρ Κράμαρτ. «Κατάγομαι από την Πολωνία, πατρίδα της “Αλληλεγγύης”. Κι ένα επιχείρημα υπέρ των εμβολίων είναι ακριβώς αυτό: δεν εμβολιαζόμαστε μόνο για να προφυλάξουμε τον εαυτό μας, αλλά και για να δείξουμε αλληλεγγύη στο κοινωνικό σύνολο». Σύμφωνα με τον ίδιο, η Ιρλανδία, στη διάρκεια της πανδημίας, υπήρξε ένα καλό παράδειγμα για τον τρόπο που αντιμετώπισε και το αντιεμβολιαστικό κίνημα, και τον εύλογο έως έναν βαθμό φόβο των πολιτών. «Επιστράτευσε ομάδες νέων ανθρώπων –γιατρών, ερευνητών σε εταιρείες βιοτεχνολογίας, ανθρωπολόγων, κοινωνικών επιστημόνων– οι οποίοι μέσα από την καθημερινή, ισχυρή παρουσία τους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης έπεισαν μεγάλο μέρος των Ιρλανδών για την αναγκαιότητα του εμβολιασμού. “Κάν’ το όπως η Ιρλανδία” είναι, λοιπόν, το μήνυμα. Και ας μην ξεχνάμε μια ακόμα σημαντική παράμετρο: τη συμπεριφορά του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού. Γιατροί και νοσηλευτές είναι οι πιο επιδραστικοί influencers στο θέμα των εμβολίων. Αν δείξουν δισταγμό, ακόμα και με τη γλώσσα του σώματος, μιλώντας σε κάποιον που θα ζητήσει τη γνώμη τους, το αποτέλεσμα θα είναι πιθανότατα να τον αποτρέψουν από το να εμβολιαστεί…».
Από τη συζήτησή μας με τον Πολωνό επιστήμονα βγήκε και μια ενδιαφέρουσα είδηση: Η Κομισιόν αναζητεί τρόπους να αξιοποιηθεί η εμπειρία της πανδημίας –«της μεγαλύτερης άσκησης εμβολιασμού στην ιστορία της Ιατρικής»– και του ευρωπαϊκού πιστοποιητικού εμβολίων για την COVID-19, ώστε να υπάρξει στο μέλλον μια ηλεκτρονική κάρτα για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες, στην οποία θα καταγράφονται τα εμβόλια που τους έχουν χορηγηθεί. Ο μεγαλύτερος σκόπελος είναι η έλλειψη συμβατότητας των ηλεκτρονικών συστημάτων των χωρών και αναζητούνται τρόποι να ξεπεραστεί.
Η Γαλλίδα Σελίν Γκοσνέρ, κτηνίατρος και επιδημιολόγος, επικεφαλής του τμήματος για τις μεταδιδόμενες μέσω κουνουπιών νόσους ήταν εκείνη που βομβαρδίστηκε με τις περισσότερες ερωτήσεις. Αναμενόμενο, μια και η άνοδος της θερμοκρασίας, συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, φέρνει στην Ευρώπη τροπικά είδη και τις ασθένειες των οποίων αυτά είναι διαβιβαστές. Οι επιστήμονες του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων προβληματίζονται έντονα για τον ιό του δάγκειου πυρετού, που μεταδίδεται με τα Aedes aegypti και Aedes albopictus (κουνούπι τίγρης). Ενα στα τέσσερα άτομα που θα μολυνθούν θα νοσήσει. Κάθε χρόνο τα κρούσματα στις χώρες της Ε.Ε. αγγίζουν τα 2.300.
Το 2014 η παρουσία του Aedes albopictus καταγραφόταν στην Ιταλία και σε περιορισμένες περιοχές της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Αλβανίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας. Σήμερα, λιγότερο από μία δεκαετία μετά, έχει εγκατασταθεί στο σύνολο αυτών των χωρών, στην Κροατία, στη Γερμανία και στην Ελβετία, καθώς και σε περιοχές της Τουρκίας και της Μαύρης Θάλασσας. Το Aedes aegypti έχει ήδη εγκατασταθεί στην Κύπρο και είναι μάλλον αναπόφευκτο από εκεί να βρεθεί στην Τουρκία και στην Ελλάδα. Υπάρχουν δύο νέα εμβόλια για τον δάγκειο, το Dengvaxia και το Qdenga, όμως ενδείκνυνται μόνο για τις περιοχές υψηλού κινδύνου, όχι για την Ευρώπη. Αντιστοίχως, το Culex pipiens, βασικός διαβιβαστής του ιού του Δυτικού Νείλου, για τον οποίο δεν υπάρχει προς το παρόν εμβόλιο, έχει επεκταθεί σε όλη την Ευρώπη. Ο συγκεκριμένος ιός αναμένεται να δοκιμάσει τα επόμενα χρόνια τα συστήματα αιμοδοσίας: με δεδομένο ότι ένα στα πέντε άτομα που μολύνονται νοσεί και ότι ακόμα και ασυμπτωματικοί φορείς μπορούν να τον μεταδώσουν, ο έλεγχος του αίματος θα είναι αναγκαίος, κάτι που μεταφράζεται σε χρόνο και χρήμα για τα συστήματα υγείας.
Το «τίμημα» για το πράσινο
«Οι ραγδαίες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης μας αναγκάζουν να επιδιώκουμε τη δημιουργία ολοένα και περισσότερων χώρων πράσινου στα μεγάλα αστικά κέντρα, ώστε να πετύχουμε μείωση της θερμοκρασίας τους θερινούς μήνες. Ομως αυτές οι τόσο αναγκαίες πράσινες οάσεις γίνονται ιδανικά σημεία για την αναπαραγωγή των κουνουπιών. Ο πληθυσμός τους θα αυξάνεται, λοιπόν, είναι αναπόφευκτο. Η τεράστια πρόκληση της ανθρωπότητας τα επόμενα χρόνια είναι να βρεθούν αποτελεσματικές λύσεις γι’ αυτή την αντίφαση», τόνισε η Σελίν Γκοσνέρ. «Τα νέας γενιάς, φιλικά προς το περιβάλλον εντομοκτόνα, είναι μία από αυτές. Τα εργαστήρια στείρωσης κουνουπιών επίσης. Το πρώτο λειτουργεί στην Αυστρία αλλά στο άμεσο μέλλον θα χρειαστεί να δημιουργηθούν πιο πολλά, σε άλλες χώρες. Βέβαια, πρόκειται για μια χρονοβόρα και υψηλού κόστους διαδικασία, που καλό είναι να λειτουργεί προληπτικά, όχι όταν υπάρχει έξαρση του προβλήματος. Προς το παρόν εφαρμόζεται στην Κύπρο, για το Aedes aegypti: ψεκασμοί δεν μπορούν να γίνουν εκεί γιατί οι εστίες των κουνουπιών βρίσκονται κυρίως σε προστατευόμενες περιοχές, οπότε προκρίθηκε η λύση των στειρωμένων –με ραδιενέργεια– αρσενικών κουνουπιών τα οποία απελευθερώνονται ώστε να επιτευχθεί έλεγχος του πληθυσμού».
«Aν μπορούσατε να εξαφανίσετε ένα είδος κουνουπιού, αυτό που θεωρείτε πιο επικίνδυνο για την ανθρωπότητα, ποιο θα επιλέγατε;», ρώτησα τη Γαλλίδα επιδημιολόγο σ’ ένα από τα «πηγαδάκια» στο τέλος της παρουσίασής της. «Το Aedes aegypti. Ο ιός του δάγκειου πυρετού είναι τεράστια απειλή για την Ευρώπη, “πρώτη ύλη” για μια νέα επιδημία», απάντησε αρχικά, για να διορθώσει στη συνέχεια. «Οχι, δεν πρέπει να σκεφτόμαστε λες και η Ευρώπη είναι το κέντρο του κόσμου. Το Anopheles, το κουνούπι που μεταδίδει την ελονοσία, θα εξαφάνιζα. Από αυτή τη νόσο πεθαίνουν κάθε χρόνο περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι…».
