Το σχέδιο νόμου εισάγει στην ουσία νέους κώδικες, αφού λίγα παραμένουν εν ζωή από τους κώδικες του 2019. Μια πρώτη ερώτηση που δημιουργείται είναι ποιος συνέταξε το νομοσχέδιο. Επειδή δεν είναι δυνατόν να νομοθετεί κάποιος αοράτως, ελπίζω ότι το αρμόδιο υπουργείο θα μας απαντήσει. Ποιοι είναι οι σκοποί του αόρατου νομοθέτη; Εκτίθενται στο άρθρο 2 του νομοσχεδίου. Ολα γίνονται για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης. Δεν έχω δει ποτέ νόμο στον οποίο να υπάρχει τόσο μεγάλη εσωτερική αντίθεση μεταξύ των σκοπών του και του περιεχομένου του.
Το σχέδιο νόμου για να επιτύχει τους αγαθούς σκοπούς του στηρίζεται σε μια αυξημένη τιμωρητικότητα όχι μόνο σε σχέση με τους κώδικες του 2019, αλλά και με αυτούς του 1950, όπως τουλάχιστον αυτοί είχαν τροποποιηθεί. Στηρίζεται ακόμη στην οργανωμένη προσπάθεια επιβολής βραχυχρόνιων ποινών ως πανάκεια για την πάταξη της μικρομεσαίας εγκληματικότητας. Ελάχιστη επιστημονική προσέγγιση θα αποκάλυπτε ότι η αύξηση της τιμωρητικότητας, χωρίς μάλιστα αυτή να συνδέεται με βελτίωση της επανεντακτικής λειτουργίας των ποινών, δεν επιτυγχάνει καλύτερη πρόληψη, είναι αντιπαραγωγική, καθώς δημιουργεί αρνητικές μελλοντικές συνέπειες, ενώ, τέλος, αδυνατεί να απαντήσει σε ερωτήματα νομιμοποίησης. Ελάχιστη μελέτη των ποινικών συστημάτων των ευρωπαϊκών χωρών (ακόμη και των ανατολικών) θα έδειχνε το αδιέξοδο αλλά και τον περιθωριακό χαρακτήρα των επιλογών του νομοσχεδίου.
Ας μεταβούμε στο σημείο αυτό στις παρεμβάσεις στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Η άκρατη εισαγωγή μονομελών συνθέσεων είναι καταστροφική όχι μόνο για όλους τους διαδίκους, αλλά και για τους δικαστές. Και εδώ ουδείς αναρωτήθηκε γιατί αυτή η ευρύτατη χρήση της μονομελούς συνθέσεως δεν υπάρχει σχεδόν πουθενά στην Ε.Ε.; Ο πρωτοδίκης που θα δικάζει μόνος του τον πολύ μεγάλο αριθμό πλημμελημάτων, που τώρα πλέον μπορούν να οδηγούν στις φυλακές από τη μικρότερη δυνατή ποινή, θα έχει να αντιμετωπίσει ένα πινάκιο κάποιων δεκάδων υποθέσεων με ένα χαώδες διαχρονικό δίκαιο. Και το ίδιο ισχύει και για τον εφέτη που θα έχει να κάνει με επιβολές ποινών έως και 20 ετών. Τα παραπάνω είναι εμφανές ότι γίνονται για χάρη της επιτάχυνσης, που στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν συμβαδίζει βεβαίως με την ποιοτική αναβάθμιση. Αποτελεί δε επιπλέον πλάνη ότι η εξοικονόμηση δικαστών μέσω της εισαγωγής των μονομελών συνθέσεων και της κατάργησης των πενταμελών συνθέσεων θα επιταχύνει τις διαδικασίες. Φοβάμαι ότι προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι όπως η επιτάχυνση και η ποιοτική αναβάθμιση συγχρόνως, ο προϋπολογισμός πρέπει να προβλέψει νέα δικαστήρια με καινούργιες αίθουσες, πρόσληψη νέου γραμματειακού προσωπικού και βεβαίως ο στόχος και πάλι δεν θα επιτευχθεί, διότι θα υπονομεύεται από τα βαριά εγγενή ελαττώματα της μονοπρόσωπης κρίσης. Και ένα παράδειγμα από την ενδιάμεση διαδικασία: εκδίκαση κακουργημάτων με κλήση (βλέπε κατηγορητήριο ανακριτή) και για μεγάλα και περίπλοκα εγκλήματα.
Τα παραπάνω είναι λίγα χαρακτηριστικά παραδείγματα των «παρεμβάσεων» στους κώδικες του 2019. Το σχέδιο νόμου είναι γεμάτο με τέτοιου είδους «παρεμβάσεις» στο ίδιο πνεύμα περιστολής των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου και των δικηγόρων, χάριν των δικαιωμάτων του θύματος. Δεν έχω παρά να παρατηρήσω ότι με το σχέδιο νόμου το θύμα παραμένει θύμα, αφού ο σκοπός της Ποινικής Δικαιοσύνης δεν είναι απλώς η αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης με τιμωρητικές μεθόδους, αλλά, πολύ περισσότερο, η προληπτική λειτουργία της ποινής και η ποιότητα απονομής της δικαιοσύνης. Το σχέδιο νόμου, όμως, δεν υπηρετεί τα θύματα, κυρίως τα μελλοντικά, αφού η διαγραφόμενη σε αυτό νοοτροπία τιμωρητικότητας, η αναγκαία εν καιρώ αύξηση φυλακών, η φενάκη ότι η εκτέλεση των βραχυχρόνιων στερητικών της ελευθερίας ποινών μόνο θετικά επηρεάζει τον παραβάτη, η αμφίβολη ποιότητα απονομής δικαιοσύνης από μονομελείς συνθέσεις στο μέλλον δεν θα μειώσει τα θύματα, αλλά θα αυξήσει τους εγκληματίες.
Αξίζει άραγε η προσπάθεια έπαινο; Ναι, για το ότι πέτυχε επιτέλους να καταστήσει την ποινική νομοθεσία του 2019 εν πολλοίς νεκρή. Με όλα της τα ελαττώματα η νομοθεσία αυτή ήταν (σχεδόν) ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η προτεινόμενη είναι ελληνική νομοθεσία, αποδεικνύουσα πρωτίστως ότι η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες που δεν ανήκουν στην Ευρώπη.
* Ο κ. Ιωάννης Γιαννίδης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ.
