Η αγορά εργασίας είναι η μόνιμη αχίλλειος πτέρνα της ελληνικής οικονομίας. Τη δεκαετία του 2000, όταν διεκδικούσαμε το προσωνύμιο της «Βαλκανικής Τίγρης», η ανεργία έπεσε κάτω από το 10% για λίγους μήνες μόνο. Αυτό που χαρακτήρισε εκείνη την περίοδο και καταράστηκε την επόμενη ήταν το Jobless growth – ανάπτυξη χωρίς θέσεις εργασίας. Τη σημερινή περίοδο, που η Ελλάδα πάλι εισπράττει αναπτυξιακά εύσημα, είναι διάχυτος ο φόβος ότι οι μακροχρόνιες προοπτικές είναι υποθηκευμένες από τις δυσλειτουργίες της αγοράς εργασίας. Ενώ οι προοπτικές (ήδη σήμερα εμφανείς) είναι ότι η δημογραφία περιορίζει ριζικά τον αριθμό των ατόμων διαθέσιμων για εργασία (δηλαδή την προσφορά εργασίας), σημειώνεται υστέρηση στο πόσοι από αυτούς εργάζονται (στη ζήτηση εργασίας) αλλά και προβλήματα στο πώς εργάζονται όσοι έχουν δουλειά (στην ποιότητα εργασίας).
Η ένδειξη δυσλειτουργιών αποτυπώνεται σε διαχρονικές ανισορροπίες στο ισοζύγιο προσφοράς / ζήτησης: στην υψηλή ανεργία με έμφαση στους νέους· αλλά και στην αδυναμία απορρόφησης των δεξαμενών αναπτυξιακών αποθεμάτων – σε ποσοστά απασχόλησης γυναικών πολύ κάτω από αυτά της Δανίας, της Γερμανίας, ακόμη και της Ισπανίας. Το εκπληκτικό είναι ότι αυτά τα διαχρονικά και μόνιμα προβλήματα συνδυάζονται με πιεστικές ελλείψεις σε συγκεκριμένους κλάδους – που φτάνουν έως την αδυναμία συλλογής της σοδειάς αγροτικών προϊόντων ή τις καθυστερήσεις μεγάλων επενδύσεων. Οι ελλείψεις συμβαδίζουν με την ύπαρξη ικανού αριθμού ατόμων που είναι πρόθυμα να τις καλύψουν. Η διόρθωση του παράδοξου ικανοποιεί, λοιπόν, άμεσες οικονομικές ανάγκες. Παράλληλα, αποτρέπει έναν κοινωνικό κίνδυνο, κατευθύνοντας εισοδήματα σε άτομα με ανάγκη, ενώ, αναγνωρίζοντας μια πραγματικότητα, προλαβαίνει την εξώθηση σε παρανομία ατόμων κατά τα λοιπά νομοταγών. Τα επιτυγχάνει αυτά εξασφαλίζοντας έσοδα για το Δημόσιο και τα Ταμεία.
Η τροπολογία για την απασχόληση περιορισμένου αριθμού μεταναστών που ήδη διαβιούν στην Ελλάδα εμπίπτει, λοιπόν, στην κατηγορία του αυτονόητου. Ολες οι επιπτώσεις που επιδέχονται μέτρηση είναι μόνο θετικές: Η σοδειά συγκεντρώνεται, η παραγωγή αυξάνεται, η απασχόληση τονώνεται, η κοινωνία ενδυναμώνεται. Τα αρνητικά είναι αποκλειστικά στο φαντασιακό επίπεδο: ότι το ισοζύγιο κόστους – οφέλους επίδοξων μεταναστών θα ανατραπεί υπέρ της εισόδου στην Ελλάδα, αφού οι αποδοχές της ελαιοσυγκομιδής του 2023 θα αντισταθμίζουν τον φόβο βομβών στον Λίβανο, της μυστικής αστυνομίας στο Ιράν, της ερημοποίησης στο Σαχέλ.
H πρωτοβουλία της κυβέρνησης για τους μετανάστες, από οικονομική και κοινωνική σκοπιά, είναι αξιέπαινη. Ενα χαίνον εντοπισμένο κενό τυγχάνει επείγουσας και άμεσης διόρθωσης. Αρνητικός σχολιασμός αλιεύεται από άλλα επιστημονικά ή και πολιτικά πεδία.
Τα στερεότυπα, οι στρεβλώσεις, η χαμηλή παραγωγικότητα αλλά και η χαμηλή ποιότητα των θέσεων εργασίας θα συνεχίσουν να προκαλούν προβλήματα.
Βεβαίως, όμως, δεν απαντώνται τα μακροχρόνια διαρθρωτικά προβλήματα της προσφοράς και πολύ περισσότερο της ζήτησης εργασίας. Οι μεγάλες αναξιοποίητες δεξαμενές –των νέων, των γυναικών, των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας– παραμένουν. Τα στερεότυπα, οι στρεβλώσεις, η χαμηλή παραγωγικότητα αλλά και η χαμηλή ποιότητα των θέσεων εργασίας θα συνεχίσουν να προκαλούν προβλήματα. Ακόμη και ο τρόπος με τον οποίο μια ελεγχόμενη και δημιουργική πολιτική μετανάστευσης θα συμπληρώνει κενά ή θα αναβαθμίζει δεξιότητες στο τοπίο της εργασίας, παραμένει και αυτός υπό αναζήτηση. Ο παχύς φάκελος με τον τίτλο «Διαρθρωτικές αλλαγές» που έχει στα χέρια της η σημερινή κυβέρνηση δεν έχει ουσιωδώς ελαφρύνει.
Η πολιτικά θαρραλέα τροπολογία για τη μετανάστευση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αφαίρεση οικονομικής παρωνυχίδας όταν θα έπρεπε να μας απασχολεί η ρήξη του αχίλλειου τένοντα της αγοράς εργασίας. Αυτό όμως δεν καθιστά τη θεραπεία της λιγότερο ανακουφιστική. Αρκεί η άμεση ανακούφιση να μη θεωρηθεί παρηγοριά για την απουσία διαρθρωτικών αλλαγών.
*Ο κ. Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
