Το 2024 είναι έτος συρροής επετείων, για την ακρίβεια είναι το έτος της καμπύλης των επετείων. Η βασική επετειακή αλληλουχία περιλαμβάνει προφανώς τα πενήντα χρόνια από το πραξικόπημα της χούντας κατά του Μακαρίου και της εύθραυστης, ούτως ή άλλως, συνταγματικής νομιμότητας στην Κυπριακή Δημοκρατία, τα πενήντα χρόνια από την τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο και την έναρξη της κατοχής στο βόρειο τμήμα της και βεβαίως τα πενήντα χρόνια από την κατάρρευση της δικτατορίας και τη Μεταπολίτευση.
Η τριακοστή επέτειος όλων αυτών των γεγονότων, το 2004, είχε συμπέσει με τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Η εικοστή επέτειος των Αγώνων είναι μια ακόμη υπόμνηση που κομίζει το νέο έτος. Από τα είκοσι χρόνια που μεσολάβησαν τα δεκαέξι συγκροτούν μάλιστα μια περίοδο σπάνιας πυκνότητας καθώς περιλαμβάνουν την εμπειρία της οικονομικής κρίσης, την πανδημία και την «πανηγυρική» είσοδο στην εποχή των μόνιμων και πολλαπλών κρίσεων.
Η συρροή των επετείων προσφέρει ίσως από μόνη της ένα ερμηνευτικό σχήμα για την Ελλάδα των πενήντα τελευταίων ετών. Μας καλεί να θυμηθούμε τα τραυματικά και επώδυνα θεμέλια της Μεταπολίτευσης. Μας δείχνει ανάγλυφα τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα αφενός μεν στη δημοκρατία ή με άλλη διατύπωση στην εσωτερική πολιτική και θεσμική κατάσταση, αφετέρου δε στην εξωτερική πολιτική ή ακριβέστερα την εξωτερική ασφάλεια και τη συνολική ισχύ της χώρας. Μια χώρα θεσμικά ελλειμματική και ανολοκλήρωτη υπονομεύει την εθνική της ισχύ και μια ήττα στο πεδίο της εξωτερικής ασφάλειας οδηγεί στην αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας.
Το γεγονός ότι, όπως συμβαίνει επί πενήντα χρόνια, η «χρυσή» πεντηκοστή επέτειος της Μεταπολίτευσης θα γιορταστεί και φέτος αμέσως μετά την επέτειο του πραξικοπήματος και της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο με ανοικτό πάντα το Κυπριακό αλλά με μια θετική ατμόσφαιρα να κυριαρχεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ίσως βοηθήσει τον συλλογικό προβληματισμό γύρω από θεμελιώδη ζητήματα, όπως το ερώτημα για το πού η πάροδος του χρόνου έχει λειτουργήσει θετικά και πού αρνητικά όλη αυτή την περίοδο.
Η καμπύλη που σχηματίζουν οι επέτειοι είναι εντυπωσιακή. Τα τριάντα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, από το 1974 έως το 2004, εξελίσσονται μάλλον γραμμικά, χωρίς να διαταράσσεται η αίσθηση της οικονομικής προόδου αλλά και χωρίς να υπάρχει, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, η αναγκαία επίγνωση και μέριμνα για τη βιωσιμότητά της. Το 2004 είναι το κορυφαίο σημείο της πρώτης αυτής φάσης. Η Ελλάδα είναι πλέον μέλος της Ευρωζώνης. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει ενταχθεί στην Ε.Ε. παρά την απόρριψη του σχεδίου Ανάν και άρα χωρίς να έχει λυθεί το Κυπριακό. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι η πιο λαμπρή στιγμή ενός κράτους που αποδεικνύει την αποτελεσματικότητά του σε συνεργασία με μια ζωντανή και δυναμική κοινωνία των πολιτών. Η εικοσαετία που ακολουθεί, από την τριακοστή έως την πεντηκοστή επέτειο της Μεταπολίτευσης, εμπεριέχει την κάθοδο προς την έκρηξη της οικονομικής κρίσης, τη δραματική προσπάθεια διαχείρισης και υπέρβασής της και τη σταδιακή άνοδο προς την αποκατάσταση της «κανονικότητας» μέσα σε ένα πολύ πιο πολύπλοκο διεθνές περιβάλλον.
Το γεγονός ότι η πεντηκοστή επέτειος της Μεταπολίτευσης συμπίπτει τόσο «στρογγυλά» με την εικοστή επέτειο των Ολυμπιακών Αγώνων αναδεικνύει το 2004 ως έτος που τέμνει την πεντηκονταετία της Μεταπολίτευσης και καθιστά προφανή τη διάκριση ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη φάση της.
Το έτος – τομή
Το γεγονός ότι η πεντηκοστή επέτειος της Μεταπολίτευσης συμπίπτει τόσο «στρογγυλά» με την εικοστή επέτειο των Ολυμπιακών Αγώνων αναδεικνύει το 2004 ως έτος που τέμνει την πεντηκονταετία της Μεταπολίτευσης και καθιστά προφανή τη διάκριση ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη φάση της. Επιπλέον η σύμπτωση των επετείων βοηθά, θεωρώ, στην εξοικείωση με τον ιστορικό χρόνο. Η πεντηκονταετία μπορεί να διεκδικήσει τη βαρύτητα του μακρού ιστορικού χρόνου. Η εικοσαετία διατηρεί ακόμη την αίσθηση του βραχέος ιστορικού χρόνου.
Το 2024 συρρέουν όμως και πολλές άλλες επέτειοι που συμπληρώνουν την αίσθηση της καμπύλης και υπενθυμίζουν ότι η Ιστορία είναι γεμάτη από παλινδρομήσεις και αντιφάσεις. Με θεμελιώδη και καθοριστική την αντίφαση ανάμεσα στις συγκυριακές εκλογικές επιλογές και τη συνολική εκ των υστέρων αξιολόγηση μιας περιόδου με κριτήρια ιστορικά. Χωρίς όμως περιοδικές εκλογές εκτεθειμένες στους κινδύνους της συγκυρίας δεν υπάρχει δημοκρατία ακόμη και αν πρέπει όλες οι μεγάλες ιστορικές επέτειοι να είναι σε μεγάλο βαθμό μια άσκηση αναδρομικής εξήγησης, αξιολόγησης ή ακόμη και αντίκρουσης δημοκρατικών επιλογών. Το 2024 συμπληρώνονται, για παράδειγμα, δέκα χρόνια από την άνοιξη του 2014, όταν η εφαρμογή των δύσκολων μνημονιακών πολιτικών είχε αρχίσει να παρουσιάζει ορατούς καρπούς, λίγους μήνες πριν από την παλινδρόμηση του 2015. Το εκλογικό σώμα έκανε τις γνωστές επιλογές που ακολούθησαν ασκώντας τα θεμελιώδη και αναντικατάστατα δημοκρατικά του δικαιώματα χωρίς να ενδιαφέρεται για το πώς γράφεται η Ιστορία ή πολύ περισσότερο για τις επετείους που θα ακολουθήσουν. Το 2022 είχαμε άλλωστε την ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 πριν φτάσουμε στο 1922 και το 2023 είχαμε τη συμπληρωματική ευκαιρία να μελετήσουμε ξανά το πώς φτάσαμε στη Συνθήκη της Λωζάννης.
Ο κατάλογος θα μπορούσε να γίνει μακρύς. Το 2024 δεν είναι όμως πρωτίστως το έτος των πολλών και σημαντικών επετείων αλλά το έτος των μεγάλων προκλήσεων με κορυφαία διεθνοπολιτική πρόκληση αυτή που αφορά τη Δύση ως στρατηγική οντότητα, η πορεία της οποίας συναρτάται πρωτίστως με τις εσωτερικές εξελίξεις στις ΗΠΑ και την έκβαση των προεδρικών εκλογών. Ενόψει τέτοιων προκλήσεων η συνεχής συσχέτιση Ιστορίας και συγκυρίας στην οποία προτρέπει κάθε σημαντική επέτειος και πολύ περισσότερο η συρροή επετείων είναι αναγκαία.
Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών. Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ.
