«Σε μια κοινότητα στην Αφρική, όπου υπήρχε άγρια βία ανάμεσα στους νέους, δημιούργησαν μικρά καφενεία εύκολα προσβάσιμα, για να πηγαίνουν οι ηλικιωμένοι. Μέσα σε λίγα χρόνια τα φαινόμενα βίας είχαν σημαντικά μειωθεί. Γιατί; Γιατί δεν σήκωνες το χέρι να χτυπήσεις κάποιον όταν οι παππούδες σας έκαναν παρέα στο καφενείο». Την ιστορία αυτή διηγείται ο ψυχοθεραπευτής και εκπαιδευτής ενηλίκων Γιάννης Παναγόπουλος, για να περιγράψει ότι η απάντηση, ο δρόμος για την αντιμετώπιση της βίας, ιδίως στους εφήβους, είναι η «σχέση». «Αυτό που φωτίζει η βία όταν εκδηλώνεται, είναι ότι δεν υπάρχουν σχέσεις στις κοινότητες όπου βρισκόμαστε. Οταν ζεις φοβερή πίεση και ένταση αυτό θα εκφραστεί με βία, δεν μπορεί να γίνει ξαφνικά ηρεμία και κατανόηση».
Πασπαρτού συνταγές για την αντιμετώπιση φαινομένων που σχετίζονται με τις σχέσεις των ανθρώπων, δυστυχώς, δεν υπάρχουν. Ομως, όταν χτυπάει το τηλέφωνο και σε καλούν από το σχολείο του παιδιού σου γιατί το χτύπησαν ή εκείνο χτύπησε κάποιο άλλο παιδί, κάτι πρέπει να κάνεις. Οι λέξεις-κλειδί για τους γονείς που θα μάθουν ότι το παιδί τους είτε εκφοβίζεται από συνομηλίκους του είτε το ίδιο ασκεί εκφοβισμό, είναι «ψυχραιμία, υπομονή και επιμονή».
Αν η πληροφορία έρθει από το ίδιο το παιδί πρέπει να το ακούσω, αλλά και ταυτόχρονα να διερευνήσω τι συμβαίνει. «Σήμερα, που οι περισσότεροι έχουν ένα παιδί είναι γι’ αυτούς, για όλους μας το Αγιο Δισκοπότηρο. Και βέβαια ό,τι λέει το εκλαμβάνουμε ως ρήσεις του ευαγγελίου. Αλλά συχνά οι διηγήσεις των παιδιών εκφράζουν αυτό που νιώθουν και δεν είναι “αντικειμενική” εξιστόρηση γεγονότων», τονίζει ο κ. Παναγόπουλος. «Εχει σημασία να μην απαντήσουμε “τι είναι αυτά που λες, αυτά δεν ισχύουν”, ούτε να πούμε “τι έγινε, είπες; Θα τους σκοτώσω όλους”. Χρειάζεται να ταυτιστούμε με αυτό που αισθάνεται το παιδί μας και να δείξουμε ότι καταλαβαίνουμε».
Στη συνέχεια, να διερευνήσουμε τι συμβαίνει απευθυνόμενοι στους ανθρώπους που βρίσκονται τις περισσότερες ώρες κοντά στο παιδί μας. «Συνήθως οι γονείς απευθύνονται στον διευθυντή του σχολείου και αυτό είναι λάθος. Ο διευθυντής δεν ξέρει το παιδί μας, δεν το ζει καθημερινά. Ο διευθυντής θα καλέσει τον υπεύθυνο καθηγητή του τμήματος για να τον ρωτήσει, κι εκείνος θα αισθανθεί ότι εγκαλείται. Ετσι, αυτόν που θα μπορούσε να με βοηθήσει τον βάζω απέναντί μου από την αρχή», συμβουλεύει η κ. Αντιγόνη Παπακωνσταντίνου, επίκουρη καθηγήτρια κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ειδικά σε μεγάλα ιδιωτικά σχολεία πολλοί γονείς, που λόγω της ιδιότητάς τους και της οικονομικής τους επιφάνειας έχουν πρόσβαση σε ανθρώπους με εξουσία, ξεπερνούν όλους τους ενδιάμεσους και απευθύνονται άμεσα στον επιθεωρητή εκπαίδευσης ή στη Δευτεροβάθμια ή και στο υπουργείο. Η οποιαδήποτε παρέμβαση, πάντως, καλύτερα να γίνεται από κάτω προς τα πάνω, γιατί μόνο οι άνθρωποι που έρχονται καθημερινά σε επαφή με το παιδί μας μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά.
Η κ. Παπακωνσταντίνου εξηγεί ότι όταν πηγαίνουμε στο σχολείο για να ρωτήσουμε για το παιδί μας, θα είναι καλό να μην επικεντρωνόμαστε μόνο στις μαθησιακές επιδόσεις του. «Είναι σημαντικό να ρωτήσουμε πώς είναι η κοινωνική του ζωή, αν έχει φίλους, αν μιλάει με τα άλλα παιδιά, πώς αντιμετωπίζει πιθανές διενέξεις. Αν το ζητήσουμε από τον καθηγητή, ακόμη και να μην έχει δώσει σημασία, μπορεί να κινητοποιηθεί προς αυτή την κατεύθυνση», περιγράφει. Μια καλή πηγή για τον τρόπο που αλληλεπιδρά το παιδί μας, κυρίως στο γυμνάσιο, είναι ο καθηγητής της γυμναστικής στον οποίο κατά παράδοση οι γονείς απευθύνονται σπάνια. «Στο μάθημα της γυμναστικής, όπου υπάρχει κίνηση και σωματική σχέση, φαίνεται αν ένα παιδί είναι επιθετικό ή πώς αντιδρά στη σχέση με τους συνομηλίκους του όταν υπάρχει ένταση», επισημαίνει.
«Αυτό που φωτίζει η βία όταν εκδηλώνεται είναι ότι δεν υπάρχουν σχέσεις στις κοινότητες όπου βρισκόμαστε. Οταν ζεις φοβερή πίεση και ένταση, αυτό θα εκφραστεί με βία, δεν μπορεί να γίνει ξαφνικά ηρεμία και κατανόηση».
Η σχέση και η επαφή με το περιβάλλον του παιδιού παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στην αντιμετώπιση ειδικά δύσκολων καταστάσεων, εξηγούν οι ειδικοί.
Τα «συμπτώματα»
Πώς μπορούμε όμως να ανιχνεύσουμε ότι κάτι συμβαίνει στο παιδί μας; Ειδικά με τους εφήβους, που συχνά απομακρύνονται από τους γονείς τους, τα πράγματα δυσκολεύουν. Ασφαλώς θα πρέπει να βασιστούμε σε μια σχέση που έχει χτιστεί νωρίτερα, καθώς όσο το παιδί μεγαλώνει τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα. Οι αλλαγές στη συμπεριφορά του και στις συνήθειές του είναι ένας σοβαρός δείκτης ότι κάτι δεν πάει καλά. Ακόμη και αλλαγές σε βασικές λειτουργίες όπως η διατροφή ή ο ύπνος είναι σημεία που πρέπει να προσέξουμε.
Ενα παιδί που έχει υποστεί βία μπορεί, για παράδειγμα, ξαφνικά να χτυπήσει το αδελφάκι του ή το κατοικίδιο. Τότε, συμβουλεύουν οι ειδικοί, πριν πούμε «τι κάνεις; Εσύ δεν είσαι τέτοιο παιδί», ας αναλογιστούμε ότι κάτι μπορεί να του συμβαίνει. Εφόσον υποψιαζόμαστε κάτι, το να βάλουμε απέναντί μας τον έφηβο και να ρωτήσουμε «τι συμβαίνει;» είναι πιθανότατα κίνηση πανικού, που θα οδηγήσει σε αποτυχία.
Τα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό, μαζί με όλα τα άλλα, αισθάνονται ενοχές γιατί δεν κατάφεραν να τα βγάλουν πέρα. Ντρέπονται τους γονείς τους, που δεν απέτρεψαν αυτό που τους συμβαίνει. Με κάποιο τρόπο αισθάνονται ότι κάτι πάνω τους προκάλεσε αυτό που έχουν πάθει.
«Ελα να μου μιλήσεις»
Ειδικοί που έχουν ασχοληθεί με τον εκφοβισμό συμβουλεύουν τους γονείς να μαθαίνουν στα παιδιά τους ότι «είναι εντάξει να ζητάμε βοήθεια». «Λέμε στα παιδιά πως κανένας δεν έχει δικαίωμα να σε κάνει να πονάς, να φοβάσαι ή να ντρέπεσαι. Στη ζωή, ωστόσο, θα συναντήσουν ανθρώπους που ξεπερνούν τα όρια, που κάνουν πράγματα που δεν έχουν δικαίωμα να κάνουν. Η ζωή δεν είναι δίκαιη. Είναι καλό, λοιπόν, να συμπληρώνουμε, όταν μιλάμε στα παιδιά μας, πως “αν κάποιος όμως το κάνει, να ξέρεις ότι δεν φταις εσύ και έλα να μου μιλήσεις γι’ αυτό».
