Ας υποθέσουμε ότι θέτουμε ένα δίλημμα στους πολίτες: προτιμούν να νοσήσουν και να έχουν πρόσβαση στις καλύτερες δυνατές συνθήκες νοσηλείας και τις πλέον προηγμένες θεραπείες ή να μη νοσήσουν καθόλου; Ολοι θα απαντούσαν το δεύτερο. Ωστόσο, η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται παραδοσιακά γύρω από τη θεραπεία και όχι την υγεία και το πώς θα την προστατέψουμε. Αντιστοίχως, το αρμόδιο υπουργείο λέγεται υπουργείο Υγείας και όχι υπουργείο Θεραπείας.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι μέχρι και 90% κάποιων χρόνιων παθήσεων μπορούν να προληφθούν με πέντε βασικές συνήθειες: σωματική άσκηση, σωστή διατροφή, αρκετό ύπνο, να πίνουμε με μέτρο και να μην καπνίζουμε. Εντούτοις, οι Ελληνες είναι πρωταθλητές στην παχυσαρκία, δεν τα πάνε τόσο καλά στην άσκηση και δυστυχώς, 43 χρόνια αφότου αποδείχθηκε ότι το παθητικό κάπνισμα σκοτώνει, συνεχίζουμε να δυσκολευόμαστε στην εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου.
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Υγεία στη χώρα μας (αλλά και παγκοσμίως) δεν σταματούν εκεί. Πλατφόρμες που μας δίνουν τη δυνατότητα να βλέπουμε ταινίες και σειρές στην άνεση του σπιτιού μας ενισχύουν τον καθιστικό τρόπο ζωής, έχουμε πρόσβαση σε γρήγορο και ανθυγιεινό φαγητό με λίγα κλικ, ενώ έρευνες δείχνουν ότι το scrolling στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας στερεί πολύτιμες ώρες ύπνου. Οι ελεύθεροι χώροι άθλησης στη χώρα μας σπανίζουν, το φυσικό περιβάλλον συνήθως δεν είναι φροντισμένο και τα πεζοδρόμια συχνά είναι ακατάλληλα ακόμα και για περπάτημα. Τα τροχαία αποτελούν μάστιγα με 700 θανάτους ετησίως και χιλιάδες τραυματισμούς, με βαριές συνέπειες για τους τραυματίες, τις οικογένειές τους και το ΕΣΥ. Ταυτόχρονα, η κλιματική αλλαγή δημιουργεί νέα δεδομένα, ενώ η ατμοσφαιρική ρύπανση και η ηχορρύπανση αποτελούν ιδιαίτερα επιβαρυντικούς παράγοντες για την υγεία.
Στο κομμάτι της θεραπείας, οι πιέσεις είναι επίσης μεγάλες. Η έλλειψη γιατρών και νοσηλευτών αποτελεί τεράστιο πρόβλημα, το οποίο εντείνεται από τον χρόνο που απαιτείται για την εκπαίδευσή τους. Παράλληλα, η γήρανση του πληθυσμού δημιουργεί επιπρόσθετη πίεση στο ΕΣΥ. Η υπερσυνταγογράφηση φαρμάκων δεν αποτελεί μόνο οικονομική πληγή, αλλά και πρόβλημα δημόσιας υγείας. Συχνά δεν είμαστε στη θέση να γνωρίζουμε καν ποιες πολιτικές δουλεύουν, διότι δεν προβαίνουμε σε κατάλληλες αναλύσεις δεδομένων. Αλλες σοβαρές προκλήσεις συμπεριλαμβάνουν: το κόστος καινοτόμων θεραπειών, την υψηλή ιδιωτική δαπάνη των νοικοκυριών για την υγεία, τις ανισότητες, τη διαφθορά, καθώς και τα γνωστά διαχρονικά προβλήματα δημόσιας διοίκησης.
Μπροστά σε αυτές τις προκλήσεις χρειάζονται νέες δράσεις. Είναι σημαντικό να επιστρατεύσουμε τη Συμπεριφορική Επιστήμη ώστε να βελτιώσουμε τον τρόπο ζωής και την υγεία των Ελλήνων, εξοικονομώντας ταυτόχρονα τεράστια ποσά για το ΕΣΥ. Οπως έχουν δείξει επιστημονικές μελέτες, δεν αρκούν η ενημέρωση και η διαφήμιση. Απαιτούνται οι λεγόμενες «ωθήσεις» (ή nudges), που θα οδηγήσουν τους ανθρώπους σε υγιεινή διατροφή, άσκηση κ.λπ.
Σαράντα χρόνια ζωής μετράει το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Ηρθε η ώρα να περάσει στη δεύτερη (και αποδοτικότερη) φάση του, αναζητώντας έξυπνες λύσεις.
Επειδή όμως οι άνθρωποι πάντα θα νοσούν και η θεραπεία είναι απαραίτητη, χρειάζεται ένα ισχυρό, βιώσιμο και προσβάσιμο δημόσιο ΕΣΥ, στο οποίο κάθε ευρώ που επενδύεται θα αποδίδει τα μέγιστα για τον ασθενή.
Η αξιοποίηση των στατιστικών δεδομένων είναι πρωταρχικής σημασίας. Δεν αρκεί μια απλή ανάγνωση τάσεων, αλλά η σωστή ανάλυση και κατανόηση του τι αποτελέσματα έχουν διάφορες πολιτικές υγείας, ώστε όταν κάτι δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε, να γίνονται παρεμβάσεις και διορθώσεις. Πρέπει να αποφασίσουμε σήμερα πόσους γιατρούς, σε ποιες ειδικότητες και πόσους νοσηλευτές θα χρειαζόμαστε σε 10 χρόνια και να κινηθούμε άμεσα στην κατεύθυνση της εκπαίδευσής τους αλλά και στη δημιουργία κινήτρων για την απασχόλησή τους στο ΕΣΥ. Στο θέμα των φαρμάκων, το σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης πρέπει να αξιοποιηθεί περαιτέρω για να μπορούμε να παρεμβαίνουμε στην κατεύθυνση της σωστής και ορθολογικής συνταγογράφησης προς όφελος των ασθενών. Παγκοσμίως συντελείται μια επανάσταση στην τεχνολογία, στην ψηφιακή μετάβαση και στην τεχνητή νοημοσύνη που μπορεί να συμβάλει και στην εξοικονόμηση πόρων.
Ο εξορθολογισμός των προμηθειών με μαθήματα από την Οικονομική Επιστήμη πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα, ώστε να μη σπαταλώνται πολύτιμοι πόροι. Καθώς το κακό μάνατζμεντ αποτελεί τροχοπέδη στην επίτευξη των στόχων, επιβάλλεται η στελέχωση του ΕΣΥ με καταρτισμένο διοικητικό προσωπικό (μακριά από κομματικά κριτήρια) και η προσαρμογή αμοιβών για την προσέλκυση ικανών στελεχών.
Το ΕΣΥ μετράει 40 χρόνια ζωής και ήρθε η ώρα να περάσει στη δεύτερη (και αποδοτικότερη) φάση του, αναζητώντας έξυπνες λύσεις, βασιζόμενο σε τρεις νέους πυλώνες: α) τη χρήση της συμπεριφορικής επιστήμης, β) τη σωστή αξιοποίηση δεδομένων και γ) τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών. Αν επιστρατεύσουμε τα κατάλληλα εργαλεία, μπορούν να εξοικονομηθούν τεράστιοι πόροι, να σωθούν εκατοντάδες χιλιάδες ζωές και έτσι να επιτευχθεί μια τομή στο ΕΣΥ που θα μείνει στην Ιστορία.
Ο κ. Σωτήρης Βανδώρος είναι καθηγητής Οικονομικών Υγείας, University College London (UCL).
