Υστερα από έντονες ιδεολογικοπολιτικές συζητήσεις και διεργασίες σχεδόν τριών δεκαετιών για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος και την απαγόρευση σύστασης μη κρατικών ΑΕΙ, η ελληνική κυβέρνηση προχωράει σε ένα ιστορικό βήμα. Θεσμοθετεί, με νομοσχέδιο που δόθηκε σε διαβούλευση, τη λειτουργία των μη κερδοσκοπικών παραρτημάτων ξένων ΑΕΙ στη χώρα μας. Το εγχείρημα είναι δύσκολο καθώς το ζητούμενο δεν είναι τα νέα ιδρύματα να συνεισφέρουν μόνο στην εθνική οικονομία, αλλά και να συμβάλουν στην αναβάθμιση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Το μεγαλύτερο μέρος πάντως των 205 άρθρων του νομοσχεδίου αφορά τα δημόσια ΑΕΙ, με ιδιαίτερο βάρος να δίνεται στην ενίσχυση της εξωστρέφειάς τους. Και στο πεδίο αυτό ήδη έχει κινητοποιηθεί η ελληνική ακαδημαϊκή διασπορά, για συνεργασίες με ελληνικά ΑΕΙ.
«Η χώρα μας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μοιάζει με συμπιεσμένο ελατήριο», δήλωσε ο υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης. Ηδη υπάρχουν θετικά μηνύματα για διερεύνηση του πεδίου όχι μόνο από ιδρύματα του εξωτερικού αλλά και από Ελληνες πανεπιστημιακούς που εργάζονται στο εξωτερικό. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η Σορβόννη έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον να δημιουργήσει παράρτημα στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο και γνωστό ιδιωτικό σχολείο που ακολουθεί τη φιλοσοφία γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Το κορυφαίο γαλλικό πανεπιστήμιο ενδιαφέρεται να ξεκινήσει με σχολές θετικών και τεχνολογικών επιστημών (πληροφορική κ.ά.). Επίσης, διερευνώνται οι προθέσεις πανεπιστημίων που διαθέτουν παραρτήματα σε ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες, όπως το Yale, το Johns Hopkins, το Duke, το New York University, το The Rochester Inistitute of Technology, το University of California (όλα έχουν έδρα στις ΗΠΑ).
Η νομική φόρμουλα
Τα μη κερδοσκοπικά παραρτήματα ξένων ΑΕΙ θα λειτουργούν υπό την εποπτεία της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), ως Νομικά Πρόσωπα Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. «Πρόκειται για θεσμικές οντότητες που αποτελούν τον ενδεδειγμένο συγκερασμό των συνταγματικών διατάξεων με το ενωσιακό δίκαιο», αναφέρει ο κ. Πιερρακάκης, τονίζοντας ότι έτσι θα ξεπεραστεί και ο σκόπελος της αντισυνταγματικότητας της θεσμοθέτησης μη κρατικών ΑΕΙ.
«Θα υπάρξει αμφισβήτηση της συνταγματικότητας της ρύθμισης, από δύο πλευρές. Από την Αριστερά που δεν δέχεται την έννοια του “ζωντανού Συντάγματος” που εξελίσσεται –σας θυμίζω ότι η διάταξη για παροχή ανώτατης εκπαίδευσης αποκλειστικά από Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου υιοθετήθηκε επί Χούντας– και από τους ιδιοκτήτες των κολεγίων που θέλουν τα ΑΕΙ να είναι κερδοσκοπικά», σημειώνει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Νίκος Αλιβιζάτος. Ετσι αναμένονται προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας, αλλά η ηγεσία του υπουργείου δηλώνει βέβαιη ότι η φόρμουλα που τελικώς επελέγη είναι σύμφωνη ακόμη και με το γράμμα του Συντάγματος.
Οι όροι εισαγωγής
Οι φοιτητές των μη κρατικών ΑΕΙ πρέπει να έχουν δώσει Πανελλαδικές Εξετάσεις και να έχουν «πιάσει» τη χαμηλότερη ελάχιστη βάση εισαγωγής (ΕΒΕ) στις σχολές και στα τμήματα των δημοσίων ΑΕΙ. Για παράδειγμα, εάν κάποιος το 2023 ήθελε να εισαχθεί σε μη κρατικό ΑΕΙ θα έπρεπε να είχε μέσον όρο τουλάχιστον 8,34 (ήταν η ΕΒΕ για τις σχολές οικονομίας και διοίκησης). Αυτό όμως θα οδηγήσει στο εξής παράδοξο: Κάποιος μπορεί να βρεθεί να σπουδάζει σε μια περιζήτητη σχολή, όπως η ιατρική, η νομική, η ηλεκτρονικών υπολογιστών με μέση επίδοση στις Πανελλαδικές 10, 11 ή 12. Το υπουργείο Παιδείας απαντά ότι η ΕΒΕ αποτελεί το ελάχιστο όριο. Η ΕΘΑΑΕ θα θέτει τα δικά της κλιμακούμενα κριτήρια, όπως επίσης μπορεί και το ίδιο το μη κρατικό ΑΕΙ να έχει θέσει αυστηρά κριτήρια εισαγωγής, τα οποία θα αξιολογούνται από την Αρχή.
Θετικά μηνύματα για διερεύνηση του πεδίου από ξένα ιδρύματα, αλλά και από Ελληνες πανεπιστημιακούς που εργάζονται στο εξωτερικό.
Το αρχικό σχέδιο του υπουργείου Παιδείας ήταν κάθε μη κρατικό ΑΕΙ, ως παράρτημα ξένου, να επιλέγει τους φοιτητές του με βάση το σύστημα που υιοθετεί το μητρικό ΑΕΙ (π.χ. σε Βρετανία, ΗΠΑ κ.λπ.). Με την καθολική ισχύ της ελάχιστης βάσης το υπουργείο απαντά στον ισχυρισμό ότι διατηρεί το κατώφλι μόνο στα δημόσια πανεπιστήμια, για να τροφοδοτεί με πελατεία τα ιδιωτικά ΑΕΙ.
Οι ιδιοκτήτες των ιδιωτικών κολεγίων που τώρα λειτουργούν ως παραρτήματα ξένων ΑΕΙ, θεωρούν ότι είναι λάθος να μπαίνουν γενικοί όροι στον τρόπο επιλογής φοιτητών. Χαρακτηριστικά, ο Νίκος Μακρυπλίδης, μέλος του Συνδέσμου Ιδιωτικών Κολεγίων, ανέφερε στην «Κ» ότι «δεν είναι λογικό όσοι θέλουν να εισαχθούν σε ιδιωτικό ΑΕΙ να πρέπει να περάσουν από Πανελλαδικές Εξετάσεις, με τις οικογένειές τους να πληρώνουν φροντιστήρια, και κατόπιν να πρέπει να έχουν ξεπεράσει την ΕΒΕ που απαιτείται για τα δημόσια ΑΕΙ. Γιατί επιβάλλουμε όρους εισαγωγής σε ένα ξένο ίδρυμα;». Αξιολογώντας τα κριτήρια από πολιτική σκοπιά, η πρώην υπουργός Παιδείας Αννα Διαμαντοπούλου δήλωσε στην «Κ» ότι «τη στιγμή που η τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει διεθνοποιηθεί, και οι φοιτητές μπορούν να σπουδάζουν μέσω Διαδικτύου από το σπίτι τους, στην Ελλάδα το πολιτικό σύστημα επιχειρεί να ορίσει βασικά στοιχεία της λειτουργίας των πανεπιστημίων. Δείχνει μία φοβικότητα που βασίζεται σε αντιλήψεις από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70».
Οι κανόνες λειτουργίας
«Πρόκειται για τα αυστηρότερα κριτήρια που θέτει ευρωπαϊκή χώρα σε μη κρατικά ΑΕΙ», δηλώνει ο κ. Πιερρακάκης, για τους όρους λειτουργίας που θέτει το νομοσχέδιο. Ενδεικτικά, το μη κρατικό ΑΕΙ θα πρέπει στην αρχή να έχει τουλάχιστον τρεις σχολές, με τουλάχιστον 30 διδάσκοντες και το 80% του διδακτικού προσωπικού του πρέπει να κατέχει διδακτορικό τίτλο. Υποχρεωτικά ένα ποσοστό των πόρων του ΑΕΙ θα πρέπει να διατίθεται στην έρευνα.
Αποτελούν οι όροι αυτοί εχέγγυα ποιότητας; «Πολλές διατάξεις πρέπει να εξειδικευτούν προς το αυστηρότερο. Οι 30 καθηγητές είναι πολύ λίγοι. Παράλληλα, πρέπει να υπάρχουν καθηγητές σε διάφορες ακαδημαϊκές βαθμίδες ώστε να αναπτυχθεί μία σχολή. Δεν μπορεί να είναι καθηγητές μόνο της χαμηλότερης βαθμίδας, που έχουν και τις μικρότερες απολαβές. Επίσης, τα μη κρατικά ΑΕΙ για να προσελκύσουν καλούς καθηγητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό πρέπει να προσφέρουν ανταγωνιστικές αμοιβές. Τώρα ακούγεται ότι σε κάποια ιδιωτικά κολέγια διδάσκοντες πληρώνονται με 25 ευρώ την ώρα. Είναι ένα παράδειγμα προς αποφυγήν εάν θέλουμε ποιοτικά ΑΕΙ», παρατηρεί μιλώντας στην «Κ» ο καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Δουκίδης. Η απάντηση από υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου Παιδείας είναι ότι «τα σχετικά ζητήματα θα τα ορίζει και θα τα ελέγχει η ΕΘΑΑΕ».
Η εποπτεία
Οντως η ΕΘΑΑΕ θα είναι το «κρατικό μάτι» στα μη κρατικά ΑΕΙ. «Απαιτείται μία Εθνική Αρχή ισχυρή, που θα συγκροτείται από προσωπικότητες κύρους και να έχει στρατηγικό ρόλο», παρατηρεί ο κ. Αλιβιζάτος. Ο κρίσιμος ρόλος της ΕΘΑΑΕ αναδεικνύεται και από τις πληροφορίες της «Κ» ότι οι ιδιοκτήτες των ιδιωτικών κολεγίων γκρινιάζουν για τη νυν σύνθεση της Εθνικής Αρχής. «Μα είναι όλοι πανεπιστημιακοί δημόσιων πανεπιστημίων, που τώρα είναι αρνητικοί στα κολέγια και καχύποπτοι στην ποιότητα των υπηρεσιών μας. Πώς να ξέρουν πώς λειτουργούμε;» παρατήρησε στην «Κ» ιδιοκτήτης μεγάλου κολεγίου της Αθήνας.
Ποια θα έλθουν
Είναι εύκολη η προσέλκυση γνωστών ΑΕΙ για να δημιουργήσουν στην Ελλάδα παραρτήματα; «Προς το παρόν δεν μπορούμε να περιμένουμε πολλά. Τα μεγάλα ξένα ΑΕΙ κατευθύνονται στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σιγκαπούρη για να απευθυνθούν στις αγορές της Μέσης Ανατολής και της Ασίας. Θα χρειαστεί να γίνουν σοβαρά βήματα στην Ελλάδα ώστε η χώρα να καταστεί εκπαιδευτικός κόμβος της νοτιοανατολικής Μεσογείου», παρατηρεί στην «Κ» ο Σωκράτης Κάτσικας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Επιστημών και Τεχνολογίας της Νορβηγίας και πρώην πρύτανης του Παν. Αιγαίου. Ο ίδιος έχει εμπειρία από την κυπριακή τριτοβάθμια εκπαίδευση –υπήρξε πρύτανης σε ΑΕΙ της χώρας– η οποία αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια χάρη στους Ελλαδίτες.
Από τους 40.000 Ελληνες που τώρα σπουδάζουν στο εξωτερικό, οι 18.000 είναι στην Κύπρο (18.000), 9.500 στη Βρετανία (9.500) και 4.200 στη Βουλγαρία. Τα δίδακτρα σε ιδιωτικά ΑΕΙ της Κύπρου για τα περιζήτητα προπτυχιακά στην Ιατρική είναι περίπου 21.000 ευρώ ετησίως και σε Βουλγαρία και Ρουμανία περί τις 9.000 ευρώ. Αυτοί οι αριθμοί ενισχύουν το επιχείρημα της κυβέρνησης για ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ, αφού πολλοί νέοι θα μείνουν στην Ελλάδα αντί να φύγουν στα Βαλκάνια και την Κύπρο.
Αλλωστε προς το παρόν εκτός από τις διεργασίες στα 33 ιδιωτικά κολέγια της χώρας, διεργασίες για εγκατάσταση στην Ελλάδα έχουν κάνει δύο κυπριακά ιδιωτικά πανεπιστήμια. Μάλιστα, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της «Κ», η Κύπρος αντιμετωπίζει με δυσπιστία το βήμα της ελληνικής κυβέρνησης, αφού θεωρείται δεδομένο ότι πολλοί Ελληνες θα επιλέξουν τα ελληνικά μη κρατικά ΑΕΙ.
Τα πρώτα μη κρατικά ΑΕΙ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του υπουργείου Παιδείας, θα ξεκινήσουν από τον Σεπτέμβριο του 2025 και μετά.
