Από τις κάθετες οδούς Μυκάλης και Δεληγιώργη μέχρι τις οριζόντιες Πειραιώς και Αχιλλέως, αν σχεδιάσει κάποιος σε ένα χαρτί όλες τις οδούς του Μεταξουργείου, τότε θα αντιληφθεί πως σχηματίζεται κάτι σαν μονοκατοικία. Για την περιοχή με τα «ανήσυχα-αναξιοποίητα-αμέριμνα» διατηρητέα κτίρια και την εργατική φυσιογνωμία, αυτό δεν αποτελεί σύμπτωση αλλά τραγική ειρωνεία.
Εχοντας μπει σχετικά πρόσφατα στο στόχαστρο επενδυτών όπως και επιχειρηματιών της γαστρονομίας, το Μεταξουργείο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «η μεγάλη του άστεως αδικημένη». Εν αντιθέσει με άλλες γειτονιές, παραμένει υποβαθμισμένη και εγκαταλελειμμένη παλεύοντας να διατηρήσει τη φυσιογνωμία της, αλλά και αυτήν την αίγλη του λαμπρού αρχαιοελληνικού παρελθόντος του τόπου όπου εκφώνησε ο Περικλής τον περίφημο Επιτάφιό του.
Παρ’ ότι τον 19ο αιώνα η περιοχή προοριζόταν να γίνει συγκρότημα ανακτόρων του βασιλιά Οθωνα, εν τέλει λίγα χρόνια μετά στέγασε το μεγαλύτερο εργοστάσιο επεξεργασίας μεταξιού στη χώρα. Ανοιξε έτσι τον δρόμο για τη δημιουργία μιας εργατικής γειτονιάς με τεχνίτες, μικρεμπόρους, ανθρώπους του μόχθου και φτωχόσπιτα. Η προσέλκυση εργαστηρίων αμαξωμάτων αυτοκινήτων κατά τον 20ό αιώνα «κλείδωσε» το βιομηχανικό και βιοτεχνικό τοπίο της λαϊκής συνοικίας, συγκεντρώνοντας ακόμη περισσότερους ελεύθερους επαγγελματίες.
Η ανθρωπογεωγραφία της περιοχής αλλάζει το δεύτερο μισό του 1900, καθώς στα εγκαταλελειμμένα οικόπεδα θα εγκατασταθεί πλήθος μεταναστών, κυρίως μουσουλμάνοι και τσιγγάνοι από τη Θράκη, ενώ από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, περισσότεροι Αλβανοί, Πολωνοί, Βούλγαροι, Ρώσοι, Αιγύπτιοι και Κινέζοι θα βρουν στέγη εκεί συμβάλλοντας στη διαμόρφωση του Μεταξουργείου που γνωρίζουμε σήμερα.
Πλέον, η γειτονιά λατρεύεται ως στέκι από επισκέπτες που φανερά δηλώνουν ότι δεν θα μπορούσαν να ζήσουν εκεί. Την ίδια ώρα οι κάτοικοι παρακολουθούν την αργή και σταθερή άνοδο των Airbnb λίγο πιο πάνω από τα πεζοδρόμια της ανομίας και των σπασμένων Ι.Χ. Βλέπουν παλιά στέκια να κλείνουν εξαιτίας της αύξησης των τιμών των ενοικίων, απλώνοντας σπασμωδικά το χέρι τους για να δώσουν μερικά κέρματα στους τοξικοεξαρτημένους. Παρατηρούν τις δόσεις μινιμαλιστικής γεωμετρίας των νέων εστιατορίων να «κοντράρουν» τις μεταξουργιώτικες «φαβέλες», τη στιγμή που την προσοχή τους αποσπούν η κακοσμία και η βρομιά.
Οι κάτοικοι του Μεταξουργείου δεν είναι μόνο όσοι προχώρησαν στην «κηδεία της περιοχής» προ εβδομάδων εκφράζοντας την εναντιώσή τους στην «επέλαση» του Airbnb, που έχει εκτοξεύσει τις τιμές των ενοικίων. Είναι πολλοί ακόμη που σκέφτονται πως ενδεχομένως σε λίγο καιρό η περιοχή αυτή δεν θα τους χωράει, ακόμη και αν εκείνοι σκληραγωγήθηκαν για να τη συνηθίσουν. Ακόμη και αν γι’ αυτούς είναι πια αναντικατάστατη.
Σε μία προσπάθεια να αποτυπώσει τη σημερινή κατάσταση στη γειτονιά του μεταξιού, η «Κ» συνομίλησε με κατοίκους και εργαζόμενους του Μεταξουργείου και κατέγραψε τα προβλήματα και τις ανησυχίες τους σε μία περίοδο που η αστική φυσιογνωμία αλλάζει.
«Κάποτε ήμασταν “No man’s land” -Τώρα δεν βρίσκεις στέγη»
Ο καλλιτέχνης PhotoHarrie μένει στο Μεταξουργείο τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια, έχοντας βιώσει την «άνοδο και την πτώση» της περιοχής. «Το 2010 ήταν η πρώτη φορά σε αυτή τη γειτονιά που ένιωθες ότι υπάρχει μία δυναμική. Μποέμ καλλιτέχνες, εκθέσεις και βραδιές αφιερωμένες στην τέχνη. Πριν από αυτό ήμασταν στη “No man’s land”. Ερχόμενοι στο σήμερα, είναι εξαιρετικά δύσκολο κάποιος που θέλει να μείνει στο Μεταξουργείο να βρει κάτι “κανονικό”», εξηγεί.
Εχοντας αλλάξει και αυτός δύο φορές σπίτι στην περιοχή, θεωρεί πως το σχετικά χαμηλό νοίκι είναι πλέον προνόμιο όσων ζουν εδώ πολλά χρόνια και φυσικά των τυχερών. «Το 2011 έμενα σε διαμέρισμα 70 τετραγωνικών και έδινα 200 ευρώ τον μήνα. Πλέον τα ενοίκια για κάποιον που θέλει να ζήσει εδώ ξεκινούν από 350 ευρώ και φτάνουν μέχρι τα 500. Ευτυχώς εγώ ακόμη δίνω λιγότερα από τους φίλους στα Εξάρχεια και την Κυψέλη, αλλά είμαι κατοικος εδώ και 14 χρόνια».
Το ενοίκιο σε ένα διαμέρισμα 80 τ.μ. σε παλιά πολυκατοικία στο Μεταξουργείο μπορεί να αγγίξει πια και τα 1.000 ευρώ.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και ο μεσίτης Θανάσης Ζηρογιάννης, τονίζοντας πως ενώ κάποτε αυτή η περιοχή ήταν στα αζήτητα, η αύξηση των Airbnb στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας την επανατοποθέτησε στον χάρτη των ξένων και Ελλήνων επενδυτών. «Πλέον ένα επιπλωμένο και ανακαινισμένο διαμέρισμα 40 τ.μ. προς την πλευρά της Ιεράς Οδού ενοικιάζεται 10 ευρώ/τ.μ. Επίσης το ενοίκιο σε ένα διαμέρισμα 80 τ.μ. σε παλιά πολυκατοικία στο Μεταξουργείο μπορεί να αγγίξει πια και τα 1.000 ευρώ. Οσον αφορά τις πωλήσεις, πρόσφατα είχα αναλάβει την πώληση μιας παλιάς μονοκατοικίας εκεί η οποία είχε τιμή εκκίνησης τα 250.000 ευρώ».
Οπως σημειώνει ο κ. Ζηρογιάννης οι παραπάνω τιμές θεωρούνται σχετικά υψηλές για το επίπεδο διαβίωσης στην περιοχή, ενώ από την πλευρά του σταθμού Λαρίσης τα ενοίκια παραμένουν φθηνότερα.
Εκτός από την αύξηση των ενοικίων που αποτελεί ένα νέο αγκάθι στο Μεταξουργείο, ο PhotoHarrie θεωρεί πως η περιοχή έχει σημαντικότερα πράγματα να λύσει. «Εδώ ζούμε λίγο το δικό μας “Κατάθλιψη, Τόλμη και Γοητεία”. Σίγουρα οι οίκοι ανοχής και η Chinatown έχουν συντελέσει στη διαμόρφωση της ταυτότητας της περιοχής, ωστόσο δεν νομίζω πια πως οι κάτοικοι λέμε “Α τι ωραία που είμαστε εδώ με τα ερείπια και τους οίκους ανοχής”».
Ωστόσο, όπως εξομολογείται είναι και στιγμές που χαίρεται που υπάρχουν. «Δεν μπορείς να πεις “όχι” όταν σε καλούν σε εικαστική έκθεση σε οίκο ανοχής ή πας να παρακολουθήσεις Mεταξουργιώτισσες σε παράσταση στο Σωματείο Οδηγών Ταξί. Αυτά τα “κουλά” μόνο εδώ θα τα δεις».
«Η συνοικία του Ψυρρή διευρύνεται προς τα εδώ»
Ο Δημήτρις Γαρρής, ιστορικός και υποψήφιος διδάκτορας, βρέθηκε πριν δέκα χρόνια στο Μεταξουργείο λόγω μιας οικογενειακής κληρονομιάς. Εκτός ότι θα ήταν δίπλα στο κέντρο, του άρεσε αυτή η αίσθηση της γειτονιάς. Σήμερα κάθε φορά που ένα στέκι του κλείνει, αγανακτεί.
«Επέλεξα και συνήθισα να συχνάζω σε αυτά τα μικρά μαγαζιά, τύπου καφενεία. Ωστόσο από την πανδημία και μετά η αλλαγή της φυσιογνωμίας των μαγαζιών της περιοχής είναι έκδηλη, ενώ τα ενοίκια αυξάνονται και τα πιο μικρά δεν αντέχουν και κλείνουν. Εγώ κατάλαβα πως κάτι αλλάζει στην περιοχή όταν έκλεισε το αγαπημένο μου στέκι και στη θέση του άνοιξε ένα σαν αυτά στο Κολωνάκι. Πρόσφατα έμαθα πως κλείνει και το αγαπημένο μου σουβλατζίδικο», αναφέρει.
Την περασμένη Κυριακή έγινε μία ανοιχτή συνέλευση κατοίκων για το μέλλον της περιοχής και τη θέση που θα κρατήσουν οι ίδιοι. Τότε, όπως αναφέρει ο κ. Γαρρής, αντιλήφθηκε κάτι για πρώτη φορά. «Δεν μιλάμε για εξευγενισμό της περιοχής, διότι απλώς το Μεταξουργείο παραμένει υποβαθμισμένο. Μιλάμε για ατόφια τουριστικοποίηση. Νιώθω δηλαδή πως του Ψυρρή διευρύνεται προς τα εδώ και ο χαρακτήρας της περιοχής θολώνει».
«Αλλες εικόνες βλέπω ως κάτοικος και άλλες ως εργαζόμενος»
Ο ηθοποιός Παντελής Αρουσαλίδης εκτός από κάτοικος του Μεταξουργείου είναι και εργαζόμενος σε γνωστό κατάστημα εστίασης στην περιοχή. «Το Μεταξουργείο το έχω δει από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Το περίεργο είναι πως άλλες εικόνες βλέπω ως κάτοικος και άλλες ως εργαζόμενος. Ως κάτοικος επειδή μένω από τη μεριά της πλατείας Βάθης μου είναι πιο έντονη η εικόνα της εγκληματικότητας και της χρήσης. Από την άλλη ως εργαζόμενος στην πλατεία βλέπω την πιο καθαρή και περιποιημένη πλευρά» εξηγεί ο ίδιος.
Παρατηρώντας την άνοδο του τουρισμού τα τελευταία χρόνια, ο κ. Αρουσαλίδης θεωρεί πως η περιοχή χρειάζεται αυτό τον εξευγενισμό και η τρέχουσα περίοδος είναι η καταλληλότερη.
«Η παρουσία των Γάλλων και στη συνέχεια των Αμερικανών είναι πολύ πιο έντονη από παλιά. Οι περισσότεροι τουρίστες μου λένε πως η πλατεία είναι σαν όαση σε σχέση με την ανατολική πλευρά της γειτονιάς όπου επιλέγουν να μη συχνάζουν. Οσο το γιατί έρχονται; Σίγουρα η φθηνή διαμονή σε συνδυασμό με την κοντινή απόσταση από το κέντρο είναι τα βασικότερα κριτήρια», εξηγεί.
Για τον ίδιο είναι ιδιαίτερα περίεργο το ότι κάποιοι εναντιώνονται στην αύξηση του τουρισμού, διότι αν δεν υπάρχει αυτή η κίνηση ο τόπος θα ερημώσει. Αλλωστε, όπως λέει, η αύξηση του ενοικίου είναι ένα γενικότερο πρόβλημα. «Θα ήθελα πολύ να έρθει μία ημέρα που αυτή η περιοχή δεν θα είναι μόνο στέκι των πολλών, αλλά οι άνθρωποι θα την επιλέγουν για να ζήσουν μόνιμα. Αυτό βέβαια για να συμβεί θα πρέπει να υπάρξει και η κατάλληλη πρόνοια για όσους το χρειάζονται», καταλήγει.
Το πρότζεκτ των 25 εκατομμυρίων που ναυάγησε
Το όνομα του Ιάσονα Τσάκωνα παραμένει «κολλημένο» –σαν ένα γκράφιτι– σε πολλά κτίρια του Μεταξουργείου. Ο πολυσυζητημένος ιδρυτής της εταιρείας ανάπτυξης ακινήτων «Oliaros» είχε αναλάβει πριν από περίπου δέκα χρόνια αυτό που ο ίδιος ονομάζει σήμερα «αναγέννηση» του Μεταξουργείου. Ωστόσο όταν το σχέδιο ναυάγησε την εποχή της κρίσης, το καθένα από τα 42 ακίνητα που ήταν στην ιδιοκτησία του απέκτησε και από έναν διαφορετικό μύθο για τους κατοίκους της περιοχής.
«Πρωτοήρθα στο Μεταξουργείο το 2004 όπου αποφάσισα να κάνω έναν πολυχώρο. Τον ονόμασα “417” και στον πάνω όροφο έκανα το γραφείο μου. Επέλεξα το Μεταξουργείο γιατί ήταν κέντρο απόκεντρο με πολλά κενά οικόπεδα και διατηρητέα νεοκλασικά και λέω “εδώ είμαστε”. Το πρώτο κτίριο που αγόρασα ήταν στην Ιάσονος –όπου φέρει και το όνομά μου– και έφτασα να έχω στην κατοχή μου 42 ακίνητα, τα οποία άρχισα να τα δουλεύω με 25 αρχιτεκτονικά γραφεία. Στη συνέχεια, το 2007 ξεκίνησε η λειτουργία του μη κερδοσκοπικού συλλόγου “Πρότυπη Γειτονιά” με στόχο τις έρευνες για τον δημόσιο χώρο και την ιστορία της περιοχής. Επόμενο project ήταν το “ReMap”, ένα πολύπλευρο καλλιτεχνικό πρόγραμμα που λειτούργησε παράλληλα με την πρώτη Μπιενάλε. Το 2010 ήρθε ακόμη μία δράση το “Up to 35”, όπου αρχιτέκτονες μέχρι 35 ετών θα παρέδιδαν σχέδια για φοιτητικές κατοικίες στο Μεταξουργείο. Ακολούθησαν πολλές μελέτες σε συνεργασία με τον δήμο, σχετικά με τον φωτισμό, την πεζοδρόμηση, την αξιοποίηση χώρου για παιδικές χαρές κ.λπ.», αφηγείται ο κ. Τσάκωνας.
Ο ίδιος θυμάται πως το 2013 ξεκίνησε μία συζήτηση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα για το πώς η καλλιτεχνική αυτή όψη της γειτονιάς θα γίνει μόνιμη. «Το 2014 καταθέσαμε ένα μεγάλο project με το όνομα “JESSICA” και λάβαμε προέγκριση 25 εκατομμυρίων ευρώ. Επόμενο βήμα ήταν η συμβολή του δήμου στον δημόσιο χώρο με 8 εκατομμύρια, καθώς όλες οι μελέτες είχαν γίνει ήδη από εμάς δωρεάν. Τότε ξεσπάει η κρίση, παγώνουν όλα, ο δήμος αποσύρει τη στήριξή του και συνειδητοποιώ πως το έργο όπως το είχα στο μυαλό μου ήταν κάτι ουτοπικό. Σταμάτησα και βρέθηκα με 42 ακίνητα αμανάτι».
Το όραμα για το μέλλον της περιοχής μπαίνει στη γενικότερη συζήτηση για το μέλλον της Αθήνας όπου η ανάπτυξη πια δεν έχει στοιχεία διαχρονικότητας και τοπικισμού. Οι ρίζες της πόλης έχουν αρχίσει να κονταίνουν και το καμπανάκι του κινδύνου χτυπά, όταν βλέπεις πως φίλοι σου δεν βρίσκουν πού να μείνουν.
Ερχόμενος στο σήμερα εκτιμά πως αν είχαν υλοποιηθεί όλα τα παραπάνω, τότε το Μεταξουργείο θα ήταν παγκόσμιο case study. «Από τα 16 διατηρητέα, έχω πουλήσει τα περισσότερα, καθώς και τα μεγάλα ακίνητα στην Ιερά Οδό. Εχουν απομείνει κάποια διατηρητέα, ωστόσο δεν ενδιαφέρεται κάποιος να τα αγοράσει, καθώς και κενά οικόπεδα».
Βλέποντας τη γενικότερη αλλαγή του αθηναϊκού κέντρου, ο επιχειρηματίας επισημαίνει πως θέλει προσοχή η χρήση του όρου «εξευγενισμός». «Κατά τη γνώμη μου για όλους υπάρχει χώρος, αρκεί να υπάρχει σχέδιο, όραμα και μέτρο. Τώρα έχει χαθεί το μέτρο. Το όραμα για το μέλλον της περιοχής μπαίνει στη γενικότερη συζήτηση για το μέλλον της Αθήνας όπου η ανάπτυξη πια δεν έχει στοιχεία διαχρονικότητας και τοπικισμού. Οι ρίζες της πόλης έχουν αρχίσει να κονταίνουν και το καμπανάκι του κινδύνου χτυπά, όταν βλέπεις πως φίλοι σου δεν βρίσκουν πού να μείνουν».
Τι προτείνουν οι κάτοικοι για να σωθεί το Μεταξουργείο
Η ιδιοκτήτρια γκαλερί και επί 19 χρόνια κάτοικος του Μεταξουργείου, Ρεβέκκα Καμχή, σημειώνει πως όσα χρόνια είναι εκεί ως επιχειρηματίας και ως κάτοικος λίγα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο. «Θα φανεί κάπως περίεργο αλλά όταν αγόρασα το ακίνητο για την γκαλερί μου θεωρούσα πως η περιοχή δεν είχε τέτοια προβλήματα. Μόλις εγκαταστάθηκα διαπίστωσα πόσο χάλια ήταν», εξηγεί προσθέτοντας πως ουκ ολίγες φορές η ίδια έπλενε το πεζοδρόμιο απέξω διότι είχε αίματα.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα του Μεταξουργείου είναι τα εγκαταλελειμμένα του κτίρια, τα οποία κατοικούνται πλέον από τους τοξικοεξαρτημένους, τους εμπόρους ναρκωτικών και τη μαφία, με αποτέλεσμα στην περιοχή να «δεσπόζουν» η ανομία, η βρομιά και η εγκατάλειψη.
Για την κ. Καμχή το μεγαλύτερο πρόβλημα του Μεταξουργείου είναι τα εγκαταλελειμμένα του κτίρια, τα οποία κατοικούνται πλέον από τους τοξικοεξαρτημένους, τους εμπόρους ναρκωτικών και τη μαφία, με αποτέλεσμα να «δεσπόζουν» η ανομία, η βρομιά και η εγκατάλειψη στην περιοχή. «Τόσο εγώ όσο και άλλοι κάτοικοι προσπαθούμε από την εποχή που ήταν δήμαρχος ο κ. Κακλαμάνης να βρούμε μία λύση για όλα τα εγκαταλελειμμένα κτίρια. Εχουν περάσει τρεις δημοτικές Αρχές και δεν έχει γίνει το παραμικρό» επισημαίνει.
Θεωρώντας πως το Μεταξουργείο εν έτει 2024 είναι και πάλι στο μηδέν, η ίδια πιστεύει πως για τα δύο πολύ δύσκολα προβλήματα της εγκληματικότητας και του υπερτουρισμού υπάρχουν δύο πολύ εύκολες λύσεις.
«Αρχικά θεωρώ πως πρέπει να υπάρχουν ποινές προς τους ιδιοκτήτες οικοπέδων ή ακινήτων που εγκαταλείπουν την περιουσία τους και υποβαθμίζουν τη ζωή των γειτόνων τους. Είναι πολύ σημαντικό να γίνει άμεσα ένας νόμος όπου αν δεν ανταποκρίνονται οι ιδιοκτήτες ύστερα από κάποια χρόνια, να μπορεί το κράτος να πράξει ανάλογα σε σχέση με τον τίτλο ιδιοκτησίας», εξηγεί.
Οσο για τη ραγδαία αύξηση των χώρων εστίασης και των Airbnb που ωθούν τους κατοίκους να φύγουν από το Μεταξουργείο λόγω του θορύβου, της μυρωδιάς και του παράνομου πάρκινγκ, η ίδια θεωρεί πως πρέπει να μη δοθεί καμία καινούργια άδεια εστίασης στην περιοχή.
Υπάρχουν κάτοικοι που δεν μπορούν να ζήσουν άλλο στο Μεταξουργείο λόγω του θορύβου, της μυρωδιάς και του παράνομου πάρκινγκ των επισκεπτών που δεν ζουν στην περιοχή.
Στα παραπάνω συμφωνεί και ο επίσης κάτοικος και αρχιτέκτονας Γιώργος Κουρμαδάς, εξηγώντας πως και ιστορικά σε αυτή την περιοχή οι κάτοικοι δεν είχαν ποτέ το προνόμιο της επιλογής. «Θα ήθελα να υπάρξει μία οριοθέτηση του χώρου που προορίζεται για επενδύσεις ώστε η πόλη να μη γίνει έρμαιο των μεγαλοεπενδυτών, ενώ συμφωνώ ότι ο κορεσμός των επιχειρήσεων εστίασης απειλεί τη μόνιμη στέγη. Γνώμη μου είναι πως πρέπει να υποστηρίξουμε τη γειτονιά μας και είναι ώρα να ξυπνήσουμε», καταλήγει.
Πηγές:
Γειτονιές της παλιάς Αθήνας. Το Μεταξουργείο. Κολωνός – Ακαδημία Πλάτωνος, του Κώστα Χατζιώτη, εκδόσεις Δήμου Αθηναίων, Αθηναϊκή Βιβλιοθήκη
Το Μεταξουργείο της Αθήνας, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών
Μουσουλμάνοι/ες μετανάστες/τριες στην Αθήνα: Ισλαμοφοβία – Κοινωνικός Αποκλεισμός – Ενταξη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Διπλωματική Εργασία
