Θα μπορούσαν παρεμβάσεις και λύσεις βασισμένες στη φύση και σχέδια έξυπνης διαχείρισης κρίσιμων περιοχών για την εκδήλωση και την εξάπλωση δασικών πυρκαγιών να ανασχέσουν και να περιορίσουν την τάση μεγέθυνσης των καταστροφικών πυρκαγιών στην ύπαιθρο; Το ευρωπαϊκό έργο MediterRE3, στο οποίο συμμετέχει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, προωθεί την υιοθέτηση πρακτικών έξυπνης διαχείρισης περιοχών που απειλούνται με πυρκαγιές στη Μεσόγειο. Μάλιστα, μελέτη μοντελοποίησης που έκανε η oμάδα Climadapt του Αστεροσκοπείου και το Ινστιτούτο Oikos, δείχνει πως η εφαρμογή τέτοιων πρακτικών στο μόλις 5% των περιοχών υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς μπορεί να μειώσει τις εκτάσεις που καίγονται ετησίως κατά 15%.
«Οι πυρκαγιές στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο που καταγράφηκαν το 2022 από το EFFIS (Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών για τις δασικές πυρκαγιές) υπερέβησαν κατά τρεις φορές τον μέσο όρο των τελευταίων 17 ετών. Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε ούτε το καλοκαίρι του 2023», αναφέρουν οι υπεύθυνοι του προγράμματος, τονίζοντας πως η πυρκαγιά στον Εβρο πέρυσι τον Αύγουστο κατέστρεψε περισσότερα από 800 τετραγωνικά χιλιόμετρα (μια έκταση διπλάσια από το Παρίσι) και είναι η μεγαλύτερη που έχει παρατηρηθεί ποτέ στην Ε.Ε. από το 2000, σύμφωνα με το EFFIS. «Εκτός των άλλων συνεπειών, οι πυρκαγιές προκαλούν και εκπομπές τεραστίων ποσοτήτων CO2, που αυξάνουν τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Το EFFIS εκτιμά ότι οι συνολικές εκπομπές από δασικές πυρκαγιές στην Ε.Ε. και στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2022 ήταν 9 μεγατόνοι άνθρακα, ισοδύναμες με εκείνες που εκπέμπουν 10.000.000 αυτοκίνητα την ίδια περίοδο», λέει στην «Κ» ο Χρήστος Γιαννακόπουλος, διευθυντής Ερευνών στο Αστεροσκοπείο. Μάλιστα, όπως σημειώνει, «στο μέλλον λόγω της κλιματικής αλλαγής θα συναντάμε πιο συχνά συνθήκες για την εκδήλωση μεγάλων δασικών πυρκαγιών, με υψηλές θερμοκρασίες και ανέμους, μαζί με εξαιρετικά χαμηλή ατμοσφαιρική υγρασία κ.λπ.».
«Προσπαθούμε να δούμε με ποιες παρεμβάσεις μπορούμε να μειώσουμε κυρίως την επέκταση της φωτιάς. Δηλαδή, ακόμη κι αν δεν καταφέρουμε να αποτρέψουμε την εκδήλωσή της, να μην κάψει μεγάλες εκτάσεις», λέει στην «Κ» ο δρ Τιμ βαν ντερ Σρίεκ, εξωτερικός συνεργάτης του ΕΑΑ και συντελεστής του έργου. «Σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα δίνονται πολλά χρήματα για την καταστολή των δασικών πυρκαγιών, αλλά όχι για την πρόληψη και μάλιστα με μέτρα που έρχονται από την ίδια τη φύση» συμπληρώνει ο ολλανδικής καταγωγής ειδικός σε θέματα Γεωμορφολογίας.
Το έργο MediterRE3 έχει καταγράψει μια ολόκληρη γκάμα «έξυπνων παρεμβάσεων», που προσαρμόζουν τις αρχές της αποκατάστασης δασικού τοπίου –μιας από τις πιο ευρέως εφαρμοσμένες λύσεις βασισμένες στη φύση (NBS solutions)– για την προώθηση της ανθεκτικότητας των μεσογειακών δασικών τοπίων και τη μείωση του κινδύνου πυρκαγιάς στην περιοχή της Μεσογείου. Οι δράσεις που περιγράφονται στις κατευθυντήριες γραμμές στοχεύουν στη μείωση της εύφλεκτης βιομάζας και στην αύξηση της περιβαλλοντικής ποικιλομορφίας με την αποκατάσταση του τυπικού περιβαλλοντικού «μωσαϊκού» τοπίου της Νότιας Ευρώπης.
«Υπάρχουν άλλα απλά σημαντικά πράγματα, όπως οι καθαρισμοί κατά μήκος των δρόμων, γιατί εκεί εκδηλώνονται συχνά πυρκαγιές. Είναι σημαντικό να μην υπάρχουν διάσπαρτα σπίτια στο δάσος και σε κάθε περίπτωση να υποχρεούνται σε καθαρισμό του περιβάλλοντος χώρου του κτιρίου», λέει. Οπως σημειώνεται και στις προτάσεις του έργου, σε πολλές χώρες ορίζεται στη χωροταξική νομοθεσία η απόσταση ασφαλείας που δεν πρέπει να υπάρχουν δέντρα γύρω από σπίτια για την πρακτική διαχείριση του κινδύνου πυρκαγιάς, η οποία κυμαίνεται από 50 έως 400 μέτρα.
Οι ερευνητές προτείνουν ακόμη τον συσχετισμό της γεωμορφολογίας του εδάφους, της πιθανής κίνησης της φωτιάς με το σύνολο των επεμβάσεων που κάνουμε. «Εάν σε ένα χωριό γνωρίζουμε ή μπορούμε με τα μοντέλα να δούμε ότι η φωτιά μπορεί να πλησιάσει από μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, τότε το γήπεδο ποδοσφαίρου που θέλουμε να φτιάξουμε μπορούμε να το τοποθετήσουμε σε εκείνη την πλευρά», σημειώνει ο Ολλανδός ερευνητής.
Σύμφωνα με τις προτάσεις της ερευνητικής ομάδας, οι αντιπυρικές ζώνες δεν είναι ανάγκη να είναι παντού «ξυρισμένες», αλλά μπορούν να αποτελούνται από αραιές δενδροφυτείες άγριων ή φυτεμένων δασικών ειδών και αγροδασικών δέντρων, όπως καστανιές, κερασιές, δαμασκηνιές, αμυγδαλιές, συκιές, χαρουπιές, ελιές κ.ά. Στις «έξυπνες λύσεις» της φύσης περιλαμβάνεται επίσης το σταμάτημα της καύσης βιομάζας, όπως για παράδειγμα των κλαδεμάτων, που δημιουργεί κινδύνους πυρκαγιάς. Οπως αναφέρεται, οι σύγχρονες γεωργικές πρακτικές δίνουν αξία σ’ αυτή τη βιομάζα, ενσωματώνοντάς την στο έδαφος, παράγοντας βιοενέργεια και κομπόστ. Ετσι, όχι μόνο μειώνεται ο κίνδυνος φωτιάς, αλλά ενισχύεται η γονιμότητα του εδάφους, η υγρασία του και το τοπικό μικροκλίμα.
Η ομάδα Climadapt του Αστεροσκοπείου ανέπτυξε επίσης ένα πρωτόκολλο για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας τοπίων έξυπνων πυρκαγιών (fire-smart landscapes) χρησιμοποιώντας δημόσια δεδομένα. «Μ’ αυτές τις παρεμβάσεις, όχι μόνο μπορούμε να περιορίσουμε τις καμένες δασικές εκτάσεις, αλλά να μειώσουμε και τις εκπομπές CO2 που οδηγούν στην κλιματική αλλαγή, συμβάλλοντας έτσι στην επίτευξη των στόχων κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050», σημειώνει ο κ. Γιαννακόπουλος.
