Μια 31χρονη διασχίζει την Πελοπόννησο με το αυτοκίνητό της. Στην επιστροφή για την Αθήνα, οι άλλες επιβαίνουσες τη ρωτάνε αν θέλει να κάνει παιδιά. «Εχω βαρεθεί να συζητάω γι’ αυτό το θέμα», απαντάει εκείνη. «Με τις φίλες μου», συνεχίζει, «μιλάμε όλη την ώρα για την κατάψυξη». Αναφέρεται στην κρυοσυντήρηση ή κατάψυξη ωαρίων, τη διαδικασία κατά την οποία γίνεται λήψη των ωαρίων μιας γυναίκας, αφότου έχει προηγουμένως χορηγηθεί η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, και στη συνέχεια καταψύχονται σε εργαστήριο, μέχρι –και αν– θελήσει η ίδια να επιχειρηθεί η γονιμοποίησή τους.
Οταν προχώρησε, το 2017, στην κρυοσυντήρηση των ωαρίων της η Ελένη Βαρβιτσιώτη, ήταν ένα θέμα που δεν συζητούνταν πολύ. «Ασχέτως του αν θα θελήσω να κάνω παιδί ή όχι, νιώθω μεγάλη ανακούφιση που το έχω κάνει, και που δεν έχω το άγχος που θα βίωνα σε σχέση με το ότι περνάει ο χρόνος· μου έδωσε μια ελευθερία», δηλώνει σήμερα. Πλέον, όλο και περισσότερες γυναίκες μοιράζονται την ίδια άποψη.
Κοινωνική πίεση
Μιλώντας στην «Κ», εξηγούν γιατί έχουν αποφασίσει να προχωρήσουν στη συγκεκριμένη διαδικασία, την οποία κάποιες περιγράφουν ως «ασφάλεια ζωής». «Την πληρώνεις και ας μην τη χρησιμοποιήσεις», λέει η 36χρονη Κατερίνα Καραβιώτη. Είναι μια απόφαση που σκέφτεται να πάρει εδώ και τρία χρόνια. Τώρα ήρθε η ώρα, σημειώνει στην «Κ», τονίζοντας ότι θα προχωρήσει στην κατάψυξη των ωαρίων της μες στους επόμενους δύο μήνες. Ο λόγος; Δεν έχει σκοπό να τεκνοποιήσει αυτή τη στιγμή, αλλά είναι κάτι που ξέρει σίγουρα πως θέλει να κάνει στο μέλλον. Κάπως έτσι το σκέφτηκε και η 33χρονη Ανθή. Αρχικά ήθελε να το κάνει στα 28 της, αλλά η γυναικολόγος της τη συμβούλεψε να περιμένει μέχρι να γίνει 30. Το θέμα πέρασε στο πίσω μέρος του μυαλού της, μέχρι πέρυσι. «Ημουν 32 και single και σε ένα μεταβατικό στάδιο γενικότερα», δηλώνει στην «Κ». Βρήκε την κρυοσυντήρηση, στην οποία εντέλει θα προχωρήσει τον Σεπτέμβριο, μια λύση ανακουφιστική. «Για να μην έχω το αναπόφευκτο άγχος του να ξέρεις ότι θέλεις να κάνεις παιδί αλλά μεγαλώνεις, και για να μην ψάχνεις, ακόμη και υποσυνείδητα, σύντροφο με γνώμονα αυτό», τονίζει. «Υπάρχει κοινωνική πίεση από παντού», συμπληρώνει, «με αποτέλεσμα κοπέλες άνω των 30 να κάνουν λάθος επιλογές».
Ο Ευάγγελος Μακράκης, αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και διευθυντής της μονάδας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ΥΓΕΙΑ IVF-Εμβρυογένεσις, σχολιάζει στην «Κ» ότι η καλύτερη ηλικία για να καταψύξει μια γυναίκα τα ωάριά της είναι μεταξύ 30 και 35 ετών.
Με τα σύγχρονα πρωτόκολλα, δεν επηρεάζεται ούτε η κατάσταση ούτε οι παρακαταθήκες των ωοθηκών που έχει μια γυναίκα μετά την κρυοσυντήρηση.
Η Νόνικα Ταρλατζή, γυναικολόγος εξειδικευμένη στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και αναπληρώτρια επιστημονικά υπεύθυνη της μονάδας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής «Φοίβη» στο Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης, θέτει το όριο ακόμη πιο χαμηλά, υπογραμμίζοντας ότι η καλύτερη ηλικία για να καταψύξει μια γυναίκα τα ωάριά της είναι από τα 28 έως τα 32.
Η ποιότητα
«Αυτό που συμβαίνει με την ηλικία είναι ότι μειώνονται οι παρακαταθήκες ωαρίων αλλά και η ποιότητά τους – και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας από αυτήν είναι καλύτερο να το κάνουν από το να μην το κάνουν καθόλου. Απλώς, πρέπει να γνωρίζουν ότι είναι μειωμένες οι πιθανότητες να επιτύχουν μια εγκυμοσύνη από αυτά τα ωάρια στο μέλλον», εξηγεί η κ. Ταρλατζή.
Πιθανότητες
Από την ηλικία εξαρτάται και το πόσα ωάρια είναι καλό μια γυναίκα να καταψύξει, σημειώνει ο κ. Μακράκης. «Η πιθανότητα να γεννηθεί ένα παιδί ανά ωάριο που έχει κρυοσυντηρηθεί είναι η ίδια με την πιθανότητα που έχει μια γυναίκα αν λαμβάνει ένα ωάριο με εξωσωματική γονιμοποίηση», προσθέτει. Η διαδικασία δεν επηρεάζει ούτε την κατάσταση των ωοθηκών ούτε τις παρακαταθήκες των ωαρίων που έχει μια γυναίκα μετά την κατάψυξη, διευκρινίζει στην «Κ» η κ. Ταρλατζή. «Πλέον, με τα σύγχρονα πρωτόκολλα, μια ανησυχία του παρελθόντος, που ήταν το σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών, δεν υπάρχει πια», υπογραμμίζει.
Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, η οποία διαρκεί για περίπου 10 ημέρες πριν από τη λήψη των ωαρίων, στις γυναίκες χορηγείται μεγαλύτερη δόση ορμονών που παράγει έτσι κι αλλιώς ο ίδιος τους ο οργανισμός, αναφέρει η κ. Ταρλατζή. «Δίνουμε τους εκλυτικούς παράγοντες για να αναπτυχθούν τα ωάρια στις ωοθήκες», λέει ο κ. Μακράκης. «Εφόσον η κρυοσυντήρηση γίνεται έπειτα από σωστή ενημέρωση των γυναικών από τους γιατρούς, σε μονάδες που μπορούν να τις υποστηρίξουν σωστά, μόνο θετικά μπορεί να δώσει», τονίζει.
Ανάκτηση της αίσθησης ελέγχου έπειτα από καρκίνο
Την πρώτη φορά που προχώρησε σε κρυοσυντήρηση η Ελίζα ήταν 32 χρόνων. «Το έκανα δύο χρόνια αφότου είχα κάνει χειρουργική αφαίρεση του τραχήλου της μήτρας εξαιτίας καρκίνου», αναφέρει. «Είχα στο μυαλό μου ότι ακόμη κι αν χρειαστεί μελλοντικά να αφαιρέσω τη μήτρα, θα έχω μια σιγουριά, και αναρωτήθηκα γιατί δεν το είχα κάνει νωρίτερα, μου φάνηκε τρομερά ανακουφιστικό», λέει στην «Κ». Δεν τη βρήκε μια ευχάριστη διαδικασία. «Είχα πονοκέφαλο, ζαλάδες», εξηγεί. Είχε πρηστεί η κοιλιά της και τη ρωτούσαν συνέχεια εάν ήταν έγκυος. «Την ίδια στιγμή που εσύ περνάς μια διαδικασία η οποία σε φέρνει αντιμέτωπη με τη γονιμότητά σου και το αν θα γίνεις ή δεν θα γίνεις μητέρα», σημειώνει.
Δύο χρόνια αργότερα, το έκανε ξανά. «Λόγω του χειρουργείου, δεν ήταν μεγάλη η πιθανότητα να τεκνοποιήσω με φυσικό τρόπο, ο γιατρός με είχε παροτρύνει και για δεύτερη κατάψυξη ωαρίων», δηλώνει. Αυτή τη φορά, δεν έκανε ενέσεις κάθε μέρα – «παράγεις λιγότερα ωάρια αλλά καλύτερης ποιότητας», συνεχίζει. Την πρώτη φορά, κατέψυξε 14 ωάρια· τη δεύτερη, 4. «Το αποδίδω στο ότι ήταν μια φοβερά πιεσμένη περίοδος για εμένα, το ένιωθα ότι δεν θα πάει καλά».
Αλλά συνεχίζει να πιστεύει πολύ στην κρυοσυντήρηση. «Από όταν το έκανα για πρώτη φορά, παρακίνησα όλες τις φίλες μου να το κάνουν. Δεν μπορώ να φανταστώ γιατί να μην το κάνει κάποια, να έχει το κεφάλι της ήσυχο», τονίζει. Οσον αφορά την ίδια, της έδωσε μιαν αίσθηση ελέγχου. Οταν είχε καρκίνο, έκανε το μισό χειρουργείο από αυτό που θα μπορούσε να είχε κάνει για να διατηρήσει την αναπαραγωγική της ικανότητα. «Προφανώς», λέει στην «Κ», «αφού ρίσκαρα τη ζωή μου για να κάνω παιδί, μετά θα έκανα ό,τι μπορούσα για να φτάσω εκεί».
Το κόστος είναι μεγάλο, αλλά η ασφάλεια δεν καλύπτει ούτε 1 ευρώ
Η Σοφία κατέψυξε τα ωάριά της στα 38 της. Είχε μόλις χωρίσει όταν ξεκινούσε η πανδημία και η ξαφνική απομόνωση την τρόμαξε. «Καλά έκανα και το έκανα, γιατί τώρα κοντεύω 42 και δεν έχω ακόμη παιδάκι – πάνω από όλα ήθελα να έχω την επιλογή», λέει στην «Κ».
Η Νίκη κατέψυξε τα ωάριά της στα 27 της. «Είχα πάει για έναν τυπικό έλεγχο στον γυναικολόγο και στην αίθουσα αναμονής βρήκα ένα φυλλάδιο που αφορούσε την ωοληψία», αναφέρει. Οταν είδε τον γιατρό της, και αφότου του είπε πως βρίσκεται σε μια σχέση που δεν προχωρούσε σοβαρά και ότι δεν είχε σκοπό τα επόμενα 2-3 χρόνια να κάνει παιδί, της είπε ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει στον εαυτό της. Γυρνώντας στο σπίτι της, άκουσε τον πατέρα της να μιλάει στο τηλέφωνο με μια φίλη, η οποία έκανε για έκτη φορά εξωσωματική. «Του είπε ότι αν ήξερε πως θα ήταν τόσο δύσκολο, θα είχε αποθηκεύσει τα ωάριά της νωρίτερα», λέει στην «Κ». Το αποφάσισε εκείνη τη στιγμή. Τον επόμενο μήνα, έκανε τη διαδικασία. Τώρα πληρώνει περίπου 200 ευρώ τον χρόνο για την αποθήκευσή τους. «Με 17 ευρώ τον μήνα έχω το κεφάλι μου ήσυχο», σημειώνει η 31χρονη σήμερα Νίκη. Για όλη τη διαδικασία, είχε τότε πληρώσει γύρω στις 2.000 ευρώ, τα οποία ναι μεν αποκαλεί «ποσό αστείο γι’ αυτό που σου προσφέρει», αλλά ταυτόχρονα τονίζει ότι η ασφάλεια δεν κάλυπτε ούτε 1 ευρώ. «Στην Ελλάδα κλαιγόμαστε για την υπογεννητικότητα, αλλά μια κοπέλα που παίρνει 800 ευρώ, πώς να πάει να κάνει κάτι τέτοιο; Τα φάρμακα και οι ενέσεις μόνο κόστιζαν 500 ευρώ», σχολιάζει.
Δεν είναι προτεραιότητα
«Είναι πρόβλημα ότι ο ΕΟΠΥΥ δεν δικαιολογεί το κόστος των φαρμάκων που χρειάζονται για την κρυοσυντήρηση, το οποίο κυμαίνεται μεταξύ 300 και 700 ευρώ», λέει ο κ. Μακράκης, «γιατί δεν το θεωρεί προτεραιότητα». Προσπαθούν εδώ και χρόνια να αλλάξουν τη γνώμη των πολιτικών πάνω στο θέμα, προσθέτει, τονίζοντας πως ο τωρινός υπουργός Υγείας Αδωνις Γεωργιάδης είναι «αρκετά θετικός». «Μια φίλη μου το κάνει τώρα στο Παρίσι και είναι δωρεάν», δηλώνει στην «Κ» μια 33χρονη η οποία ολοκλήρωσε τη διαδικασία πριν από μερικούς μήνες. Της κόστισε συνολικά γύρω στις 4.500 ευρώ, αναφέρει. Το σκέφτηκε για πρώτη φορά όταν έκλεισε τα 30, αλλά όταν το είχε συζητήσει με τους γονείς της τότε –μια και δεν μπορούσε εκείνη την περίοδο να επωμιστεί όλο το κόστος– τους φάνηκε πρωτόγνωρο. «Και κάπως αχρείαστο, ότι δεν θα έχω πρόβλημα να κάνω παιδί», εξηγεί. Αλλά όταν το συζήτησε ξανά μαζί τους, περίπου τρία χρόνια αργότερα, η αντιμετώπιση ήταν πολύ διαφορετική, γιατί η διαδικασία είχε στο μεταξύ γίνει πιο γνωστή και γιατί και η ίδια ένιωσε πως είναι σε καλύτερη ηλικία για να το κάνει. «Είπα πως θα το κάνω ως δώρο στον εαυτό μου», αναφέρει.
«Κλαιγόμαστε για την υπογεννητικότητα, αλλά μια κοπέλα που παίρνει 800 ευρώ, πώς να πάει να κάνει κάτι τέτοιο; Τα φάρμακα και οι ενέσεις μόνο κόστιζαν 500 ευρώ».
Πίστευε πως έπρεπε να είναι ήρεμη όταν θα γινόταν η λήψη των ωαρίων – «αισθανόμουν ότι θα επηρεάσει όλη τη διαδικασία». Τώρα νιώθει ακόμη πιο ήρεμη που το έχει κάνει. «Σου δίνει ελευθερία και ανακούφιση, είμαστε τυχερές που το έχουμε ως επιλογή, στο παρελθόν δεν υπήρχε», επισημαίνει, παρότι μετά παρατήρησε αλλαγές στον μεταβολισμό της και έξαρση ακμής.
«Ηταν πολύ όμορφη και η αντιμετώπιση των γύρω μου, μου έλεγαν ότι είμαι θαρραλέα και “μπράβο που το πήρες απόφαση”». Λίγες εβδομάδες αργότερα, δύο συνάδελφοί της στη δουλειά αποφάσισαν να ξεκινήσουν κι εκείνες τη διαδικασία.
«Η μέση ηλικία των γυναικών που μένουν για πρώτη φορά έγκυοι είναι πλέον 31,5 στην Ελλάδα, και λόγω οικονομικής δυσχέρειας, πολλές φορές κάνουν ένα παιδί, οπότε πολλές γυναίκες έχουν αρχίσει να καταψύχουν τα ωάρια τους», λέει στην «Κ» ο Απόστολος Αθανασιάδης, καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας και Εμβρυομητρικής Ιατρικής, και διευθυντής της Γ΄ Μαιευτικής – Γυναικολογικής κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 29,4 έτη. Το 2015, ο μέσος όρος που μια γυναίκα γινόταν για πρώτη φορά μητέρα στην Ελλάδα ήταν στα 30,2 έτη, ενώ το 2008, ήταν 28,8.
Η νομοθεσία
Σύμφωνα με τον κ. Μακράκη, με βάση την καινούργια νομοθεσία, μια γυναίκα μπορεί να κρυοσυντηρήσει τα ωάριά της για όσο χρονικό διάστημα θέλει, αλλά πρέπει κάθε πενταετία να ανανεώνει την επιθυμία της για τη συνέχιση της κατάψυξης, ενώ μπορεί να χρησιμοποιήσει τα ωάρια μέχρι την ηλικία των 54 ετών. «Πιο πολλές γυναίκες έρχονται πλέον για κατάψυξη», σημειώνει στην «Κ», «τουλάχιστον το 5% των κύκλων της εξωσωματικής αφορά κοινωνική κατάψυξη», δηλαδή κατάψυξη ωαρίων για μη ιατρικούς λόγους.
