Εάν αναζητήσει κάποιος τα δύο πλέον εμβληματικά πρόσωπα τα οποία συμβολίζουν τον απόλυτο αγώνα και τη θυσία απέναντι στη βαρβαρότητα της δικτατορίας του 1967, θα αναλογιστεί τον Αλέκο Παναγούλη και τον Σπύρο Μουστακλή. Και τα δύο αυτά πρόσωπα προέρχονταν από τον χώρο του προδικτατορικού πολιτικού Κέντρου και έδρασαν στην πρώτη και πολύ σκοτεινή περίοδο της δικτατορίας, πριν ακόμη συγκροτηθεί το μαζικό φοιτητικό κίνημα. Και οι δύο, όπως απαρνήθηκαν ηρωικά τον εαυτό τους, απαρνήθηκαν στη σύντομη ζωή τους τους ήχους των φανταχτερών σειρήνων της Μεταπολίτευσης.
Από αυτόν και σε αυτόν τον πολιτικό χώρο ανέπτυξε την πολιτική του δράση και την πολιτική του ευαισθησία ο Φοίβος Ιωαννίδης (1936-2024). Με τον Αλέκο Παναγούλη μάλιστα υπήρξαν αγαπημένοι φίλοι, ταξιδευτές μαζί στην επίσκεψη του Παναγούλη μαζί με την Οριάνα Φαλάτσι, μετά την αποφυλάκισή τους, του Αλέκου και του Φοίβου, με την αμνηστία του Αυγούστου 1973.
Γεννημένος στη Σητεία ο Φοίβος Ιωαννίδης σπούδασε νομικά στην Αθήνα και η χούντα το 1967 τον βρήκε δικηγόρο Ηρακλείου και πρόεδρο της νεολαίας της Ενώσεως Κέντρου. Συνελήφθη για τη συμμετοχή του στις πρώτες αντιστασιακές δράσεις που σημειώθηκαν εναντίον της δικτατορίας και παρέμεινε στη φυλακή σχεδόν έξι συναπτά χρόνια – ίσως να είναι από τους μεγαλύτερους χρόνους κράτησης στις φυλακές της χούντας.
Μετά την πτώση της χούντας κινήθηκε στον φυσικό του κεντρώο χώρο. Εντάχθηκε στην Ενωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις το 1977, αναζητώντας μια προοδευτική, ψύχραιμη και σαφώς φιλοευρωπαϊκή πολιτική προοπτική, συμμετείχε στη Συμμαχία των Αριστερών και Προοδευτικών Δυνάμεων. Μετά εντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ όπου εκλεγόταν βουλευτής Σητείας από το 1989. Διετέλεσε διοικητής στο ακανθώδες ΙΚΑ, υφυπουργός Εργασίας και υφυπουργός Βιομηχανίας σε κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κώστα Σημίτη. Μεταξύ πολλών άλλων και πρόεδρος της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής το 2000.
Ταυτόχρονα με την πολιτική – κυβερνητική δραστηριότητα ασχολήθηκε με τα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ παράλληλα συνεχώς μελετούσε λογοτεχνία και Ιστορία. Πέρα από τις πολιτικές και επαγγελματικές του ικανότητες, τον διέκρινε χιούμορ, μια κεκαλυμμένη τρυφερότητα, εντυπωσιακή μνήμη, μια ευγενική διάθεση διηγήσεων με θέματα δύσκολα και δυσάρεστα, όπως η εκτέλεση του αντιστασιακού πατέρα του στη Σητεία από τους κατακτητές λίγο πριν από την απελευθέρωση ή την πολυετή εμπειρία του από τα δύσκολα ποινικά δικαστήρια στην Κρήτη ή τη συνύπαρξή του στις φυλακές της δικτατορίας με τους καταδικασμένους λόγω βαρύτατων εγκλημάτων ποινικούς κρατουμένους ή ακόμη και την προσπάθεια αντιμετώπισης επώνυμων και μεγάλων οφειλετών στο ΙΚΑ. Στην κάθε περίπτωση σεβόμενος το δράμα το συνέθετε με την ανθρωπιά και το χιούμορ και πάντοτε τον ενδιέφερε να αναδεικνύει την ηθικά ορθή συμπεριφορά και την εντιμότητα.
Το παραπάνω βιογραφικό αναδεικνύει ένα σεμνό πολιτικό πρόσωπο με αγώνες στην πρώτη γραμμή, με οργανωτικές δυνατότητες στον δύσκολο χώρο των ζητημάτων της εργασίας, με σαφές επάγγελμα εκτός πολιτικής, με ενδιαφέρον στα ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα. Ενα κυβερνητικό στέλεχος με ουσιαστικό έρμα, πολύ δραστήριο στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, την εποχή δηλαδή κατά την οποία η Ελλάδα μεταρρυθμίζεται και κατά το δυνατόν εξευρωπαΐζεται.
Αφησε πίσω του μια εξαιρετική μαρτυρία για την Ελλάδα της εποχής του και για την προσωπικότητά του, με το βιβλίο που εξέδωσε το 2020 με τίτλο «Μια ζωή γεμάτη» από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Ας επιστρέψουμε τώρα στην αρχική αναφορά περί του κεντρώου πολιτικού δημοκρατικού χώρου της προδικτατορικής περιόδου. Ο χώρος μέσα στον οποίο συγκροτήθηκε επαγγελματικά, πολιτικά και ηθικά ο Κρητικός Φοίβος Ιωαννίδης.
Ο κεντρώος χώρος, ως κοιτίδα του ελληνικού φιλελευθερισμού και της προοδευτικότητας δημιουργήθηκε ως ευρεία παράταξη από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Με μεγάλους αγώνες στο εσωτερικό και το εξωτερικό επέκτεινε εδαφικά και μεταρρύθμισε θεσμικά την Ελλάδα, απέναντι στη σκληρότατη αντίδραση της συντηρητικής φιλοβασιλικής παράταξης.
Στα χρόνια της Κατοχής ο χώρος αυτός αντιστέκεται στον κατακτητή χωρίς κινηματικές δυνατότητες, αλλά με σαφέστατα πατριωτικά κίνητρα και με αιτήματα για την εγκαθίδρυση δημοκρατίας στη μεταπολεμική Ελλάδα. Βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος, πληττόμενος από τη φιλομεταξική και φιλοβασιλική και συχνά αδρανή Δεξιά, αλλά και από τη μαχητική και συγκρουσιακή κομμουνιστική Αριστερά. Στον Εμφύλιο η κεντρώα παράταξη σαφέστατα συμμετέχει στον ένοπλο αγώνα για τη διάσωση του αστικού καθεστώτος, μόνο που δεν αποδέχεται τη συνέχεια του πολιτικού πολέμου και των βάρβαρων διώξεων εναντίον των συγγενών των κομμουνιστών στην ειρηνική περίοδο μετά το 1949.
Εως τη δημιουργία της Ενωσης Κέντρου, όπως και στη διάρκεια της σύντομης δεκαεπτάμηνης κυβερνητικής θητείας της, ο κεντρώος χώρος υφίσταται εκ μέρους της σκληρής Δεξιάς την απαξιωτική κατηγορία του συνοδοιπόρου των κομμουνιστών. Σε κάθε προσπάθεια όπου ο κεντρώος χώρος στέκεται για λόγους ανθρωπιστικούς, αλλά και ηθικώς πολιτικά εκσυγχρονιστικούς, κατά των διώξεων εναντίον της Αριστεράς ή στην προσπάθεια διαμόρφωσης κλίματος πολιτικού πολιτισμού στη Βουλή, η έννοια του συνοδοιπόρου είναι η πρώτη που θα διατυπωθεί εις βάρος του. Κορύφωση οι εκλογές του 1961, γνωστές και ως εκλογές «βίας και νοθείας» όπου ο κρατικός μηχανισμός καταστολής επιτίθεται εξίσου στην ΕΔΑ αλλά και στην Ενωση Κέντρου.
Ολα τα παραπάνω έφτιαξαν για πολλούς κεντρώους μια σχολή πολιτικού ήθους η οποία δοκιμάστηκε πολύ συχνά. Είτε το 1965 είτε στη διάρκεια της χούντας είτε στη ρευστότητα της Μεταπολίτευσης είτε ακόμη και στην πολύπλοκη αλλά με πολλούς θεσμικούς σταθμούς «Αλλαγή» του Ανδρέα Παπανδρέου, όπως και στον εκσυγχρονισμό του Κώστα Σημίτη, στάθηκαν μακριά από προσωπικά οφέλη και πάντοτε δίπλα στις ανάγκες μιας κοινωνίας η οποία συχνά έχανε το μέτρο. Ουσιαστικός εκπρόσωπος αυτής της κεντρώας σχολής υπήρξε ο Φοίβος Ιωαννίδης, που αποχαιρετήσαμε πριν από λίγες ημέρες. Καλοστραθιά, Φοίβο!
* Ο κ. Τάσος Σακελλαρόπουλος είναι ιστορικός, υπεύθυνος των ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη.
