Ορισμένα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης την αποκαλούν την πιο σημαντική υπόθεση των τελευταίων δεκαετιών που αφορά την αστεγία. Αλλα λένε ότι μπορεί η ποινικοποίησή της να εξαρτάται από τη συγκεκριμένη υπόθεση.
Στα τέλη Απριλίου, στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ άρχισε η ακροαματική διαδικασία για την υπόθεση City of Grants Pass v. Johnson. Η διαμάχη απασχολεί τα αμερικανικά δικαστήρια από το 2018, όταν άστεγοι πολίτες μήνυσαν τις Αρχές του Γκραντς Πας, μιας πόλης περίπου 40.000 κατοίκων στην πολιτεία του Ορεγκον, ισχυριζόμενοι ότι τα μέτρα που έπαιρνε η πόλη για να περιορίσει την αστεγία παραβίαζαν την 8η Τροπολογία του αμερικανικού συντάγματος, που απαγορεύει τις «βάναυσες και ανοίκειες τιμωρίες». Ο λόγος ήταν ότι τους επέβαλλαν πρόστιμα καθώς ζούσαν σε κοινόχρηστους χώρους, αλλά το Γκραντς Πας δεν διέθετε ξενώνες αστέγων χωρίς πολλά κριτήρια εισαγωγής, και άρα δεν είχαν άλλη επιλογή πέραν της αστεγίας.
Τον Ιούλιο του 2020, το επαρχιακό δικαστήριο του Μέντφορντ, και πάλι στο Ορεγκον, έκρινε ότι τα μέτρα που έπαιρνε το Γκραντς Πας για τη ρύθμιση της αστεγίας ήταν αντισυνταγματικά. Το Γκραντς Πας άσκησε έφεση στο 9ο Περιφερειακό Εφετείο των ΗΠΑ, το οποίο βρίσκεται στο Σαν Φρανσίσκο, κι εκείνο συμφώνησε με την απόφαση του επαρχιακού δικαστηρίου του Μέντφορντ. Αλλά η απόφαση του 9ου Περιφερειακού Εφετείου δεν επηρέασε μόνο το Γκραντς Πας, ούτε την πολιτεία του Ορεγκον μόνο, μια και το συγκεκριμένο δικαστήριο είναι υπεύθυνο για εννέα πολιτείες, μία εκ των οποίων είναι και η Καλιφόρνια, όπου ζουν περισσότεροι από 180.000 άστεγοι. Αξιωματούχοι των εννέα πολιτειών, και πολλών εκ των πόλεών τους, υποστηρίζουν πως η απόφαση έχει περιορίσει τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να διαχειριστούν το πρόβλημα των αστέγων.
Στην Καλιφόρνια
Τον Μάρτιο, και αφότου είχε γίνει γνωστό ότι το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε αποδεκτή την προσφυγή, ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας, Γκάβιν Νιούσομ, δήλωσε ότι η πολιτεία του επενδύει δισεκατομμύρια για το χτίσιμο κατοικιών και στην παροχή απαραίτητων υπηρεσιών που θα διασφαλίσουν τη μεταφορά των αστέγων από το ύπαιθρο σε ασφαλείς συνθήκες. «Παρ’ όλα αυτά», συνέχισε ο ίδιος, «οι προσπάθειές μας μπλοκάρονται εξαιτίας σαρωτικών δικαστικών αποφάσεων που καθυστερούν την πρόοδο… Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ μπορεί να επαναφέρει την ισορροπία, η οποία θα επιτρέψει την εφαρμογή εύλογων ορίων στην κατασκήνωση σε δημόσιους χώρους, με τον ταυτόχρονο σεβασμό της αξιοπρέπειας όσων ζουν στους δρόμους μας», τόνισε.
Σε μια υπόθεση όπου πολλοί ισχυρίζονται πως επιχειρείται η ποινικοποίηση της αστεγίας, ο Δημοκρατικός πολιτικός κ. Νιούσομ έχει γίνει το σύμβολο όσων είναι υπέρ του Γκραντς Πας, παρότι η θέση του είναι διαφορετική από πιο προοδευτικά μέλη του κόμματος, όπως η πολιτικός Αλεξάντρια Οκάσιο Κορτέζ και ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η τιμωρία των αστέγων δεν θα λύσει το πρόβλημα της έλλειψης προσιτής στέγης.
«Οταν μια πόλη δεν μπορεί να εφαρμόσει τους νόμους περί κατασκήνωσης σε κοινόχρηστο χώρο, δεν διαθέτει κανέναν τρόπο για να πείσει κάποιον να φύγει από τον δρόμο».
«Είναι ένας από τους πιο προοδευτικούς Δημοκρατικούς ηγέτες και είναι υπέρ μας», λέει στην «Κ» η Θεανώ Εβανγκέλις, η Ελληνοαμερικανίδα δικηγόρος που εκπροσωπεί το Γκραντς Πας στο Ανώτατο Δικαστήριο. Αν η υπόθεση κριθεί υπέρ τους, σε καμία περίπτωση δεν θα ποινικοποιηθεί η αστεγία, υπογραμμίζει η ίδια.
«Οι αμερικανικές πόλεις προσπαθούν να επιλύσουν το θέμα της μακροπρόθεσμης αστεγίας, αλλά είναι αδύνατο να γίνει εν μια νυκτί γιατί συνδέεται και με θέματα εθισμού και ψυχικής υγείας», δηλώνει η ίδια. «Προσπαθούν να βρουν μια μακροχρόνια λύση, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να διατηρήσουν τις πόλεις τους ασφαλείς και καθαρές αυτή τη στιγμή – τα δύο προηγούμενα δικαστήρια έχουν κρίνει πως οι πόλεις δεν μπορούν να αποτρέψουν κανέναν από το να κατασκηνώσει σε δημόσιο χώρο μέχρι να διατεθούν ξενώνες για όλους. Είναι αδύνατο να συμμορφωθούν με αυτό το μέτρο όλες οι πόλεις», αναφέρει η κ. Εβανγκέλις.
Και οι δύο γονείς της είναι από τη Μυτιλήνη, αλλά εκείνη μεγάλωσε στη Βοστώνη, σπούδασε στη Νέα Υόρκη και ζει στην Καλιφόρνια, μια πολιτεία στην οποία βρίσκεται περίπου το ένα τρίτο όλων των αστέγων των ΗΠΑ.
Πέραν των εννέα πολιτειών που έχουν επηρεαστεί από την απόφαση, στις υπόλοιπες πολιτείες των ΗΠΑ οι Αρχές έχουν την ευχέρεια να διαχειριστούν το θέμα με βάση τους νόμους που προϋπήρχαν της απόφασης του 9ου Περιφερειακού Εφετείου. «Μόνο οι πολιτείες του 9ου Περιφερειακού Εφετείου έχουν τα χέρια τους δεμένα – οι επιπτώσεις αυτής της απόφασης έχουν υπάρξει τραγικές, έχει ακολουθήσει απόλυτο χάος. Στο Γκραντς Πας αυτή τη στιγμή υπάρχουν διαθέσιμα κρεβάτια στον ξενώνα, ο μισός είναι άδειος και οι άστεγοι συνεχίζουν να αρνούνται να πάνε εκεί», σημειώνει η κ. Εβανγκέλις, τονίζοντας πως η απόφαση έχει βλάψει τους ανθρώπους που επιχειρούσε να προστατέψει. «Οταν μια πόλη δεν μπορεί να εφαρμόσει τους νόμους περί κατασκήνωσης σε κοινόχρηστο χώρο», συμπληρώνει, «δεν διαθέτει κανέναν τρόπο για να πείσει κάποιον να φύγει από τον δρόμο».
«Στο Γκραντς Πας, αυτή τη στιγμή υπάρχουν διαθέσιμα κρεβάτια στον ξενώνα, ο μισός είναι άδειος και οι άστεγοι συνεχίζουν να αρνούνται να πάνε εκεί».
Τι ίσχυε όμως προηγουμένως στο Γκραντς Πας; «Σύμφωνα με τον νόμο του Γκραντς Πας, αν κάποιος αφήσει σκουπίδια σε ένα πάρκο, η πόλη μπορούσε να επιβάλει πρόστιμο. Η αστυνομία υποχρεούται να ενημερώσει τους πολίτες ότι απαγορεύεται η κατασκήνωση σε δημόσιο χώρο και να τους δώσει πληροφορίες για τις διάφορες κοινωνικές υπηρεσίες του δήμου, και για τους ξενώνες», σχολιάζει η ίδια στην «Κ».
Πρόστιμο και φυλακή!
Αν δεν έφευγαν μέσα σε 24 ώρες από τον κοινόχρηστο χώρο που καταλάμβαναν, η αστυνομία μπορούσε να τους κόψει πρόστιμο. Κι αν δεν είχαν χρήματα να το πληρώσουν, θα έπρεπε να κάνουν έφεση. Αν κάποιος έπαιρνε πολλά πρόστιμα, μπορούσε να κατηγορηθεί από την τοπική Αρχή για το έγκλημα της παράνομης καταπάτησης δημόσιου χώρου, πράγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μερικές ημέρες στη φυλακή – «μέχρι 30», τονίζει η κ. Εβανγκέλις. «Αυτό ήταν το χειρότερο σενάριο, αλλά έδινε στους αστέγους κίνητρα να προτιμήσουν τις εναλλακτικές. Οι πόλεις πρέπει να έχουν το δικαίωμα να αποθαρρύνουν τον κόσμο από το να κατασκηνώνει σε δημόσιο χώρο και να αποτρέπουν τις επιβλαβείς επιπτώσεις του. Εχουν γεμίσει τα πάρκα με σκηνές. Κάθε μέρα ανάβουν φωτιές επειδή ο κόσμος μαγειρεύει. Κάθε μέρα βρίσκουν βελόνες (από χρήση ναρκωτικών)», επισημαίνει η ίδια. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι η υπόθεση έχει φτάσει στο Ανώτατο Δικαστήριο, τονίζει, καθώς δέχεται μόνο περίπου 80 υποθέσεις τον χρόνο. Η απόφαση αναμένεται να ανακοινωθεί τον Ιούνιο. «Το διακύβευμα είναι εξαιρετικά σημαντικό», αναφέρει η κ. Εβανγκέλις, σημειώνοντας πως ελπίζει ότι το Ανώτατο Δικαστήριο θα ανατρέψει την προηγούμενη απόφαση. «Μιλάμε», προσθέτει, «για επιπτώσεις ζωής και θανάτου αν οι πόλεις δεν μπορέσουν να δράσουν».
Στην Ελλάδα: απωθήσεις, χωρίς ποινές και πρόστιμα
«Στην Ελλάδα υπάρχει νόμος που προβλέπει ότι είναι παράνομη η κατάληψη δημοσίου χώρου, οπότε, ερμηνεύοντας αυτό, βλέπουμε αρκετά συχνά να εκδιώκονται άστεγοι από σημεία», λέει στην «Κ» ο Τάσσος Σμετόπουλος, ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Steps, στόχος του οποίου είναι να παρέχει ευκαιρίες σε «ανθρώπους σε κατάσταση δρόμου», δίνοντάς τους πρόσβαση σε φαγητό, πρώτες βοήθειες και ατομική υγιεινή, μεταξύ άλλων, ούτως ώστε να καταφέρουν να είναι αυτόνομοι.
Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί κάποιος να ενοχλείται από την παρουσία ενός αστέγου και να καλέσει την αστυνομία. «Τους διώχνει η αστυνομία και ή πηγαίνουν αλλού ή επιστρέφουν στο ίδιο σημείο αργότερα», αναφέρει, τονίζοντας πως για ένα κοινωνικό φαινόμενο σαν κι αυτό η αστυνομία είναι «αναρμόδια να κάνει οτιδήποτε».
«Σε πάρα πολλές περιοχές της Αττικής τούς εκδιώκουν, κάποιες φορές βίαια, ενώ αρκετές φορές τούς πετάνε όλα τα πράγματα», δηλώνει στην «Κ» η Μαρία Νικολάου, κοινωνιολόγος και υπεύθυνη προγραμμάτων της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Emfasis Non-Profit, που παρέχει στήριξη σε ανθρώπους που βιώνουν μορφές αστεγίας. «Γίνεται μια μετατόπισή τους πολλές φορές, συχνά παρουσία αστυνομίας, και ακολουθεί και η υπηρεσία καθαριότητας του δήμου με ένα φορτηγάκι ή σκουπιδιάρικο για να πετάξουν τα πράγματά τους», συμπληρώνει.
Δεν τους βάζουν πρόστιμο, τονίζει η κ. Νικολάου, ενώ ο κ. Σμετόπουλος υπογραμμίζει πως δεν γνωρίζει περίπτωση αστέγου που συνελήφθη για λόγους παράνομης κατάληψης κοινόχρηστου χώρου. «Αλλά, κατά γενική ομολογία, δεν δίνεται συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για να πάρουν τα πράγματά τους από μόνοι τους», σημειώνει η κ. Νικολάου, προσθέτοντας ότι μέλη της οργάνωσης έχουν υπάρξει αυτόπτες μάρτυρες σε τέτοια περιστατικά στο κέντρο της Αθήνας και στον Πειραιά, ενώ έχουν ακούσει για αντίστοιχα συμβάντα και σε άλλες πόλεις της χώρας, χωρίς όμως να τα έχουν δει οι ίδιοι.
Δισταγμοί
Οσον αφορά τις εναλλακτικές που διαθέτουν άνθρωποι σε κατάσταση αστεγίας, λέει πως, πρώτον, δεν υπάρχουν σε όλες τις περιοχές υπνωτήρια ή ξενώνες και, δεύτερον, δεν είναι εύκολο για πολλούς αστέγους να πάνε και στις υπάρχουσες δομές. «Σκέφτονται “πρέπει να κάνω εξετάσεις, να με δεχθούν, να είμαι αυτοεξυπηρετούμενος” – κάποιοι θέλουν, άλλοι όχι, κι όσοι έχουν ζώα συντροφιάς, τα οποία δεν επιτρέπεται να πάρουν μαζί τους, δεν πηγαίνουν γιατί δεν θέλουν να τα αποχωριστούν», εξηγεί. «Πολλοί έχουν πάει κι έχουν φύγει», λέει η κ. Νικολάου. «Θεωρούν», τονίζει στην «Κ», «ότι δεν είναι καλές οι συνθήκες».
