Τα δωμάτια της Μονής Αρσανίου στην παλιά εθνική οδό Ρεθύμνου – Ηρακλείου μοιάζουν, εκ πρώτης όψεως, εγκαταλελειμμένα. Το καφετί χρώμα των τοίχων έχει ξεφτίσει. Οι πόρτες είναι σκουριασμένες, η πάλαι ποτέ καφετέρια εδώ και χρόνια κλειστή. Αλλά εκτός από τη μουριά στο ταλαιπωρημένο πλακόστρωτο, τις πικροδάφνες και μια ροζ τριανταφυλλιά, υπάρχει κι άλλη ζωή εδώ που ανθεί.
Το σπίτι της Σαραμπεντίντ Καούρ μυρίζει κάρι. Η τηλεόραση είναι ανοιχτή στο Zee Classic, ένα ινδικό κανάλι που παίζει κλασικές Μπόλιγουντ ταινίες – σιγανή υπενθύμιση της πατρίδας της στο φόντο της ρουτίνας. Οπως και πολλές άλλες Ινδές που βρίσκονται στον Σταυρωμένο, ένα χωριό περίπου 10 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη του Ρεθύμνου, η 44χρονη Σαραμπεντίντ μετανάστευσε στην Κρήτη το 2002.
Η ιστορία τους είναι σχεδόν πανομοιότυπη. Η πλειονότητα των περίπου 1.000 Ινδών που ζει στην περιοχή –600 στην κοινότητα Χαμαλευρίου και κυρίως στον Σταυρωμένο και 400 στο Ρέθυμνο, λέει στην «Κ» ο πρόεδρος της κοινότητας Δημήτρης Σερλής– είναι από την πολιτεία Παντζάμπ στη βορειοδυτική Ινδία. Οι άνδρες ήρθαν εδώ τη δεκαετία του ’90 για να δουλέψουν, κατά βάση στο εργοστάσιο της Creta Farm. Οι περισσότερες γυναίκες, ορισμένες μαζί με τα παιδιά τους, ήρθαν να τους βρουν το 2002.
Στην αρχή η Σαραμπεντίντ δούλευε, όπως και ο σύζυγός της, στο εργοστάσιο. Μετά έγινε μαγείρισσα σε ξενοδοχεία. Τη γλώσσα τής την έμαθε μια ηλικιωμένη Ελληνίδα με την οποία ζούσε στο ίδιο κτίριο, κι όταν η Σαραμπεντίντ φοίτησε στη σχολή μαγειρικής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας και Εκπαίδευσης GRANT στο Ρέθυμνο, εκείνη πρόσεχε τα παιδιά της. «Είναι σαν δεύτερη μαμά μου», λέει στην «Κ».
Τώρα ζει με τον σύζυγό της και τον 4χρονο γιο τους σε ένα από τα μικρά, παλιά bungalows της Μονής Αρσανίου. Στα υπόλοιπα μένουν άλλες 5 οικογένειες της κοινότητας. Μία εξ αυτών είναι του 44χρονου Λιπελμπιντάρ Σινγκ και της 39χρονης Κουνδίπ Καούρ, οι οποίοι μετακόμισαν στην Κρήτη λίγο αργότερα. Εκείνος εργάζεται στην Creta Farm. Η Κουνδίπ είναι λαντζέρισσα σε ένα κοντινό παραθαλάσσιο ξενοδοχείο. Κι ενώ οι δυο τους δυσκολεύονται ακόμη στα ελληνικά, μια γλώσσα τόσο διαφορετική από τη δική τους, τα παιδιά τους, τα οποία φοιτούν στο δημοτικό του Σταυρωμένου, μιλούν και γράφουν άπταιστα. Ο 13χρονος Σαρτάαντ ονειρεύεται να γίνει αστυνόμος στην Ελλάδα, η 7χρονη Τζανσκίρτ, δασκάλα. «Η Ινδία είναι πατρίδα», αναφέρει η Σαραμπεντίντ, όσο ο γιος της με τα παιδιά της διπλανής πόρτας κάνουν ποδήλατο στην αυλή, κι εκείνη μαγειρεύει φορώντας ροζ βελουτέ φόρμες. «Η Ελλάδα», συμπληρώνει, «είναι σπίτι».
Αρμονική συνύπαρξη
Ινδοί και Ελληνες ζουν εδώ και δεκαετίες αρμονικά στην περιοχή, τονίζει ο κοινοτάρχης Δημήτρης Σερλής. «Ηρθαν εδώ γιατί η Creta Farm έψαχνε υπαλλήλους, αλλά και επειδή υπάρχει μεγάλη καλλιεργήσιμη έκταση – τους αγκαλιάσαμε από την αρχή, έχουν προσαρμοστεί εντελώς, υπάρχει μηδενική παραβατικότητα, το μόνο πρόβλημα είναι τι γίνεται όταν πεθαίνει κάποιο μέλος της κοινότητας, γιατί μέχρι πρόσφατα τους πήγαιναν στην Ινδία για να τους κάψουν εκεί», αναφέρει, μια διαδικασία πολυέξοδη και χρονοβόρος.
Ο πρόεδρος της κοινότητας των Ινδών της περιοχής, ο 45χρονος Μπαλκάρ Σινγκ, ένας γεροδεμένος άνδρας με μακρύ μούσι, ο οποίος έχει να φάει κρέας, να πιει αλκοόλ και να κουρευτεί από όταν άνοιξε στην περιοχή ο μοναδικός Σιχ ναός της Κρήτης, πριν από περίπου μια δεκαετία, συμφωνεί ότι Ινδοί και Ελληνες τα πηγαίνουν πολύ καλά. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Το 2012, όταν περίμενε στη στάση του λεωφορείου με άλλους 20 Ινδούς, τους επιτέθηκαν Χρυσαυγίτες. «Ηταν ευτυχώς το μοναδικό τέτοιο περιστατικό από το 2002 μέχρι τώρα», λέει στην «Κ», και η προφορά του στα ελληνικά είναι κρητική.
Παραδέχεται ότι παλαιότερα θα προτιμούσε τα παιδιά του –δύο κόρες και ένας γιος– να παντρευτούν ομοεθνείς τους. Τώρα άλλαξε γνώμη. «Να παντρευτούν Ελληνες, αν αυτό θελήσουν», λέει. Υπάρχουν, συμπληρώνει, «μεικτά» ζευγάρια στην περιοχή και γενικά, τώρα που παιδιά της κοινότητας, πολλά γεννημένα στην Ελλάδα, μεγαλώνουν, τα πράγματα αλλάζουν.
Ο πατέρας της 21χρονης Κίραν Σινγκ Καούρ, η οποία είναι τεταρτοετής φοιτήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, ήταν από τους πρώτους Ινδούς του Σταυρωμένου. Ο 53χρονος πια Γκερνέλ Σινγκ μιλάει άπταιστα ελληνικά. Ζει στην περιοχή από το 1992, ένας ακόμη εργαζόμενος στο εργοστάσιο της Creta Farm, όπως και η σύζυγός του, Κουρβίλ Καούρ, η οποία ήρθε στην Κρήτη το 2002. Μετά ήρθε ο γαμπρός του, η αδερφή του, άλλοι συγχωριανοί τους. Κάποιοι πήγαν στη Γερμανία. Εκείνοι έμειναν, παρά τις μεγάλες δυσκολίες, γιατί οι κόρες τους πήγαιναν εδώ σχολείο.
«Ηρθαν εδώ γιατί η Creta Farm έψαχνε υπαλλήλους, αλλά και επειδή υπάρχει μεγάλη καλλιεργήσιμη έκταση. Τους αγκαλιάσαμε από την αρχή», λέει ο κοινοτάρχης Δημήτρης Σερλής.
Στο δημοτικό, τα πράγματα για την Κίραν, τη μόνη τότε Ινδή μαθήτρια, ήταν δύσκολα. «Είχαν φτύσει στο φαγητό μου, είχαν πετάξει την κασετίνα μου στην τουαλέτα, άμα τους άγγιζα έκαναν σαν να είχα ιό και τον “μετέδιδαν” ο ένας στον άλλον», αναφέρει στην «Κ». Δυσκολευόταν επίσης γιατί οι γονείς της δεν γνώριζαν ακόμη καλά ελληνικά. «Επρεπε να τους τα μεταφράζω όλα», σημειώνει, «δεν είχα βοήθεια». Τα πράγματα έφτιαξαν στο γυμνάσιο και το λύκειο, όταν έκανε παρέες που έχει μέχρι σήμερα. Αποφάσισε να γίνει δασκάλα –«για να βοηθήσω τους μαθητές να αγκαλιάζουν όλα τα παιδιά στο σχολείο, από όπου κι αν είναι», λέει– και να μείνει στην Ελλάδα.
Ενα χωριό, δύο κουλτούρες
Τώρα, στο δημοτικό του Σταυρωμένου, 30 από τους 180 μαθητές ανήκουν στην ινδική κοινότητα, λέει στην «Κ» ο διευθυντής Σταμάτης Βεδουράς, τονίζοντας πως στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου ένας παραστάτης ήταν ο ινδικής καταγωγής Μπούμπιντερ Σινγκ – «εξαιρετικός μαθητής της 6ης δημοτικού, με άριστα ελληνικά και πολύ καλό μυαλό», δηλώνει.
Η μείξη των πληθυσμών στο χωριό γίνεται πιο εμφανής τα απογεύματα, όταν τα περισσότερα μέλη της κοινότητας επιστρέφουν από τη δουλειά τους. Πολλοί πηγαίνουν για τα ψώνια τους στο παντοπωλείο του 51χρονου Γιασβάν Σινγκ. Εδώ μπορεί κανείς να βρει τα πάντα. Από βαλίτσες, φορτιστές και γυαλιά ηλίου, μέχρι μπαχάρια, φιστίκια, φακές, βαφές για τα μαλλιά, όλων των ειδών τα σνακ, όλα από την Ινδία. Στην τηλεόραση παίζει Μπόλιγουντ.
Από το 2006, όταν ο Γιασβάν μετακόμισε στην Κρήτη από την Αθήνα, μέχρι το 2009, ήταν βίντεο κλαμπ, το πρώτο στον Σταυρωμένο. Αλλά όταν το χωριό γέμισε με Ινδούς, το έκανε παντοπωλείο. «Τώρα έχω περάσει μια ζωή εδώ», λέει στην «Κ», κι εκείνος με κρητική προφορά. Ο Γιασβάν πίνει – την Κυριακή του Πάσχα έκλεισε το μαγαζί και μαζεύτηκαν μέλη της κοινότητας εκεί για να σουβλίσουν αρνί και να πιουν ρακί. Ο Σωκράτης, ένας σερβιτόρος σε κοντινό καφέ-μπαρ, αναφέρει πως πολλά βράδια νεαρά μέλη της κοινότητας πίνουν, κυρίως ουίσκι, και καπνίζουν ναργιλέ. «Αλλοι δεν πίνουν, δεν τρώνε κρέας, πήγανε στην εκκλησία και σταμάτησαν», σημειώνει ο Γιασβάν, αναφερόμενος στον Σιχ ναό της περιοχής.
Στον δρόμο που ανεβαίνει από το χωριό Αστέρι υπάρχει μια πινακίδα στα χίντι που με ένα κόκκινο βελάκι σηματοδοτεί τη διαδρομή προς τον ναό, όπου πλέον έρχονται Ινδοί ακόμη και από το εξωτερικό για να παντρευτούν. «Ζήτησε ο πρόεδρος της κοινότητας ειδική άδεια για να βάλουν τις πινακίδες», λέει στην «Κ» κ. Σερλής. «Σύλλογος Ινδών», γράφει στην είσοδο του ναού, όπου υπάρχει βρύση και υγρό σαπούνι για να πλύνουν οι επισκέπτες τα χέρια τους πριν μπουν.
Κάθε Κυριακή, στον ναό μαζεύονται περισσότερα από 100 άτομα, λέει στην «Κ» ο μοναχός Καμαντζίτ Σινγκ. Για να ακουμπήσει το μεταλλικό πόμολο της πόρτας της κουζίνας, όπου υπάρχουν δεκάδες φωτογραφίες των γκουρού, χρησιμοποιεί το λευκό μαντίλι του. Ηρθε στην Κρήτη πριν από 12 χρόνια για δουλειά, αλλά ανακάλυψε τον ναό, όπου από τότε ζει. Προσεύχεται κάθε μέρα – στις 4 το πρωί και στις 9 το βράδυ. Είναι ωραία η ζωή στην Ελλάδα, λέει, δεν έχει σκοπό να φύγει. «Είναι πιο καλός ο καιρός εδώ», εξηγεί, «και έχει λιγότερο κόσμο».
Από όλους τους Ινδούς που μίλησαν στην «Κ», μόνο ο 48χρονος Κουμάρ Ατζάι επιχείρησε να επαναπατριστεί. Το 2013, έχοντας περάσει 16 χρόνια στην Ελλάδα, άνοιξε μαγαζί με ρούχα στην Παντζάμπ. «Πήγαινε πολύ καλά», δηλώνει, «αλλά είχε 53 βαθμούς και πολλή κίνηση». Γύρισε γρήγορα στην Κρήτη, στο Ρέθυμνο, όπου μαζί με τον αδερφό του έχουν 4 καταστήματα με ρούχα από την Ινδία. «Ελληνες με βοήθησαν να μάθω τη δουλειά», σημειώνει ο κ. Ατζάι. Παρέα και διαλογισμό κάνει μόνο με ντόπιους. «Εχω ταξιδέψει παντού», λέει, «πουθενά δεν είναι όπως στην Κρήτη».
Tikka σουβλάκι με τζατζίκι
Διασχίζοντας το στενό της Αγίας Βαρβάρας, στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου, ακούγεται ανεπαίσθητα ο ήχος του σιτάρ. Κάρδαμο, κύμινο και κάρι μυρίζουν έξω από το ασιατικό εστιατόριο Saffron. «Ηταν το πρώτο ινδικό εστιατόριο στο Ρέθυμνο, γι’ αυτό το κάναμε και κινέζικο, για να είναι κάτι που ο κόσμος αναγνωρίζει πιο εύκολα», λέει στην «Κ» η 16χρονη Γκουρλίν Ντούρκου. Το άνοιξαν πριν από πέντε χρόνια οι γονείς της, οι οποίοι ζουν στο Ρέθυμνο εδώ και δυόμισι δεκαετίες. Το απόγευμα της προηγούμενης Πέμπτης ήταν σχεδόν γεμάτο. Η Γκουρλίν στρώνει και ξεστρώνει λευκά και μπλε τραπεζομάντιλα, σερβίρει ελληνικές και κινεζικές μπίρες κι όταν ηρεμεί η δουλειά ανεβαίνει τη σκάλα με στοίβες από μπουκάλια νερού και αναψυκτικά και ξεκλέβει λίγο χρόνο για διάβασμα. Του χρόνου δίνει Πανελλαδικές. Θέλει να γίνει ηλεκτρολόγος μηχανικός, αναφέρει, όσο η μητέρα της παίρνει παραγγελίες – πιο δημοφιλή πιάτα είναι το tikka masala και το butter chicken, ινδική σπεσιαλιτέ που έχει κάνει διάσημη το TikTok.
Στο εσωτερικό παίζει ινδική μουσική. Μια από τις φωτογραφίες είναι από το Ταζ Μαχάλ. Στον κατάλογο, ένα από τα πιάτα είναι το tikka σουβλάκι. Ετσι και η ταυτότητα της νέας γενιάς της ινδικής κοινότητας στην Κρήτη είναι διττή. Γεννημένη στην Ελλάδα, η Γκουρλίν δεν νιώθει ούτε μόνο Ελληνίδα ούτε Ινδή. «Προσπαθούμε όλοι να χωρέσουμε τον εαυτό μας σε ένα κουτί – δεν είναι σημαντικό να ανήκεις σε κάτι συγκεκριμένο, έχω καλά και κακά χαρακτηριστικά και από τις δύο κουλτούρες», τονίζει. «Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ινδία είναι κομμάτι της ταυτότητάς μου», λέει στην «Κ» η Κίραν Σινγκ Καούρ. «Οι γονείς μου με συνδέουν με την Ινδία», αναφέρει, «αλλά όλα τα έχω ζήσει στην Ελλάδα».
