Πώς η κλιματική κρίση και οι φυσικές καταστροφές μπορούν να ανατρέψουν την καθημερινότητα των παιδιών στην Ελλάδα; Εχουν περάσει 29 χρόνια από τον φονικό σεισμό στο Αίγιο, ωστόσο οι περίπου 300 μαθητές σχολείου της περιοχής εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να στεγάζονται σε λυόμενα «κουτιά» στα οποία είχαν μετακομίσει «προσωρινά» το 1995. Στον Βόλο, οι περσινές πλημμύρες έμαθαν στα παιδιά ότι το πόσιμο νερό δεν είναι πάντα δεδομένο, ενώ στη Βόρεια Εύβοια μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021 και τις πλημμύρες που ακολούθησαν το περασμένο φθινόπωρο, πολλά παιδιά αναγκάστηκαν με τις οικογένειές τους να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να μετακομίσουν σε κεντρικά σημεία της περιοχής, ώστε να έχουν πρόσβαση στο σχολείο τους.
Εχοντας ζήσει την τραγική εμπειρία, αλλά και τις επακόλουθες συνέπειες τέτοιων καταστροφών, μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 11-18 ετών από όλη την Ελλάδα κλήθηκαν να συμμετάσχουν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Νέοι Δημοσιογράφοι για το Περιβάλλον» με σκοπό να αναδείξουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ίδιοι στις περιοχές τους και να προτείνουν λύσεις.
Περίπου 1.200 παιδιά από 48 σχολεία, κυρίως από περιοχές πληγείσες από φυσικές καταστροφές, ανταποκρίθηκαν στο πρόγραμμα που συντονίζει η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ) προβάλλοντας δράσεις και πρακτικές οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν ως «ανάχωμα» στην κλιματική κρίση.
Μέτρα για ένα πιο δίκαιο περιβάλλον
«Μέσα από δομημένο λόγο, βιωματικές αφηγήσεις και τη μεταφορά εμπειριών, τα παιδιά προσπάθησαν να στείλουν ένα ηχηρό μήνυμα στην κοινωνία προκειμένου να λάβει μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την υιοθέτηση καλών πρακτικών βιωσιμότητας για ένα πιο δίκαιο περιβάλλον», αναφέρει στην «Κ» η Μαρία Χατζηνικολάου, υπεύθυνη του τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης, καθώς περιγράφει το πρόγραμμα. «Αξιοποιώντας δημοσιογραφικά μέσα όπως το άρθρο, η φωτογραφία και το βίντεο, τα παιδιά συνεργάζονται μεταξύ τους αναδεικνύοντας τη δική τους οπτική για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη», προσθέτει η ίδια.
Μέσω της διαδικτυακής εκδήλωσης “Climate Crisis in the Hood” πέντε ομάδες μαθητών περιέγραψαν τα βιώματά τους από τις φυσικές καταστροφές και παρουσίασαν αναλυτικά στοιχεία γύρω από τον τρόπο με τον οποίο η κλιματική κρίση εντείνει τις δυσκολίες στην καθημερινότητά τους. «Για τα παιδιά αυτά η κλιματική κρίση και οι επιπτώσεις της συνιστούν τον αστάθμητο παράγοντα που διαμορφώνει εκ νέου τη ζωή και ανατρέπει λειτουργίες που τα ίδια θεωρούσαν φυσιολογικές», τονίζει η κ. Χατζηνικολάου.
Τι σημαίνει λοιπόν «περιβαλλοντική δικαιοσύνη» για τα παιδιά και πώς μπορεί να εφαρμοστεί;
Με τρία άρθρα – παρεμβάσεις για τις «πληγές» που άφησαν οι φυσικές καταστροφές στην περιοχή τους, μαθητές από το Αίγιο, τον Βόλο και την Ιστιαία (στη Βόρεια Εύβοια), που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, καταγράφουν τις σκέψεις και τις προτάσεις τους για το μέλλον της περιοχής τους.
Αίγιο: «Η επανάχρηση του κτιρίου της Χαρτοποιίας θα δώσει στέγη στο σχολείο μας»
Της Ασημίνας Χάνου και του Ακη Δημητρόπουλου, μαθητών του 2ου ΓΕΛ Αιγίου
Εχουν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από τότε που το 2ο Γενικό Λύκειο Αιγίου μεταφέρθηκε «προσωρινά» σε λυόμενα προκατασκευασμένα μεταλλικά «κουτιά» στην εκβολή ενός ρέματος. Το σχολείο μετακινήθηκε σε κατάσταση «κατεπείγοντος» λόγω του φονικού σεισμού του 1995. Από τότε περίπου 3.000 μαθητές έχουν περάσει από αυτά τα μεταλλικά «κουτιά», ενώ ακόμη και σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει πρόθεση μεταφοράς του, προτού μια άλλη φυσική καταστροφή, όπως μια πλημμύρα, πλήξει την περιοχή.
Εμείς, μια μικρή ομάδα μαθητών του σχολείου αντιληφθήκαμε ότι την ώρα που οι ίδιοι φιλοξενούμαστε σε ένα ακατάλληλο σχολικό κτίριο, η πόλη του Αιγίου «πνίγεται» από τα αμέτρητα εγκαταλελειμμένα κτίρια: Περπατώντας στην καρδιά της πόλης, σε κάθε γωνιά, βλέπεις ένα παρατημένο κτίριο στο έλεος της αποσύνθεσης. Ενα χαρακτηριστικό δείγμα είναι το παλιό εργοστάσιο της Χαρτοποιίας στο λιμάνι του Αιγίου, «ένα κόσμημα υπό την προστασία των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών», σύμφωνα με τον δήμαρχο Αιγιαλείας, Δ. Καλογερόπουλο. Το ερώτημα που προκύπτει επομένως είναι γιατί δεν μπορεί να μεταφερθεί το σχολείο μας εκεί; Ανήκει στον δήμο ιδιοκτησιακά, ενώ μόλις επιστράφηκε από δωρεάν παραχώρηση στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Για τη μαθητική μας ομάδα Young Reformers (YouRs), η Χαρτοποιία δεν αποτελεί μονόδρομο, αλλά έρχεται ως πιθανή απάντηση στην αδυναμία εύρεσης λύσης, πρόταση που και ο δήμαρχος βρήκε ιδιαιτέρως καινοτόμα, στην πρόσφατη συνάντηση που είχε μαζί μας.
«Η αρχιτεκτονική αξία του κτιρίου της Χαρτοποιίας αλλά και η δομική του ασφάλεια είναι αδιαμφισβήτητη», σύμφωνα με την αρχιτεκτόνισσα Π. Σπυροπούλου της οποίας η διπλωματική είναι αφιερωμένη στην αναζωογόνηση του κτιρίου. Για τον πολιτικό μηχανικό Γ. Χριστόπουλο, «όλα είναι εφικτά, αλλά χρειάζεται βούληση».
Είναι γεγονός πως η επαναχρησιμοποίηση ενός παλαιού κτιρίου δεν επιφέρει μόνο περιβαλλοντολογικά οφέλη αλλά και πολιτιστικά. «Τα κτίρια συνδέονται με περιοχές, ανθρώπους, την κοινωνική και οικονομική ζωή. Μεταφέρουν την ιστορία μιας περιοχής και αποτελούν εν τέλει μια κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές. Σχετίζονται με το παρελθόν, αφορούν το παρόν και προωθούν το μέλλον», προσθέτει η περιβαλλοντολόγος Ε. Αλεξανδροπούλου, η οποία υπογραμμίζει τα οφέλη της βιωσιμότητας από αυτήν τη δράση.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών Γ. Παπαθεοδώρου, «η επανάχρηση του κτιριακού συγκροτήματος είναι απαραίτητο να συνιστά μια πρότυπη και πιλοτική διαδικασία, η οποία θα πρέπει να αποτελέσει βιωματική εμπειρία των μαθητών/τριών προς την κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης».
Για εμάς, τους μαθητές, αυτή η πρωτοβουλία θα βοηθήσει το 2ο ΓΕΛ Αιγίου να κάνει ένα βήμα προς τον 21ο αιώνα, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί ευκαιρία για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής, καθώς είναι σε άμεση συνάφεια με 5 από τους 17 Βιώσιμους Στόχους του ΟΗΕ: Την «Ποιοτική Εκπαίδευση», τις «Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες», τη «Βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές», τη «Δράση για το κλίμα» και τη «Συνεργασία για τους Στόχους».
Εάν τελικά καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε αυτήν την ευκαιρία, θα αποδειχθεί ότι το… χαρτί είναι ο μόνος τρόπος διαφυγής μιας μαθητικής κοινότητας από τα 30 ετών μεταλλικά «κλουβιά» της.
Β. Εύβοια: «Να βάλουμε τέλος στην αδιαφορία και την αδράνεια»
της Αλεξάνδρας Νικολάου, μαθήτριας του Γενικού Λυκείου Ιστιαίας
Αύγουστος 2021. Ο τελευταίος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών είχε μόλις ξεκινήσει. Πλήθος τουριστών είχε κατακλύσει τη Βόρεια Εύβοια. Στις 3 Αυγούστου, η μέρα άρχισε με το άκουσμα της θλιβερής είδησης ότι μια πυρκαγιά είχε ξεσπάσει στην περιοχή μας. Η πρώτη εστία ήταν μακριά από το παραθαλάσσιο χωριό μου, όπου απολάμβανα τις διακοπές με την οικογένειά μου. Ηταν από την άλλη πλευρά του νησιού, οπότε κανείς δεν φανταζόταν την εξέλιξη τις επόμενες ώρες.
Η ξεγνοιασιά των διακοπών, η ηρεμία της θάλασσας και η φρεσκάδα του τοπίου της περιοχής μας, γρήγορα επισκιάστηκαν από τις φλόγες. Σε λίγες ώρες πύρινα μέτωπα είχαν ενωθεί και η καταστροφή ήταν βιβλική.
Το βόρειο τμήμα του νησιού έγινε παρανάλωμα του πυρός. Εκκενώθηκαν –ακόμη και διά θαλάσσης– χωριά και οικισμοί και χιλιάδες στρέμματα δάσους έγιναν στάχτη. Οι κάτοικοι κάναμε ηρωικές προσπάθειες για να σώσουμε τις περιουσίες μας. Ηταν ένας εφιάλτης δίχως τέλος και η απόγνωση ήταν ζωγραφισμένη στα πρόσωπα όλων. Καθώς περνούσαν τα χρόνια ζήσαμε αναπόφευκτα τις επιπτώσεις των πυρκαγιών, με πιο δραματική εκείνη των καταστροφικών πλημμυρών του περασμένου Σεπτεμβρίου.
Συνειδητοποιώντας τις ολέθριες συνέπειες στο ίδιο μας το «σπίτι», θελήσαμε να αναζητήσουμε γιατί γίνονται όλα αυτά γύρω μας και τι μπορούμε εμείς οι νέοι να κάνουμε για να πρασινίσει το τοπίο μας, να ζωντανέψει ο κόσμος μας: Ψάξαμε, ακούσαμε, διαβάσαμε, μάθαμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για όσα συνέβησαν σε εμάς, αλλά και για όσα καταστροφικά γίνονται παντού στον κόσμο.
Ο πλανήτης δεν μπορεί πλέον να υπομείνει άλλες δικές μας παρεμβάσεις. Πρέπει να αναλάβουμε δράση ατομικά και συλλογικά, γιατί κάθε καταστροφή στο περιβάλλον έχει επιπτώσεις σε εμάς τους ίδιους κι αυτό πρέπει επιτέλους να το καταλάβουμε πριν να είναι πολύ αργά. Δεν είμαστε οι ιδιοκτήτες του πλανήτη, εκείνος μας φιλοξενεί τόσο γενναιόδωρα.
Οφείλουμε να αλλάξουμε τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής μας. Ας είμαστε προσεκτικοί στην κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος. Ας χρησιμοποιούμε περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ας περιοριστεί η χρήση χημικών λιπασμάτων. Είναι τόσο απλό να προστατέψουμε τους χώρους πρασίνου στις πόλεις μας, τα δάση, τα λιβάδια μας, τα άγρια φαράγγια μας, το απάτητο χιόνι των αιώνιων παγετώνων, τα γαλάζια νερά των θαλασσών μας και τα σιωπηλά βαθυπράσινα των ωκεανών μας.
Δεν μπορούμε να πάρουμε μέρος σε προγράμματα υποχρεωτικής αναδάσωσης; Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την επιστήμη μας ώστε να γίνουμε εμείς φιλικοί στο περιβάλλον μας; Είναι τόσο απλό για μας, τους ανθρώπους του 21ου αιώνα, που καυχιόμαστε για τις πιο σπουδαίες επιστημονικές ανακαλύψεις μας και τα τεχνολογικά μας θαύματα.
Η ευαισθητοποίηση έχει τεράστια σημασία για να βάλουμε ένα τέλος στην αδιαφορία και την αδράνεια. Κάθε άτομο, κάθε σχολείο, κάθε κοινότητα και κάθε γειτονιά να κινητοποιηθεί. Εμείς θα τραγουδήσουμε, θα ζωγραφίσουμε τον κόσμο όπως τον ονειρευόμαστε. Αλλά και οι μεγάλοι αυτού του κόσμου να πολεμήσουν, όχι όπως πολεμούν ως τώρα, μα για τη ζωή μας και την ομορφιά.
Βόλος: «Η ρίζα του πλημμυρικού φαινομένου βρίσκεται στη λανθασμένη μας νοοτροπία»
Της Θεανούς – Μαρίας Βαούτη και του Σταύρου Τσίντζου, μαθητών της Α’ τάξης του 2ου Πρότυπου Γυμνασίου Βόλου
Πριν από λίγους μήνες, η πόλη του Βόλου δέχθηκε ένα μεγάλο πλήγμα, λόγω των ακραίων πλημμυρών που αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει. Η αποκατάσταση της ύδρευσης, καθώς και του ρεύματος καθυστέρησε αρκετά, με αποτέλεσμα αρκετές συνοικίες του Βόλου να μην έχουν τα απαραίτητα εφόδια για την επιβίωσή τους. Μεγάλο μέρος της γεωργίας και της κτηνοτροφίας καταστράφηκε ολοσχερώς, προκαλώντας προβλήματα στον βιοπορισμό πολλών οικογενειών που τα κτήματα και η εκτροφή ζώων αποτελούσαν τη βασική πηγή εσόδων τους.
Η ρίζα του πλημμυρικού φαινομένου βρίσκεται στη λανθασμένη μας νοοτροπία. Δεν πρέπει πρόχειρα και επιπόλαια να παραμορφώνουμε τη φύση με ανούσια αναχώματα και αλλαγές στο περιβάλλον της. Ευτυχώς ή δυστυχώς η φύση δεν ξεχνά, κάτι το οποίο η περιοχή μας βίωσε άσχημα με την αναδιαμόρφωση της λίμνης Κάρλας.
Αν δεν λάβουμε δραστικά μέτρα θα υπάρξουν κι άλλες τέτοιες συνέπειες. Πρώτα από όλα θα πρέπει να γίνεται συχνός καθαρισμός των ρεμάτων και των χειμάρρων, καθώς η υπερχείλισή τους προκάλεσε το μεγαλύτερο μέρος των καταστροφών. Απαραίτητα είναι τόσο τα αντιπλημμυρικά έργα –όπως η σωστή λειτουργία του αποχετευτικού συστήματος– όσο και η αντιμετώπιση των παράνομων οικοδομικών έργων που εμποδίζουν τη σωστή ροή του νερού σε τέτοιες καταστάσεις. Και βέβαια, χωρίς την ετοιμότητα των αρμόδιων φορέων να μπορούν να αντιδράσουν άμεσα απέναντι σε αυτές τις ακραίες συνθήκες, τίποτα δεν μπορεί να εξασφαλιστεί.
Παράλληλα, όμως, με όλα αυτά επιβάλλεται η ενίσχυση της περιβαλλοντικής μας εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για την περιοχή μας. Το «φως» σε αυτό το «τούνελ» χωρίς τέλος βρίσκεται στη συνεργασία με τη φύση. Είναι απαραίτητη η βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής, με έμφαση στον οικοτουρισμό και με φιλικές δραστηριότητες προς το περιβάλλον, όπως η δημιουργία «ελεγχόμενων ζωνών πλημμύρας», όπου θα απορρέει το νερό, η διατήρηση των φυτών και δέντρων μέσα στις κοίτες ή τις όχθες των ποταμών για την συγκράτηση του εδάφους, αλλά και η ενίσχυση των παραμελημένων ελληνικών δασαρχείων με αξιοποίηση των κρατικών κονδυλίων. Δεν πολεμάμε τη φύση, αντιθέτως την αντιμετωπίζουμε όπως θα έπρεπε να κάνουμε στο σπίτι μας, δηλαδή με φροντίδα και αγάπη, ώστε να εισπράξουμε το ίδιο.
Αλλαγή νοοτροπίας
«Η περιοχή μας βιώνει ήδη τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής: ρύπανση, σπασμένα φράγματα, νερό αμφίβολης ποιότητας, κατεστραμμένες περιουσίες κ.ά. Αναμφίβολα ο εθελοντισμός σε περιβαλλοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή μπορεί να ενισχύσει την ανθεκτικότητα της πόλης στις μελλοντικές προκλήσεις», τονίζει η δρ Σοφία Κανταράκη, διευθύντρια του 2ου Πρότυπου Γυμνασίου Βόλου και προσθέτει: «Η υιοθέτηση βιώσιμων μεταφορών, προγραμμάτων ανακύκλωσης, η θωράκιση των παράκτιων περιοχών, η χρήση έξυπνων συστημάτων άρδευσης, η προώθηση καλλιεργειών ανθεκτικών στην ξηρασία σε συνδυασμό με έρευνες και μελέτες για την καλύτερη κατανόηση της οικολογίας αλλά και της λειτουργίας της λίμνης Κάρλας, μπορούν να σημάνουν την αλλαγή νοοτροπίας».
