Αμπελώνες που μπορεί να λειτουργούν ως ζώνες προστασίας σε αγροτοδασικές εκτάσεις απέναντι σε πυρκαγιές. Τοπία στην ύπαιθρο με εικόνα μωσαϊκού, με πλούτο διαφορετικών καλλιεργειών και δέντρων, που επιβραδύνουν ή και εμποδίζουν το πέρασμα του πύρινου κύματος. Ζώνες αγροδασοπονίας, με ποώδη φυτά, γεωργικά ή λιβαδικά, ανάμεσα σε δασικές εκτάσεις συμπληρώνοντας ή αντικαθιστώντας τις «κουρεμένες» αντιπυρικές ζώνες. Καθώς οι δασικές πυρκαγιές –και ειδικά οι μεγάλες– γίνονται όλο και πιο συχνές στις μεσογειακές περιοχές λόγω κλιματικής κρίσης, αναζητούνται πιο μόνιμες και ουσιαστικές παρεμβάσεις, αφού το βάρος πρέπει να δοθεί στην πρόληψη, η οποία δεν περιορίζεται στον αναγκαίο καθαρισμό των δασών.
«Χρειαζόμαστε τόπους ανθεκτικούς σε συνθήκες ξηρασίας, δασικών πυρκαγιών, αλλά και πλημμυρών, καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε όλο και πιο συχνά. Σ’ αυτή την κατεύθυνση έρχεται να συμβάλει το ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο ResAlliance, που έχει στόχο την ανάδειξη και διάδοση μεταξύ των μεσογειακών χωρών καλών πρακτικών στη γεωργία και τη δασοπονία, που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την αύξηση της ανθεκτικότητας της υπαίθρου», λέει στην «Κ» ο δρ Γαβριήλ Ξανθόπουλος, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. Στο έργο συμμετέχουν 15 οργανισμοί από Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Τυνησία, Λίβανο, Φινλανδία και Ινδονησία. «Αναζητούμε καλές πρακτικές από διάφορες χώρες της Μεσογείου. Εχουμε ήδη τεκμηριώσει δεκάδες τέτοιες πρακτικές, που τις καταγράφουμε στην ιστοσελίδα του προγράμματος σε σύντομα ενημερωτικά δελτία (factsheets), έτσι ώστε να είναι διαθέσιμες σε επιστήμονες, αγρότες, ερευνητές κ.λπ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και οι περιοχές της βόρειας Αφρικής, όπου αντιμετωπίζουν εδώ και πολλά χρόνια προβλήματα με την ξηρασία, οπότε έχει σημασία να δούμε τι μέτρα έχουν πάρει», συμπληρώνει ο κ. Ξανθόπουλος.
Μια από τις ενδιαφέρουσες καλές πρακτικές αφορά την εναλλαγή καλλιεργειών αμπέλου μέσα σε αγροτοδασικές περιοχές. Στην περιοχή Pla de Manlleu, στην Καταλωνία, μια αγροτική και ορεινή έκταση με μεγάλες δασικές εκτάσεις και αμπέλια, χαρακτηρισμένη ως προστατευόμενη περιοχή βιοποικιλότητας, 50 περίπου οικογένειες ασχολούνται με την αμπελουργία και την παραγωγή κρασιού, αναπτύσσοντας αμπελώνες σε υψόμετρο άνω των 500 μέτρων. Το κέρδος πολλαπλό: εξαιρετική ποιότητα των αμπελιών, δημιουργία φυσικών εμποδίων στις δασικές πυρκαγιές και διαμόρφωση όρων που συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας, της βιώσιμης εργασίας και της παραμονής της κοινότητας.
«Η αντοχή των αγροτικών κοινοτήτων, η παραμονή και εργασία των ανθρώπων στην ύπαιθρο, η ανάπτυξη σειράς αγροτικών δραστηριοτήτων δίπλα στις δασικές εκτάσεις αποτελούν ασπίδες για τα δάση μας. Γιατί χωρίς ανθρώπινες δραστηριότητες, συμβατές με τη φύση προφανώς, συσσωρεύεται καύσιμη ύλη μέσα στα δάση, που οδηγεί σε πυρκαγιές και συχνά μεγάλες. Εξάλλου και τα παλιά χρόνια οι φωτιές έσβηναν με την κινητοποίηση των κατοίκων των χωριών υπό την καθοδήγηση της δασικής υπηρεσίας», υπογραμμίζει ο κ. Ξανθόπουλος. Οπως σημειώνει ο διευθυντής ερευνών του ΙΜΔΟ, «υπάρχουν και στη χώρα μας καλά παραδείγματα, όπως σωστά ανεπτυγμένοι ελαιώνες, που και πιο προστατευμένοι είναι σε περίπτωση φωτιάς και λειτουργούν ως ανάχωμα όταν ένα πύρινο μέτωπο πλησιάζει. Εχει αξία σήμερα να δείξουμε καλές πρακτικές για την καλλιέργεια της ελιάς, της αμπέλου, την ανάπτυξη της μελισσοκομίας κ.ά.».
Ο κ. Ξανθόπουλος τονίζει τη σημασία της αγροδασοπονίας, δηλαδή συστημάτων διαχείρισης της γης, όπου δενδρώδη δασικά ή γεωργικά είδη συγκαλλιεργούνται με ποώδη φυτά, γεωργικά ή λιβαδικά, στο ίδιο μέρος γης. «Η αγροδασοπονία, κατ’ αρχάς συμβάλλει στη συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο, καθώς προσφέρει βελτίωση του εισοδήματος, σταθερότητα όσον αφορά τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος και ευκαιρίες εισοδήματος από παράλληλες δραστηριότητες, όπως ο αγροτουρισμός, η μελισσοκομία κ.λπ. Ταυτόχρονα, η αγροδασοπονία εφαρμοζόμενη σε μεγάλες εκτάσεις, όπου η συνολική ποσότητα της βιομάζας ανά μονάδα επιφανείας είναι μειωμένη, δίνει πραγματική ευκαιρία στον μηχανισμό καταστολής να σταματήσει μεγάλες πυρκαγιές», σημειώνει.
Θετικό ρόλο μπορούν να παίξουν, για παράδειγμα, και στενές σχετικά ζώνες με κατάλληλες καλλιέργειες, που διασπούν το συνεχές των δασικών εκτάσεων και τη συνέχεια της καύσιμης ύλης. «Μια ζώνη αγροδασοπονίας με πλάτος 50 ή και 200 μέτρων δεν έχει αρνητικό οικολογικό αντίκτυπο, προσφέρει εισόδημα και δεν απαιτεί ετήσια συντήρηση από το κράτος, ενώ ταυτόχρονα είναι εξαιρετικά χρήσιμη στη δασοπυρόσβεση, σε αντίθεση με μια γυμνή αντιπυρική ζώνη που δεν μπορεί να έχει το ίδιο πλάτος, έχει αρνητικό οικολογικό αποτύπωμα, καθώς είναι εκτεθειμένη στη διάβρωση και ενώ δεν προσφέρει εισόδημα έχει σημαντικό κόστος ετήσιας συντήρησης», αναφέρει ο κ. Ξανθόπουλος. Φέρνοντας μάλιστα παραδείγματα από πρόσφατες πυρκαγιές στην Πελοπόννησο ή και αλλού, όπου υπήρχε εικόνα διαφοροποίησης στη βλάστηση, με ελαιώνες ή άλλες καλλιέργειες, φαίνεται πως δημιουργήθηκαν ασυνέχειες και χάσματα στην επέκταση της πυρκαγιάς, που μπορούν να αξιοποιηθούν για την τιθάσευσή της.
«Βεβαίως, όλα αυτά απαιτούν μια πολύ πιο ισχυρή δασική υπηρεσία, με επιστήμονες δασολόγους και άλλους, που θα σχεδιάσουν και θα φροντίσουν ανάλογες πρακτικές. Η σημερινή κατάσταση είναι απαράδεκτη», τονίζει ο κ. Ξανθόπουλος.
