Αδειοι κλωβοί που επιπλέουν σε μια θολή θάλασσα, κουβάρια με δίχτυα που συσσωρεύονται στην παραλία και μια διάχυτη, έντονη, δυσοσμία. Αυτό το δυστοπικό σκηνικό δημιουργείται κάθε φορά που ένα ιχθυοτροφείο παύει να λειτουργεί. «Το επίπεδο μόλυνσης που προκαλείται από τις εγκαταλελειμμένες υποδομές ενός ιχθυοτροφείου είναι πολύ υψηλό», εξηγεί στην «Κ» η κ. Βερόνικα Μίκος, διευθύντρια της οργάνωσης Healthy Seas, που δραστηριοποιείται σε 22 χώρες εδώ και έντεκα χρόνια. «Η Ελλάδα, ωστόσο, αποτελεί προτεραιότητά μας», διευκρινίζει η ίδια που ζει τα τελευταία χρόνια στην Ιθάκη. Η οργάνωση πραγματοποιεί, μεταξύ άλλων, καθαρισμούς παραλιών και θαλασσών. Από το 2021 έχει βάλει στο στόχαστρο εγκαταλελειμμένες ιχθυοτροφικές μονάδες, όπου υλοποιεί επιχειρήσεις ανάσυρσης του εξοπλισμού και των απορριμμάτων που συν τω χρόνω συσσωρεύονται στον βυθό.
«Στόχος μας είναι να διασφαλίσουμε την ασφαλή πλοήγηση, την ποιότητα ζωής, αλλά και την τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής όπου βρίσκονται ακόμη υπολείμματα από τη λειτουργία μονάδων», προσθέτει η κ. Μίκος, η οποία είναι οικονομολόγος με εξειδίκευση σε ζητήματα περιβάλλοντος. Οι τοπικές κοινωνίες επωφελούνται από τις μονάδες όσο αυτές λειτουργούν, επειδή προσφέρουν θέσεις εργασίας, όταν όμως αυτές βάζουν λουκέτο, η στάση τους αλλάζει. «Ο κόσμος θυμώνει διότι διαπιστώνει τη μόλυνση και αντιλαμβάνεται ότι ο τόπος του δυσφημείται από την εικόνα εγκατάλειψης και ρύπανσης. Επίσης, αυτή η εικόνα πλήττει το κύρος όλου του κλάδου των ιχθυοκαλλιεργειών», αναφέρει.
Ηταν επομένως εύλογη η χαρά των κατοίκων της Ιθάκης όταν είδαν στα μέσα Μαΐου το «MAKO», το πλοίο της Healthy Seas, να φθάνει πάλι στο νησί τους με 20μελές πλήρωμα και 11 δύτες. Είχαν προηγηθεί δύο πολυήμερες επιχειρήσεις καθαρισμού το 2021 και 2022. Το 2021 ανασύρθηκαν 76.070 κιλά απορρίμματα (δίχτυα, μέταλλο, πλαστικά, κλωβοί, αφρός πολυεστέρα). Το 2022 οι καθαρισμοί πραγματοποιήθηκαν σε δεκατέσσερα διαφορετικά σημεία, ανασύροντας 18.500 εγκαταλελειμμένα δίχτυα, 25 μεγάλους κλωβούς και συνολικά 23.500 κιλά απορριμμάτων.
Στην τελευταία αποστολή η ομάδα ανέσυρε στην Ιθάκη 6.870 κιλά απορρίμματα, εκ των οποίων 5.800 κιλά δίχτυα, και στη Ναυπακτία 35.820 κιλά απορρίμματα, εκ των οποίων 5.500 κιλά δίχτυα.
Στην τελευταία αποστολή, που πραγματοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη της Hyundai, η ομάδα συνέχισε τον καθαρισμό στην Ιθάκη σε μεγαλύτερο βάθος και η «συγκομιδή» υπήρξε εξίσου σοκαριστική: ανέσυραν 6.870 κιλά απορρίμματα, εκ των οποίων 5.800 κιλά δίχτυα. «Επί ώρες συλλέγαμε από τον βυθό απορρίμματα, πολλοί άνθρωποι παρακολουθούσαν σοκαρισμένοι», περιγράφει η κ. Μίκος. Εν συνεχεία «πραγματοποιήσαμε και μια ακόμη αποστολή στον Πατραϊκό Κόλπο, στον Δήμο Ναυπακτίας», συμπληρώνει η ίδια. Εκεί ανασύρθηκαν 35.820 κιλά απορρίμματα, εκ των οποίων 5.500 κιλά δίχτυα. «Συγκεντρώσαμε επίσης 120 σακούλες απορριμμάτων των 100 λίτρων (80 σε Ναυπακτία και 40 σε Ιθάκη) με σκουπίδια παραλίας». Τα συλλεχθέντα υλικά προωθούνται σε συνεργαζόμενες εταιρείες που τα ανακυκλώνουν δημιουργώντας νέα αντικείμενα: μαγιό, κοσμήματα, μπρελόκ…
Η οργάνωση λαμβάνει συνεχώς μηνύματα από μέρη σε διαφορετικά σημεία της χώρας όπου έχουν εγκαταλειφθεί μονάδες. Στην Ελλάδα, όπου οι ιχθυοκαλλιέργειες αποτελούν έναν από τους πιο αναπτυσσόμενους κλάδους στη βιομηχανία, παρατηρούνται ορισμένα παράδοξα. «Οι καθαρισμοί των ιχθυοτροφείων-φαντασμάτων είναι μια διαδικασία κοστοβόρα και νομικά πολύπλοκη, την οποία, όταν δεν την υλοποιεί ο ιδιοκτήτης των ιχθυοτροφείων, θα έπρεπε να αναλαμβάνουν οι αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες – όπως γίνεται σε άλλες χώρες», σχολιάζει η κ. Μίκος. «Στην Ελλάδα υπάρχει σχετική νομοθεσία, όμως τις περισσότερες φορές δεν εφαρμόζεται», καταλήγει.
Προτού εγκατασταθεί ή μετεγκατασταθεί μια μονάδα υδατοκαλλιέργειας έχει προηγηθεί η έγκριση περιβαλλοντικών όρων, με τους οποίους κάθε επιχείρηση πρέπει να συμμορφώνεται. «Μεταξύ άλλων είναι υποχρεωμένοι μετά το πέρας των εργασιών να επαναφέρουν το περιβάλλον στην πρότερη κατάσταση “κατά το δυνατόν”», επισημαίνει στην «Κ» ο κ. Αντώνης Ζαμπέλης, εισηγητής περιβαλλοντικής αδειοδότησης στο ΥΠΕΝ. «Ωστόσο, υπάρχουν εγκαταλελειμμένες μονάδες στη χώρα μας», επιβεβαιώνει ο ίδιος. «Αυτό προκύπτει όταν η εταιρεία πτωχεύει ή ο ιδιοκτήτης πεθαίνει». Εως τώρα η πολιτεία δεν έχει επιδείξει τα απαραίτητα αντανακλαστικά ώστε να παρεμβαίνει αποτελεσματικά σε τέτοιες περιπτώσεις. Υπάρχουν, ωστόσο, και ορισμένες καλές πρακτικές. «Πριν από λίγες εβδομάδες πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, σε συνεργασία με ΜΚΟ, καθαρισμός εγκαταλελειμμένης μονάδας στη θαλάσσια περιοχή της Σύμης», αναφέρει ο κ. Ζαμπέλης, «ενώ το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης έχει ενεργοποιήσει νομοθεσία βάσει της οποίας μπορεί να βγάλει σε πλειστηριασμό τον εξοπλισμό εγκαταλελειμμένων μονάδων».
