Το ισχυρό κύμα ζέστης με το οποίο ξεκίνησε με το «καλημέρα σας» ο Ιούνιος, σόκαρε τους κατοίκους των περιοχών όπου ο υδράργυρος ανέβηκε πάνω από τους 38 βαθμούς Κελσίου, κι αυτές δεν ήταν λίγες.
Την Τετάρτη το θερμόμετρο ξεπέρασε τους 40 βαθμούς Κελσίου σε διάφορες περιοχές της Κρήτης, της Ρόδου και της Μεσσηνίας. Την ίδια ώρα στην πρωτεύουσα, η θερμοκρασία έφτασε τους 38 βαθμούς Κελσίου, όμως στην Αθήνα η αίσθηση της θερμοκρασίας ήταν 41 βαθμοί Κελσίου.
«Χάσαμε την περίοδο του εγκλιματισμού στη ζέστη»
Σύμφωνα με τον Χρήστο Γιάνναρο, μεταδιδακτορικό ερευνητή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος της ομάδας meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, υπάρχει λόγος που οι κάτοικοι της πρωτεύουσας είχαν αυτή την αίσθηση. Οπως εξηγεί: «Στην ουσία χάσαμε την περίοδο του εγκλιματισμού στη ζέστη. Την περίοδο δηλαδή της σταδιακής προσαρμογής του ανθρώπινου οργανισμού στις θερμότερες συνθήκες του καλοκαιριού. Ετσι, ένα κύμα ζέστης σαν αυτό που βιώνουμε την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου είναι πιο επικίνδυνο για την υγεία από ένα που θα συμβεί τον Ιούλιο».
«Ηταν ένα πολύ θερμό ξεκίνημα για πρώτο δεκαήμερο Ιουνίου» τονίζει από την πλευρά του ο Γιώργος Παπαβασιλείου, διδάκτορας Μετεωρολογίας και ερευνητής της πυρομετεωρολογικής ομάδας Flame της μονάδας meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. «Οι μέσες μέγιστες θερμοκρασίες το πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου σε πολλές περιοχές της χώρας μας κυμαίνονται μεταξύ 28 με 31 βαθμούς Κελσίου. Προχθές Tρίτη 4/6, στην Αττική ξεπεράσαμε τους 38 βαθμούς Κελσίου. Ανεβήκαμε δηλαδή σχεδόν 10 βαθμούς Κελσίου πάνω από τη μέση τιμή για αυτή την εποχή» εξηγεί ο ερευνητής κάνοντας λόγο για θερμή επιβάρυνση η οποία αναμένεται να συνεχιστεί με το νέο «σημαντικό κύμα ζέστης» που έρχεται την επόμενη εβδομάδα.
«Είναι βέβαιο πως μετά την Κυριακή σε αρκετές περιοχές το θερμόμετρο θα δείξει πάνω από 40 βαθμούς Κελσίου. Πολύ πιθανόν αυτό να συμβεί και στην Αττική. Αρα, θα έχουμε δύο συνεχόμενες πολύ ζεστές πρώτες εβδομάδες του Ιουνίου, με θερμοκρασίες πολύ πάνω από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα. Η θερμή επιβάρυνση θα είναι σημαντική» υπογραμμίζει.
Ακραία ζέστη, μια σιωπηλή δολοφόνος
Οπως εξηγεί ο Χρήστος Γιάνναρος, ο ανθρώπινος οργανισμός λειτουργεί φυσιολογικά όταν διατηρεί μια σταθερή θερμοκρασία πυρήνα γύρω στους 37 βαθμούς Κελσίου. Η θερμή επιβάρυνση εμφανίζεται κατά την έκθεση του οργανισμού σε ένα θερμό περιβάλλον (π.χ. υψηλή θερμοκρασία) ή και κατά τη διάρκεια αυξημένης μεταβολικής δραστηριότητας (π.χ. εργασία στο χωράφι). «Πολλές μελέτες έχουν δείξει πως οι εργαζόμενοι οι οποίοι βιώνουν έντονη θερμή επιβάρυνση αναπτύσσουν διάφορα προβλήματα υγείας, όπως η νεφρική ανεπάρκεια» αναφέρει.
Σε συνθήκες αυξημένης ή και παρατεταμένης θερμής επιβάρυνσης, ο οργανισμός καταπονείται και όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η καταπόνηση τόσο υψηλότερη είναι και η πίεση που δέχονται ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού, όπως η καρδιαγγειακή. Συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες είναι πιο ευάλωτες στη θερμή επιβάρυνση και μπορούν να οδηγηθούν πιο εύκολα σε σχέση με άλλους ανθρώπους στη θερμική εξάντληση ή ακόμα και στον θάνατο λόγω θερμοπληξίας.
Η θερμή επιβάρυνση είναι η πιο επικίνδυνη κατάσταση που προκαλεί αυτή τη στιγμή η κλιματική αλλαγή αφού οδηγεί σε πολύ περισσότερους θανάτους από κάθε άλλο καιρικό και κλιματικό φαινόμενο.
Πρόκειται για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, τα μικρά παιδιά, τις γυναίκες και ιδιαίτερα τις έγκυες, τους ανθρώπους με υψηλό σωματικό βάρος ή/και όχι καλή φυσική κατάσταση, τους εργαζόμενους σε εξωτερικούς χώρους αλλά και τους ανθρώπους που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις (π.χ. σακχαρώδης διαβήτης) ή/και λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή (π.χ. αντιυπερτασικά φάρμακα).
Δυστυχώς, όπως υπογραμμίζει ο κ. Γιάνναρος, η θερμή επιβάρυνση υποτιμάται στη χώρα μας γιατί οι επιπτώσεις της δεν είναι άμεσα ορατές και «χειροπιαστές» όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην περίπτωση των πλημμυρών. Επίσης, δεν την αντιλαμβάνονται όλοι οι πολίτες το ίδιο –όσοι βρίσκονται σε κλειστούς χώρους με κλιματισμό, προφυλάσσονται.
«Σε κάθε περίπτωση, η θερμή επιβάρυνση είναι η πιο επικίνδυνη κατάσταση που προκαλεί αυτή τη στιγμή η κλιματική αλλαγή αφού οδηγεί σε πολύ περισσότερους θανάτους από κάθε άλλο καιρικό και κλιματικό φαινόμενο» αναφέρει. «Στη χώρα μας, ο ακραίος καύσωνας του Ιουλίου- Αυγούστου 2021 είχε ως αποτέλεσμα να καταγραφούν περισσότεροι από 2.300 πρόωροι θάνατοι σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat. Είναι χαρακτηριστικό πως η θνησιμότητα που σχετίζεται με ακραία θερμές συνθήκες έχει αυξηθεί κατά 30% τα τελευταία 20 χρόνια στο σύνολο σχεδόν της Ευρώπης. Η ακραία ζέστη είναι στη πραγματικότητα μια σιωπηλή δολοφόνος».
Το σύστημα προειδοποίησης Heat-Alarm
Για τους παραπάνω λόγους, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών σε συνεργασία με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ και με την υποστήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Ερευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), δημιούργησαν το βιομετεωρολογικό σύστημα προειδοποίησης Heat-Alarm, για τη θερμή επιβάρυνση (ή αλλιώς θερμό στρες).
Οπως εξηγεί ο συντονιστής του έργου κ. Γιάνναρος, το σύστημα που τρέχει πιλοτικά εδώ και έναν μήνα, αξιολογεί καθημερινά τον βαθμό και την επικινδυνότητα της θερμής επιβάρυνσης στην ανθρώπινη υγεία για τις επόμενες τρεις ημέρες σε κάθε περιφερειακή ενότητα της Ελλάδας. Συνδυάζει μετεωρολογικoύς παράγοντες (θερμοκρασία, υγρασία, άνεμο, ακτινοβολία – τα στοιχεία προέρχονται από το meteo.gr), με ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, βάρος, ύψος), αλλά και τη σωματική δραστηριότητα μέσων ανθρώπων διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων, συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας και εργαζομένων σε εξωτερικούς χώρους που ανήκουν στις πιο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες.
Στα κριτήρια έκδοσης προειδοποίησης περιλαμβάνεται και η απόκλιση της μέσης νυχτερινής θερμοκρασίας από την κανονική για την εποχή (1991-2020), σε κάθε περιφερειακή ενότητα της χώρας. Αυτός ο δείκτης έχει νευραλγική σημασία αφού, σύμφωνα με τον κ. Γιάνναρο, οι υψηλές νυχτερινές θερμοκρασίες δεν επιτρέπουν τη θερμική ανακούφιση, συμβάλλοντας και στην εμφάνιση διαταραχών του ύπνου, με αποτέλεσμα την ακόμα μεγαλύτερη καταπόνηση του οργανισμού. «Ειδικά οι Κρητικοί καταπονήθηκαν έντονα τον περασμένο μήνα και ένας από τους βασικούς λόγους που συνέβη αυτό ήταν πως οι ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες για μήνα Μάιο, οι οποίες σημειώνονταν επί πολλές ημέρες στο νησί, διατηρούνταν και κατά τη διάρκεια της νύχτας» εξηγεί.
Συνολικά, η θερμή επιβάρυνση και η επικινδυνότητά της για την ανθρώπινη υγεία κατηγοριοποιούνται σε τέσσερα επίπεδα (μέτριο, υψηλό, πολύ υψηλό και ακραίο). Οσο μεγαλύτερο είναι το επίπεδο, τόσο μεγαλύτερη είναι η θερμή επιβάρυνση και κατ’ επέκταση και το ρίσκο για την εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων υγείας (π.χ. θερμική εξάντληση) ή ακόμα και για την πρόκληση θανάτου λόγω θερμοπληξίας.
Μια προειδοποίηση του Heat-Alarm θα έπρεπε να κινητοποιεί για παράδειγμα άμεσα το προσωπικό μιας μονάδας φροντίδας ηλικιωμένων να τους υπενθυμίζει συνεχώς να πίνουν πολύ νερό. Οι ηλικιωμένοι τείνουν να το αμελούν αυτό, καθώς το αίσθημα της δίψας ατονεί στις μεγάλες ηλικίες.
Οπως τονίζει ο κ. Γιάνναρος: «Χρειάζεται αύξηση της ευαισθητοποίησης γύρω από το θερμό στρες. Εκτός από το σύστημα των προειδοποιήσεων, πρέπει να καλλιεργηθεί παράλληλα το έδαφος για να αποκτήσουμε σχέδια αντιμετώπισης των επιπτώσεων της ακραίας ζέστης. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν ακόμα αυτά τα σχέδια ούτε σε περιφερειακό ούτε σε εθνικό επίπεδο. Αυτό που συμβαίνει τις ημέρες με έντονη ζέστη είναι να εκδίδονται κάποιες εγκύκλιοι για περιορισμό ή απαγόρευση εργασίας σε συγκεκριμένους κλάδους και να ανοίγουν κάποιες κλιματιζόμενες αίθουσες στους δήμους. Χρειάζονται όμως πολύ περισσότερα».
Ο κ. Γιάνναρος αναφέρει σε αυτό το σημείο τις μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων. «Μια προειδοποίηση του Heat-Alarm θα έπρεπε να κινητοποιεί άμεσα το προσωπικό μιας τέτοιας μονάδας να υπενθυμίζει για παράδειγμα συνεχώς στους ηλικιωμένους να πίνουν πολύ νερό. Οι ηλικιωμένοι τείνουν να το αμελούν αυτό, καθώς το αίσθημα της δίψας ατονεί στις μεγάλες ηλικίες».
Ο μηχανισμός εγκλωβισμού της ζέστης στις μεγάλες πόλεις
Οι κάτοικοι στις δύο μεγάλες πόλεις της χώρας στρεσάρονται πιο πολύ όταν επικρατεί έντονη ζέστη, σύμφωνα με τον κ. Γιάνναρο. Ετσι για το σύστημα προειδοποιήσεων του Heat-Alarm σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη λαμβάνονται υπόψη οι ενδοαστικές διαφορές του θερμικού περιβάλλοντος, ιδιαίτερα τη νύχτα.
«Στις μεγάλες πόλεις, οι υψηλές θερμοκρασίες διατηρούνται ακόμα κι όταν καταλαγιάζει το κύμα της έντονης ζέστης επειδή τα κτίρια και πολλές από τις επιφάνειες έχουν μεγάλη θερμοχωρητικότητα, διατηρώντας έτσι τις υψηλές θερμοκρασίες για πολλές συνεχόμενες μέρες. Η επιβάρυνση που νιώθει ένας κάτοικος της πόλης σε σχέση με έναν κάτοικο της υπαίθρου είναι παρατεταμένη» εξηγεί ο κ. Γιάνναρος.
Γι’ αυτό και σύμφωνα με τον ίδιο, το θερμό στρες βιώνεται και σήμερα Πέμπτη 6/6 από τους Αθηναίους παρότι η θερμοκρασία στην Αττική είναι πιο χαμηλή από χθες.
Παγίδευση μικροσωματιδίων μέσα στον «θερμικό θόλο»
Συνήθως, όπως εξηγεί ο συντονιστής του Heat-Alarm, οι θερμές συνθήκες συνδυάζονται με υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Κάποιες φορές αυτή η ρύπανση προέρχεται από την παρουσία αφρικανικής σκόνης, και άλλες φορές, από την παγίδευση των αιωρούμενων μικροσωματιδίων μέσα στον «θερμικό θόλο». Ετσι αποκαλείται επιστημονικά η κατάσταση κατά την οποία στάσιμες ατμοσφαιρικές συνθήκες ευνοούν την επίμονη καθίζηση θερμών αερίων μαζών.
«Το αποτέλεσμα είναι οι ρύποι να παγιδεύονται χαμηλά στην ατμόσφαιρα και ο συνδυασμός θερμής καταπόνησης μαζί με την εισπνοή βλαβερών μικροσωματιδίων να δημιουργεί ένα κοκτέιλ πολύ επικίνδυνο για την υγεία. Γι’ αυτό και αυτή τη στιγμή οι επιστήμονες επικεντρωνόμαστε στη μελέτη των λεγόμενων “συνδυαστικών φαινομένων”» σημειώνει ο κ. Γιάνναρος.
Προειδοποιήσεις μέσα από την πλατφόρμα του meteo
Το σύστημα προειδοποίησης Heat-Alarm θα λειτουργεί πιλοτικά καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού, εκδίδοντας όμως προειδοποιήσεις μέσα από την πλατφόρμα του meteo, όταν θα κρίνεται απαραίτητο ή αν παρουσιαστεί κάποια έκτακτη κατάσταση. Από την επόμενη χρονιά, θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και επιχειρησιακά ενώ οι ειδοποιήσεις θα ανανεώνονται διαρκώς στο meteo.
O κ. Γιάνναρος καλεί πάντως, όποιον φορέα τοπικής αυτοδιοίκησης, μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων, εθελοντική ομάδα σε επίπεδο Περιφέρειας, ή ομάδα εργαζομένων επιθυμεί να λαμβάνει τις ειδοποιήσεις του Heat-Alarm για μια συγκεκριμένη περιοχή, να το ζητήσει από την ερευνητική ομάδα που τρέχει το έργο, στέλνοντας ένα e-mail στη διεύθυνση [email protected].
