Πριν από περίπου 50 χρόνια, ο Αμερικανός ψυχαναλυτής Ρόμπερτ Στόλερ άρχισε να μελετά αγόρια στην πρώτη παιδική ηλικία που δήλωναν ότι αισθάνονται κορίτσια, ότι έχουν γεννηθεί σε λάθος σώμα. Ζητούσαν να ντύνονται σαν κορίτσια, να αποκτήσουν κοριτσίστικο όνομα και να θεωρούνται κορίτσια. Ο Στόλερ κατέληξε ότι μέσα από διαγνωστικές και ψυχοθεραπευτικές διαδικασίες από εξειδικευμένους στο θέμα παιδοψυχιάτρους και παιδοψυχολόγους τα παιδιά αυτά πρέπει να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: α) αυτά που πρόσκαιρα λόγω των αναπτυξιακών σταδίων που διατρέχουν ταυτίζονται με το άλλο φύλο, β) αυτά που έχουν μόνιμη, οριστική, δομική ανάπτυξη ταυτότητας ως άτομα του άλλου φύλου. Στα παιδιά αυτής της κατηγορίας υποστήριξε, και μετά από αυτόν το μεγαλύτερο μέρος των ειδικών ψυχικής υγείας, ότι πρέπει να επιτραπεί να οργανωθούν ψυχικά στο φύλο στο οποίο αυτοαναγνωρίζονται και με αυτή την ταυτότητα να γίνουν αποδεκτά από το περιβάλλον. Πρόκειται για μια δύσκολη συνθήκη γι’ αυτό είναι απαραίτητη η σύνθετη υποστηρικτική διαδικασία που να περιλαμβάνει ατομική ψυχοθεραπεία του παιδιού, οικογενειακή θεραπεία και παιδαγωγική και κοινωνική υποστήριξη. Η διεθνής «καλή πρακτική» προβλέπει αυτό το πλαίσιο.
Αν λοιπόν σε κάποια παιδιά εκδηλώνεται πολύ νωρίς η βεβαιότητα ότι το ψυχικό τους φύλο είναι διαφορετικό από το βιολογικό, σε κάποια άλλα αυτή η πεποίθηση εκδηλώνεται κατά την εφηβεία. Αισθάνονται ότι το σώμα τους που αρχίζει να διαμορφώνεται με την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του φύλου, όπως για παράδειγμα το στήθος στα κορίτσια, γίνεται ένα σώμα που τους είναι ξένο. Το «ξένο» μπορεί να πάρει πολλές αποχρώσεις και να φτάσει μέχρι το «μισητό», «εφιαλτικό», και η ιδέα ότι θα συνεχίσουν να ζουν με αυτό προκαλεί δυσανεξία, δυσφορία, φόβο τρέλας ή και αυτοκτονίας. Αισθάνονται ότι μπαίνουν σε μια κατάσταση τρέλας και επιθυμούν να αλλάξουν σώμα και ταυτότητα. Να κάνουν τη «φυλομετάβαση», ή την «αποκατάσταση του φύλου» (χρησιμοποιούνται διεθνώς και οι δύο όροι) τροποποιώντας την ανατομία και τη φυσιολογία του σώματός τους, ώστε να ταιριάζει με το επιθυμητό σώμα. Τίθεται το θέμα διεθνώς πότε πρέπει να ξεκινάει αυτή η διαδικασία. Υπάρχουν δύο βασικές αντικρουόμενες απόψεις. Η μία ότι ένας έφηβος στα 15-16 του δεν είναι ώριμος να πάρει τη σωστή απόφαση και πρέπει να φθάσει στην ενηλικίωση. Από την άλλη, πολλοί αντιτείνουν ότι σε άλλα ζωτικά θέματα όσον αφορά τον νόμο, ένας 15χρονος θεωρείται ενήλικος, γεγονός που αντικρούει ότι δεν είναι ικανός να λάβει αποφάσεις και για το συγκεκριμένο θέμα. Επίσης και από την πλευρά της βιολογίας πλειοδοτεί η άποψη υπέρ της έγκαιρης μετάβασης γιατί όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η διαδικασία, τόσο λιγότερο θα έχει προλάβει να διαμορφωθεί το σώμα που θεωρείται ξένο.
Πολλές κυβερνήσεις, στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον, έχουν ζητήσει από τους επιστημονικούς φορείς να αποφασίσουν ποιο είναι το κατώτατο ηλικιακό όριο για να ξεκινήσει η μετάβαση. Στις περισσότερες χώρες προτάθηκε το 15ο-16ο έτος ηλικίας. Προτείνεται να υπάρχει αρχικά μια περίοδος ψυχοθεραπείας και ιατρικής ενημέρωσης ώστε το άτομο να ξεκαθαρίσει αν θέλει να μπει στη μετάβαση.
Η μετάβαση στο άλλο φύλο είναι «έργο» που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή. Με την εγχείρηση θα αλλάξουν μορφολογικά στοιχεία του σώματος, αλλά για όλη τη ζωή θα είναι απαραίτητη η λήψη ορμονών και άλλων ουσιών.
Τα στάδια της μετάβασης είναι τρία: α) η χορήγηση ουσιών που θα μπλοκάρουν τις ορμόνες που παράγει το σώμα τους, β) η χορήγηση ορμονών του φύλου στο οποίο θέλουν να μεταβούν και γ) οι χειρουργικές επεμβάσεις για αλλαγή των ανατομικών στοιχείων. Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι η πρώτη και η δεύτερη φάση είναι αναστρέψιμες. Η τρίτη όχι. Μπορεί να γίνει αποκατάσταση στο αρχικό φύλο αλλά θα είναι μόνο μορφολογική, όχι λειτουργική. Κατά τη γνώμη μου όλη η διαδικασία θα πρέπει να γίνεται με σταθερή ψυχοθεραπευτική υποστήριξη του εφήβου και των γονέων, ενώ οι κοινωνικές υπηρεσίες να παρεμβαίνουν στο επίπεδο του σχολείου ή άλλων κοινωνικών δομών γιατί η αποκατάσταση φύλου είναι μακρά διαδικασία, συχνά με πολλές δυσκολίες και απογοητεύσεις μέχρι την άφιξη στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Γι’ αυτό και αρκετά άτομα προχωρούν τη μετάβαση μέχρι ενός σημείου και δεν την ολοκληρώνουν.
Η έρευνα της κ. Κας έχει υποστεί κριτική από διάφορες επιστημονικές οργανώσεις όχι μόνο για τους λόγους που ανέφερα παραπάνω, αλλά και γιατί ζητάει να υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την επικύρωση των πρακτικών μετάβασης. Αυτά, εφόσον αναφερόμαστε στη διαμόρφωση του ψυχισμού, δεν είναι δυνατόν να προκύψουν με τη μεθοδολογία που αυτή χρησιμοποιεί. Γιατί, εντέλει, μιλάμε για την ψυχική ισορροπία του ατόμου! Η σημερινή συζήτηση γίνεται διότι από τη μια μεριά έχουμε την Ιατρική που δύναται να πραγματοποιήσει τη μετάβαση, την εξέλιξη των ψυχοθεραπευτικών και των ψυχοπαιδαγωγικών μεθόδων και, από την άλλη, την κοινωνία που αξιώνει τον σεβασμό στην αυτοδιάθεση και στον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου. Πρέπει να χαιρετίσουμε τις κοινωνίες που παίρνουν όλο και πιο πολλά μέτρα για να ενισχύσουν τη διαμόρφωση του υποκειμένου όπως αυτό επιθυμεί να είναι. Ομως οι δυνατότητες αυτές δεν πρέπει να δημιουργήσουν ενός είδους «μόδα» που να σπρώχνει όλο και περισσότερα άτομα να ζητήσουν την ένταξή τους σε κάτι «μοντέρνο», «προωθημένο». Η μετάβαση στο άλλο φύλο είναι «έργο» που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή. Με την εγχείρηση θα αλλάξουν μορφολογικά στοιχεία του σώματος, αλλά για όλη τη ζωή θα είναι απαραίτητη η λήψη ορμονών και άλλων ουσιών για την οργάνωση της ομοιοστασίας στο σώμα. Γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρξουν όλες οι προηγούμενες συνθήκες που με επίκεντρο το συμφέρον του ατόμου θα το βοηθήσουν να αποφασίσει αν επιθυμεί και μέχρι ποιου σημείου τη μετάβαση.
*Ο δρ Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι ψυχίατρος – ψυχαναλυτής.
