«Μου αρέσει να βγαίνω σε άλλη γειτονιά, εκεί όπου δεν με γνωρίζουν. Χρησιμοποιώ άλλο όνομα, με πληγώνει το βαπτιστικό μου. Το ακούω κάθε μέρα στο σχολείο και είναι κάθε φορά μια μαχαιριά». «Δεν περιμένω από τους γονείς μου να με καταλάβουν. Αν και θέλω να προχωρήσω και ο γιατρός μου συμφωνεί, θα περιμένω να φτάσω στα 18. Κάνω υπομονή, η μητέρα μου όταν σκέφτεται το μέλλον κλαίει…». Ορισμένες από τις φράσεις που έχουν πει παιδιά στους ειδικούς της Μονάδας Εφηβικής Ιατρικής της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ – Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού». Η Μονάδα είναι εξειδικευμένη για να διαχειρίζεται αυτά τα σπάνια περιστατικά παιδιών και εφήβων που αισθάνονται ότι έχουν γεννηθεί σε ξένο σώμα. Πώς βοηθάς έναν ανήλικο που εκφράζει δυσφορία φύλου;
Η απάντηση που δίνει η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα δεν είναι ομόφωνη. Στο επίκεντρο της διαφωνίας βρίσκεται το ερώτημα αν πρέπει να χορηγούνται στους ανηλίκους αναστολείς της ήβης (blockers), ούτως ώστε να έχουν χρόνο να αποφασίσουν αν θα προχωρήσουν σε μετάβαση φύλου. Το ζήτημα αναζωπυρώθηκε πρόσφατα στη Μεγάλη Βρετανία. Η χώρα άλλαξε την υγειονομική πολιτική και δεν συνταγογραφεί πλέον αναστολείς. Αιτία η έκθεση της παιδιάτρου Χίλαρι Κας, στην οποία το 2020 ανατέθηκε η αναθεώρηση των κατευθυντηρίων γραμμών θεραπείας δεδομένου του αυξανόμενου αριθμού παιδιών με δυσφορία φύλου (περίπου 5.800 παιδιά βρίσκονταν στη λίστα αναμονής του NHS, του συστήματος δημόσιας υγείας της Βρετανίας, για θεραπείες φύλου στο τέλος του 2023). Η έκθεση που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Απρίλιο κατέληγε στο συμπέρασμα ότι οι αποδείξεις για το κατά πόσον τα φάρμακα αυτά είναι ωφέλιμα «έχουν βασιστεί σε σαθρά θεμέλια». Το Ηνωμένο Βασίλειο γίνεται έτσι η πέμπτη χώρα στην Ευρώπη που άλλαξε τα τελευταία χρόνια πολιτική, με τη Φινλανδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία και τη Δανία να έχουν ήδη περιορίσει την ορμονοθεραπεία σε εφήβους.
Αύξηση των περιστατικών καταγράφεται και στη χώρα μας, χωρίς ωστόσο να μπορεί να αποτυπωθεί σε αριθμούς. Αντίθετα με το NHS, το σύστημα υγείας στην Ελλάδα δεν καταγράφει συστηματικά τα σχετικά αιτήματα. Από όταν ιδρύθηκε, το 2006, η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) του Νοσοκομείου Παίδων «Π. & Α. Κυριακού», δεχόταν κάθε χρόνο ένα-δύο περιστατικά με ασυμφωνία φύλου. «Αυτή τη στιγμή παρακολουθούμε έξι παιδιά. Κυρίως εφαρμόζουμε τεχνικές κοινωνικής ενδυνάμωσης, διαχείρισης των σχέσεων και των συναισθημάτων, και σε συζήτηση με τους γονείς διερευνώνται οι επιλογές που υπάρχουν σε παρεμβάσεις. Οταν υπάρχει σαφής ένδειξη ακολουθούνται τα πρωτόκολλα που ισχύουν διεθνώς», λέει στην «Κ» η αναπλ. καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ και επιστημονική υπεύθυνη της ΜΕΥ Αρτεμις Τσίτσικα. «Υπάρχει αυξητική τάση αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την αληθή μεταβολή. Σήμερα τα παιδιά αισθάνονται πιο άνετα να συζητούν για ένα τέτοιο θέμα τους».
Αύξηση καταγράφεται τα τελευταία δύο χρόνια και στα τηλεφωνήματα στη Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης «Δίπλα Σου 11528» για ανθρώπους που έχουν ερωτήματα σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα ή/και έκφραση φύλου τους. Η Γραμμή λειτουργεί φθινόπωρο με καλοκαίρι. Από τον Νοέμβριο του ’21 έως τον Ιούλιο ’22 είχαν καλέσει 16 τρανς και non binary άτομα, από τον Σεπτέμβριο του ’22 έως τον Ιούλιο του ’23 80 και από τον Σεπτέμβριο του ’23 έως σήμερα (τον Μάιο) 97. Για τους ανθρώπους της Γραμμής η αύξηση αποτυπώνει την καλύτερη ενημέρωση του πληθυσμού. «Δεν έχει αυξηθεί ο αριθμός τους, απλώς πλέον αισθάνονται μεγαλύτερη άνεση να καλέσουν και να πάρουν πληροφορίες», λέει ο Γιώργος Κασφίκης, ψυχολόγος και επιστημονικός υπεύθυνος της Γραμμής. Οπως χαρακτηριστικά λέγεται, και ο πληθυσμός των αριστερόχειρων αυξήθηκε θεαματικά όταν σταμάτησε η κοινωνία να τους υποχρεώνει να γράφουν με το δεξί. «Μας καλούν και πολλοί γονείς ρωτώντας πώς να βοηθήσουν τα παιδιά τους στη διαδικασία φυλομετάβασης, τι αντωνυμίες να χρησιμοποιούν κ.ά.».
Η νίκη στη Eurovision ενός non binary ατόμου (μη δυαδικού, που δεν αυτοπροσδιορίζεται ούτε ως άνδρας ούτε ως γυναίκα) προκάλεσε περαιτέρω αύξηση των κλήσεων. «Κάλεσαν πολλά άτομα να μας πουν ότι τους έδωσε πολύ κουράγιο η νίκη του Nemo». Πολλοί θα δουν στο παραπάνω ένα επιχείρημα ότι πρόκειται για «μόδα», τάση της εποχής. Ο κ. Κασφίκης τους προλαβαίνει: «Ποιος θα επέλεγε να μπει σε μια μόδα που ξεσηκώνει τόσο κακοποιητικό λόγο, που επιφέρει τόσες δυσκολίες; Ποιο άτομο θα έμπαινε σε μια τέτοια διαδικασία αν δεν ένιωθε μέσα του την ανάγκη;». Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία δύο χρόνια, η Διεπιστημονική Γνωμοδοτική Επιτροπή για τη διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου των υπουργείων Δικαιοσύνης/Υγείας για την αλλαγή του βαπτιστικού ονόματος σε ανηλίκους άνω των 15 ετών, στην οποία συμμετέχουν ένας παιδοψυχίατρος, ένας ψυχίατρος, ένας ενδοκρινολόγος, ένας παιδοχειρουργός, ένας ψυχολόγος, ένας κοινωνικός λειτουργός και ένας παιδίατρος, έχει εξετάσει λιγότερες από 10 περιπτώσεις (για τις οποίες τελικά γνωμοδότησε θετικά).
Το πρωτόκολλο
Eνα άτομο είναι ελεύθερο προφανώς να προχωρήσει σε κοινωνική φυλομετάβαση, να αρχίσει δηλαδή να εκφράζεται με τον τρόπο που θέλει, να φοράει ό,τι θέλει, να επιλέξει το όνομα που θέλει να το φωνάζουν. Για οποιαδήποτε ιατρική παρέμβαση απαιτείται, σύμφωνα με τον νόμο, η σύμφωνη, έγγραφη, δήλωση των γονέων ή κηδεμόνων του εφήβου και η γνωμοδότηση ειδικών (εφηβιάτρου, ενδοκρινολόγου, παιδοψυχιάτρου). Oπως λέει η κ. Τσίτσικα, γίνονται αργά και πολύ προσεκτικά βήματα, πάντα με συγκατάθεση γονέων και διεπιστημονική συζήτηση. Η παρέμβαση θα ξεκινήσει μετά την έναρξη της ήβης, δηλαδή μετά τα 14. Το πρώτο βήμα είναι η χορήγηση σκευασμάτων (μπλόκερ) για την αναστολή της εξέλιξης της ήβης με τα χαρακτηριστικά του ισχύοντος φύλου και το δεύτερο βήμα η σταδιακή χορήγηση ορμονών του επιθυμητού φύλου – αλλαγές που αφορούν τη φωνή, την τριχοφυΐα, τη μυϊκή μάζα, τον λιπώδη ιστό κ.λπ. Σημειώνεται ότι πρόκειται για τα ίδια σκευάσματα που χορηγούνται σε κορίτσια που δεν έχουν περίοδο ή παιδιά που δεν έχουν ανάπτυξη. Η διαδικασία συγκέντρωσης των θετικών γνωμοδοτήσεων για οποιαδήποτε παρέμβαση παίρνει χρόνο.
«Αυτή τη στιγμή παρακολουθούμε έξι παιδιά. Κυρίως εφαρμόζουμε τεχνικές κοινωνικής ενδυνάμωσης, διαχείρισης των σχέσεων και των συναισθημάτων». Αρτεμις Τσίτσικα, Υπεύθυνη Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) του Νοσοκομείου Παίδων «Π. & Α. Κυριακού»
Τα στάδια μέχρι εδώ είναι αναστρέψιμα. Χειρουργική επέμβαση πριν από την ενηλικίωση δεν επιχειρείται, παρά μόνο σε περιπτώσεις με σαφή γνωμοδότηση της διεπιστημονικής ομάδας των θεραπόντων και φυσικά έγγραφη σύμφωνη γνώμη των γονέων. «Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι επεμβάσεις πριν από τα 18 έτη αφορούν κυρίως το στήθος και η παρέμβαση αυτή μπορεί να είναι λυτρωτική για το άτομο και να συμβάλλει στη θετική ψυχοκοινωνική του εξέλιξη», λέει η κ. Τσίτσικα. «Πολλά παιδιά ταλαιπωρούνται αφάνταστα από το binding που κάνει το στήθος να φαίνεται επίπεδο ή το tucking που “κρύβει” αντίστοιχα τα γεννητικά όργανα. Υπάρχουν παιδιά που έχουν ήδη προστρέξει σε πλαστικούς χειρουργούς, μαζί με τους γονείς τους, πριν από την έναρξη οποιασδήποτε άλλης παρέμβασης».
Επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα αφορούν αποκλειστικά ενηλίκους, μετά τουλάχιστον ένα έτος από την έναρξη της ορμονοθεραπείας. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα να φυλαχθεί υλικό (σπέρμα, ωάρια) για μελλοντική χρήση σε περίπτωση επιθυμίας τεκνοποίησης.
Υπάρχει περίπτωση κάποιο άτομο να αλλάξει γνώμη έπειτα από αυτές τις παρεμβάσεις; «Ακούμε συχνά την ανησυχία ότι ποσοστό τρανς ατόμων “αλλάζει γνώμη” και συνεπώς μη αναστρέψιμες ιατρικές διαδικασίες είναι προτιμητέο να αποφεύγονται», λέει στην «Κ» η Νάνσυ Παπαθανασίου, κλινική ψυχολόγος και επιστημονικά συνυπεύθυνη του Orlando LGBT+,
Τα παραπάνω πάντως αφορούν μάλλον μια μειονότητα. Τα περισσότερα παιδιά, μη έχοντας τη συμπαράσταση των γονιών τους, ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, θα κάνουν υπομονή ώς την ενηλικίωσή τους προκειμένου να προβούν στις παρεμβάσεις που χρειάζονται. Ή θα προμηθευτούν τεστοστερόνες και οιστρογόνα από το μεγάλο ιντερνετικό «μπακάλικο», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία τους.
«Δεν κατευθύνουμε»
Από τα παιδιά που στην εφηβεία εκδηλώνουν κάποια ερωτήματα για την ταυτότητα φύλου τους μόνο λίγα θα προχωρήσουν σε επόμενα βήματα. Οπως λένε ειδικοί ψυχικής υγείας στην «Κ», έρχονται στα γραφεία τους (και) με αυτό το θέμα, αλλά τα περισσότερα σε ένα χρόνο δηλώνουν ότι ήταν μια φάση, ένα ερώτημα που απαντήθηκε. Στην Ελλάδα πάντως οι ειδικοί ακολουθούν το λεγόμενο επιβεβαιωτικό μοντέλο. Οπως εξηγεί στην «Κ» η Νάνσυ Παπαθανασίου, πρόκειται για μια προσέγγιση που αποδέχεται την εμπειρία, την ταυτότητα, αλλά και τη διερεύνηση του ατόμου. «Ταυτόχρονα, είναι μη κατευθυντικό. Δηλαδή, κανένας επαγγελματίας δεν μπορεί να πει ή να προβλέψει αν ένα άτομο είναι ή δεν είναι τρανς ή γκέι ή στρέιτ, ενώ και το να το κατευθύνει προς την ανάληψη οποιασδήποτε ταυτότητας είναι αντιδεοντολογικό. Οι επαγγελματίες οφείλουμε να είμαστε εκεί για να δημιουργούμε ασφαλείς χώρους για διερεύνηση, αναστοχασμό, αναζήτηση ή πειραματισμό, με πλήρη αποδοχή. Δεν είναι ο ρόλος μας να εγκρίνουμε ή να επικυρώσουμε, να επιτρέψουμε ή να απαγορεύσουμε. Είναι όμως να σεβόμαστε τον αυτοπροσδιορισμό, να αντιλαμβανόμαστε την επίδραση του στίγματος, να δουλεύουμε με τα δικά μας στερεότυπα». Οπως λέει χαρακτηριστικά, τα τρανς άτομα δεν δημιουργούνται ξαφνικά στα 18. «Εχουν υπάρξει παιδιά και έχουν ταλαιπωρηθεί από τη μη αναγνώριση της εμπειρίας τους».
«Οι επαγγελματίες οφείλουμε να είμαστε εκεί για να δημιουργούμε ασφαλείς χώρους για διερεύνηση, αναστοχασμό, αναζήτηση ή πειραματισμό, με πλήρη αποδοχή. Δεν είναι ο ρόλος μας να εγκρίνουμε ή να επικυρώσουμε, να επιτρέψουμε ή να απαγορεύσουμε». Νάνσυ Παπαθανασίου, Κλινική ψυχολόγος
Ως γνωστόν, το 2022 η Ελλάδα απαγόρευσε τις θεραπείες μεταστροφής για ανηλίκους, βασανιστικές πρακτικές που στοχεύουν στην καταστολή του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου ενός ατόμου. Ωστόσο οι γνωρίζοντες αναφέρουν ότι ειδικοί ψυχικής υγείας, κληρικοί ή άλλοι παράγοντες εξακολουθούν να προσφέρουν αυτές τις «λύσεις». Οπως λέει η κ. Τσίτσικα, υπάρχουν γονείς που θέλουν τα παιδιά τους να υποβληθούν σε τέτοιου είδους «θεραπείες». «Κάποια παιδιά αναφέρουν ακραίες τακτικές από τους γονείς τους. Τα αποκλείουν για παράδειγμα από εξόδους και κοινωνική ζωή και μας προσεγγίζουν με αίτημα να σταματήσουμε μια τέτοια εξέλιξη. Δεν μπορούμε όμως και δεν θα πρέπει να παρέμβουμε στον πυρήνα ενός αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Είναι αντιεπιστημονικό και αντιδεοντολογικό».
Πολλοί κατηγόρησαν την παιδίατρο Κας ότι αυτό που πρεσβεύει είναι μια νέας μορφής θεραπεία μεταστροφής, αφού στην πράξη σταματάει τα παιδιά που χρειάζονται παρέμβαση από το να την έχουν. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων και η Ενδοκρινολογική Εταιρεία απέρριψαν κατηγορηματικά την αναθεώρηση ως δικαιολογία για τις απαγορεύσεις θεραπείας αμφισβητώντας πολλά από τα ευρήματά της. Ανασκόπηση του Cornell σε περισσότερες από 51 μελέτες έδειξε ότι η θεραπεία των τρανς βελτιώνει σημαντικά την ψυχική υγεία τους. Εχει βρεθεί ακόμη ότι τα τρανς και non binary άτομα που λαμβάνουν επιβεβαιωτική φροντίδα καταγράφουν μέχρι και 73% χαμηλότερες τάσεις αυτοκτονίας.
Οι φίλες της τη λένε Ελένη, η δασκάλα Γιώργο
Της Κλεονίκης Γιαννακοπούλου*
Νόμιζα ότι είχα αγόρια, αλλά από πολύ νωρίς παρατήρησα ότι το ένα παιδί φερόταν διαφορετικά. Το σπίτι ήταν γεμάτο αγορίστικα παιχνίδια, αλλά εκείνο έψαχνε να βρει μια κούκλα ή έπαιζε με το πινέλο του μέικ απ. Μου έλεγε συχνά «όταν μεγαλώσω θα γίνω σαν κι εσένα». Μια μέρα ξύπνησε και είπε ότι είδε στον ύπνο του ένα κοριτσάκι, το έδειχνε και του έλεγε «εσύ δεν είσαι κορίτσι». Τότε δεν καταλάβαινα τι εννοούσε. Επαιζε παιχνίδια ρόλων και διάλεγε να είναι το κορίτσι. Στις Απόκριες του ’21 ντύθηκε μονόκερως και ραπουνζέλ. Ηθελε να ξεκινήσει μπαλέτο. Είχε κοριτσίστικες συνήθειες που δεν τις είχαμε στο σπίτι. Κατάλαβα ότι κάτι ήθελε να εκφράσει, κάτι ήθελε να μας πει. Εψαξα πολύ λόγω ειδικότητας και ενημέρωσα τον πατέρα του με τον οποίο είχαμε χωρίσει. Επίσης, στα άλλα παιδιά είπα ότι όταν το παιδί κάνει κάτι κοριτσίστικο να μην το κοροϊδεύουν. Αυτό είπα και όταν ξεκίνησε το προνήπιο, να μην τον αποπαίρνουν. Σιγά σιγά αυτό εξελίχθηκε. Πήγαμε για ψώνια και ήθελε οπωσδήποτε ένα φόρεμα με πούλιες. Το έκανε πετσί, δεν το έβγαζε ποτέ. Κάποια στιγμή μετακομίσαμε εκτός Αθηνών όπου άρχισε να εκφράζεται πιο ξεκάθαρα θηλυκά. Μια μέρα, στα έξι, έρχεται και λέει με λένε Ελένη. «Μήπως να το κάνεις Τζορτζ που είναι εύκολο;» το ρώτησα για να δω την αποφασιστικότητά του. «Οχι». Οταν έλεγα π.χ. «βάλ’ του φαΐ», με διόρθωνε. «Βάλ’ της φαΐ». Είχα ήδη γίνει μέλος της ομάδας των γονιών και καταλάβαινα ότι είναι σημαντικό να φέρεσαι με σεβασμό. Μέχρι σήμερα που είναι 8 δεν έχει κάνει πίσω ποτέ. Την έχω ρωτήσει τόσες φορές. Δεν ξέρω αν θα είναι για πάντα. Οσο το εκφράζει όμως εγώ έχω ορκιστεί ότι θα το στηρίξω. Στο σχολείο, οι φίλες της τη φωνάζουν Ελένη, η δασκάλα Γιώργο.
*Η κ. Κλεονίκη Γιαννακοπούλου είναι κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια, μέλος της ομάδας Υπερήφανοι Γονείς, μητέρα της Ελένης.
Μεταξύ ιατρικής και κοινωνικής «μόδας»
Του Αθανάσιου Αλεξανδρίδη*
Πριν από περίπου 50 χρόνια, ο Αμερικανός ψυχαναλυτής Ρόμπερτ Στόλερ άρχισε να μελετά αγόρια στην πρώτη παιδική ηλικία που δήλωναν ότι αισθάνονται κορίτσια, ότι έχουν γεννηθεί σε λάθος σώμα. Ζητούσαν να ντύνονται σαν κορίτσια, να αποκτήσουν κοριτσίστικο όνομα και να θεωρούνται κορίτσια. Ο Στόλερ κατέληξε ότι μέσα από διαγνωστικές και ψυχοθεραπευτικές διαδικασίες από εξειδικευμένους στο θέμα παιδοψυχιάτρους και παιδοψυχολόγους τα παιδιά αυτά πρέπει να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: α) αυτά που πρόσκαιρα λόγω των αναπτυξιακών σταδίων που διατρέχουν ταυτίζονται με το άλλο φύλο, β) αυτά που έχουν μόνιμη, οριστική, δομική ανάπτυξη ταυτότητας ως άτομα του άλλου φύλου. Στα παιδιά αυτής της κατηγορίας υποστήριξε, και μετά από αυτόν το μεγαλύτερο μέρος των ειδικών ψυχικής υγείας, ότι πρέπει να επιτραπεί να οργανωθούν ψυχικά στο φύλο στο οποίο αυτοαναγνωρίζονται και με αυτή την ταυτότητα να γίνουν αποδεκτά από το περιβάλλον. Πρόκειται για μια δύσκολη συνθήκη γι’ αυτό είναι απαραίτητη η σύνθετη υποστηρικτική διαδικασία που να περιλαμβάνει ατομική ψυχοθεραπεία του παιδιού, οικογενειακή θεραπεία και παιδαγωγική και κοινωνική υποστήριξη. Η διεθνής «καλή πρακτική» προβλέπει αυτό το πλαίσιο.
Αν λοιπόν σε κάποια παιδιά εκδηλώνεται πολύ νωρίς η βεβαιότητα ότι το ψυχικό τους φύλο είναι διαφορετικό από το βιολογικό, σε κάποια άλλα αυτή η πεποίθηση εκδηλώνεται κατά την εφηβεία. Αισθάνονται ότι το σώμα τους που αρχίζει να διαμορφώνεται με την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του φύλου, όπως για παράδειγμα το στήθος στα κορίτσια, γίνεται ένα σώμα που τους είναι ξένο. Το «ξένο» μπορεί να πάρει πολλές αποχρώσεις και να φτάσει μέχρι το «μισητό», «εφιαλτικό», και η ιδέα ότι θα συνεχίσουν να ζουν με αυτό προκαλεί δυσανεξία, δυσφορία, φόβο τρέλας ή και αυτοκτονίας. Αισθάνονται ότι μπαίνουν σε μια κατάσταση τρέλας και επιθυμούν να αλλάξουν σώμα και ταυτότητα. Να κάνουν τη «φυλομετάβαση», ή την «αποκατάσταση του φύλου» (χρησιμοποιούνται διεθνώς και οι δύο όροι) τροποποιώντας την ανατομία και τη φυσιολογία του σώματός τους, ώστε να ταιριάζει με το επιθυμητό σώμα. Τίθεται το θέμα διεθνώς πότε πρέπει να ξεκινάει αυτή η διαδικασία. Υπάρχουν δύο βασικές αντικρουόμενες απόψεις. Η μία ότι ένας έφηβος στα 15-16 του δεν είναι ώριμος να πάρει τη σωστή απόφαση και πρέπει να φθάσει στην ενηλικίωση. Από την άλλη, πολλοί αντιτείνουν ότι σε άλλα ζωτικά θέματα όσον αφορά τον νόμο, ένας 15χρονος θεωρείται ενήλικος, γεγονός που αντικρούει ότι δεν είναι ικανός να λάβει αποφάσεις και για το συγκεκριμένο θέμα. Επίσης και από την πλευρά της βιολογίας πλειοδοτεί η άποψη υπέρ της έγκαιρης μετάβασης γιατί όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η διαδικασία, τόσο λιγότερο θα έχει προλάβει να διαμορφωθεί το σώμα που θεωρείται ξένο.
Πολλές κυβερνήσεις, στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον, έχουν ζητήσει από τους επιστημονικούς φορείς να αποφασίσουν ποιο είναι το κατώτατο ηλικιακό όριο για να ξεκινήσει η μετάβαση. Στις περισσότερες χώρες προτάθηκε το 15ο-16ο έτος ηλικίας. Προτείνεται να υπάρχει αρχικά μια περίοδος ψυχοθεραπείας και ιατρικής ενημέρωσης ώστε το άτομο να ξεκαθαρίσει αν θέλει να μπει στη μετάβαση.
Τα στάδια της μετάβασης είναι τρία: α) η χορήγηση ουσιών που θα μπλοκάρουν τις ορμόνες που παράγει το σώμα τους, β) η χορήγηση ορμονών του φύλου στο οποίο θέλουν να μεταβούν και γ) οι χειρουργικές επεμβάσεις για αλλαγή των ανατομικών στοιχείων. Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι η πρώτη και η δεύτερη φάση είναι αναστρέψιμες. Η τρίτη όχι. Μπορεί να γίνει αποκατάσταση στο αρχικό φύλο αλλά θα είναι μόνο μορφολογική, όχι λειτουργική. Κατά τη γνώμη μου όλη η διαδικασία θα πρέπει να γίνεται με σταθερή ψυχοθεραπευτική υποστήριξη του εφήβου και των γονέων, ενώ οι κοινωνικές υπηρεσίες να παρεμβαίνουν στο επίπεδο του σχολείου ή άλλων κοινωνικών δομών γιατί η αποκατάσταση φύλου είναι μακρά διαδικασία, συχνά με πολλές δυσκολίες και απογοητεύσεις μέχρι την άφιξη στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Γι’ αυτό και αρκετά άτομα προχωρούν τη μετάβαση μέχρι ενός σημείου και δεν την ολοκληρώνουν.
Η έρευνα της κ. Κας έχει υποστεί κριτική από διάφορες επιστημονικές οργανώσεις όχι μόνο για τους λόγους που ανέφερα παραπάνω, αλλά και γιατί ζητάει να υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την επικύρωση των πρακτικών μετάβασης. Αυτά, εφόσον αναφερόμαστε στη διαμόρφωση του ψυχισμού, δεν είναι δυνατόν να προκύψουν με τη μεθοδολογία που αυτή χρησιμοποιεί. Γιατί, εντέλει, μιλάμε για την ψυχική ισορροπία του ατόμου! Η σημερινή συζήτηση γίνεται διότι από τη μια μεριά έχουμε την Ιατρική που δύναται να πραγματοποιήσει τη μετάβαση, την εξέλιξη των ψυχοθεραπευτικών και των ψυχοπαιδαγωγικών μεθόδων και, από την άλλη, την κοινωνία που αξιώνει τον σεβασμό στην αυτοδιάθεση και στον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου. Πρέπει να χαιρετίσουμε τις κοινωνίες που παίρνουν όλο και πιο πολλά μέτρα για να ενισχύσουν τη διαμόρφωση του υποκειμένου όπως αυτό επιθυμεί να είναι. Ομως οι δυνατότητες αυτές δεν πρέπει να δημιουργήσουν ενός είδους «μόδα» που να σπρώχνει όλο και περισσότερα άτομα να ζητήσουν την ένταξή τους σε κάτι «μοντέρνο», «προωθημένο». Η μετάβαση στο άλλο φύλο είναι «έργο» που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή. Με την εγχείρηση θα αλλάξουν μορφολογικά στοιχεία του σώματος, αλλά για όλη τη ζωή θα είναι απαραίτητη η λήψη ορμονών και άλλων ουσιών για την οργάνωση της ομοιοστασίας στο σώμα. Γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρξουν όλες οι προηγούμενες συνθήκες που με επίκεντρο το συμφέρον του ατόμου θα το βοηθήσουν να αποφασίσει αν επιθυμεί και μέχρι ποιου σημείου τη μετάβαση.
*Ο δρ Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι ψυχίατρος – ψυχαναλυτής.
Οι αριθμοί
97
κλήσεις για ζητήματα ταυτότητας φύλου έχει δεχτεί η Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης «Δίπλα Σου 11528» από τον Σεπτέμβριο του 2023 μέχρι σήμερα. Την αντίστοιχη περίοδο πέρυσι (Σεπτέμβριος 2022 – Ιούλιος 2023) οι κλήσεις ήταν ογδόντα και πρόπερσι δεκαέξι.
10
περιπτώσεις για την αλλαγή του βαπτιστικού ονόματος για τη διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου σε ανηλίκους άνω των 15 ετών έχει εξετάσει η Διεπιστημονική Γνωμοδοτική Επιτροπή των υπουργείων Δικαιοσύνης/Υγείας. Στην επιτροπή συμμετέχουν ένας παιδοψυχίατρος, ένας ψυχίατρος, ένας ενδοκρινολόγος, ένας παιδοχειρουργός, ένας ψυχολόγος, ένας κοινωνικός λειτουργός και ένας παιδίατρος. Σε όλες γνωμοδότησε υπέρ της αλλαγής.
