Το πιο πρόσφατο ηχηρό «καμπανάκι» ακούστηκε από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Μελέτη επιστημόνων του κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απαγόρευση χρήσης του σολάριουμ μόνο σε περίπου 600.000 άτομα ηλικίας 18 ετών που ζουν στη Μεγάλη Βρετανία θα είχε ως αποτέλεσμα 1.206 λιγότερα περιστατικά μελανώματος και 207 λιγότερους θανάτους από μελάνωμα. Επιπλέον, θα προλαμβάνονταν άλλα 3.987 περιστατικά των υπόλοιπων, πιο κοινών τύπων καρκίνου του δέρματος. Και όλα αυτά σε μια χώρα όπου τουλάχιστον ένα εκατομμύριο άνθρωποι επισκέπτονται κάθε χρόνο χώρους τεχνητού μαυρίσματος για να αποκτήσουν «σοκολατένιο» χρώμα με έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία.
Από τη μία τα σολάριουμ, ιδιαίτερα δημοφιλή σε όλο τον κόσμο (στο TikTok τα βίντεο με tags σχετικά με το τεχνητό μαύρισμα ξεπέρασαν φέτος τα 876 εκατ. views) και από την άλλη η φυσική ακτινοβολία, του ήλιου, σε συνθήκες μάλιστα κλιματικής κρίσης (με τη μείωση του προστατευτικού για εμάς όζοντος στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας αλλά και με τη διαρκή αύξηση της θερμοκρασίας, που κάνει τους ανθρώπους να βγαίνουν σε εξωτερικούς χώρους ολοένα και πιο πολύ) δημιουργούν ένα άκρως επικίνδυνο μείγμα: πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος, δηλαδή την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη μη φυσιολογικών κυττάρων.
Ποσοστά επιβίωσης
Ο καρκίνος του δέρματος είναι ο πέμπτος πιο διαγνωσμένος τόσο στους άνδρες (μετά αυτούς του προστάτη, του πνεύμονα, του παχέος εντέρου και της ουροδόχου κύστης) όσο και στις γυναίκες (μετά τα κακοήθη νεοπλάσματα σε μαστό, παχύ έντερο, πνεύμονα και ενδομήτριο). Επίσης, είναι μία από τις 15 πιο συχνές αιτίες θανάτου από καρκίνο και στα δύο φύλα. «Υπάρχουν τρεις τύποι κυττάρων στην επιδερμίδα μας, που ενδέχεται να αναπτύξουν ισάριθμους τύπους καρκίνου: τα πλακώδη, κοντά στην επιφάνεια του δέρματος, τα μελανοκύτταρα που παράγουν μελανίνη και τα κύτταρα της βασικής στιβάδας (της βαθύτερης). Τα βασικά και αυτά του πλακώδους επιθηλίου “δίνουν” τους πιο συχνούς τύπους καρκίνου του δέρματος, δηλαδή περίπου 1,2 εκατ. νέες διαγνώσεις και 70.000 θανάτους ετησίως», εξηγεί στην «Κ» ο Κώστας Τσιλίδης, καθηγητής Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και επίκουρος καθηγητής Επιδημιολογίας του Καρκίνου στο Imperial College του Λονδίνου.
«Υπάρχει, βέβαια, και το μελάνωμα, η πιο σπάνια όμως ταυτόχρονα και η πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος –με 330.000 νέα περιστατικά και 59.000 θανάτους κάθε χρόνο–, γιατί έχει την τάση να προκαλεί μεταστάσεις. Γι’ αυτό και όλα κρίνονται από το πότε διαγιγνώσκεται. Αν αυτό συμβεί νωρίς, στο αρχικό στάδιο, τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης είναι άνω του 90%, δηλαδή είναι σχεδόν πλήρως ιάσιμος. Αν υπάρξει τοπική μετάδοση στους λεμφαδένες, το ποσοστό επιβίωσης πέφτει στο 60% και αν υπάρξουν και αλλού μεταστάσεις, απομακρυσμένες όπως λέγονται, δυστυχώς δεν ξεπερνά το 30%».
Σωρευτική έκθεση
«Ενοχη», σχεδόν πάντα, είναι η χωρίς προφυλάξεις έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, μέσω του ηλιακού φωτός ή των λαμπτήρων τεχνητού μαυρίσματος. Η νόσος θεωρείται αποτέλεσμα σωρευτικής, χρόνιας έκθεσης, ακόμη και από την παιδική μας ηλικία, γι’ αυτό και παρουσιάζεται συχνότερα σε ενήλικα άτομα άνω των 40 ετών. Οποιοσδήποτε μπορεί να νοσήσει, λοιπόν. Σύμφωνα με Skin Cancer Foundation των ΗΠΑ, ένας στους πέντε Αμερικανούς θα παρουσιάσει καρκίνο του δέρματος κάποια στιγμή στη ζωή του, ενώ έστω και πέντε ηλιακά εγκαύματα διπλασιάζουν τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος. Στους επιπλέον επιβαρυντικούς παράγοντες περιλαμβάνονται το ανοιχτόχρωμο δέρμα καθώς και το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.
«Το δέρμα μας, ως όργανο, υφίσταται καρκινογόνο επίδραση σταθερά από τον ήλιο, οπότε τα βασικοκυτταρικά και τα ακανθοκυτταρικά καρκινώματα είναι πολύ διαδεδομένα τα τελευταία χρόνια. Ομως, σχεδόν κατά κανόνα είναι ιάσιμα και αντιμετωπίζονται με χειρουργική επέμβαση και μόνο. Δύσκολα είναι αυτά που παραμελούνται και όσα αναπτύσσονται σε περιοχές όπως στον έσω κανθό (τη γωνία της μύτης), στη ράχη της μύτης, κοντά στο χείλος ή στα πτερύγια των αυτιών», σημειώνει ο Ηλίας Αθανασιάδης, διευθυντής της Ογκολογικής Κλινικής του νοσοκομείου «Μητέρα» και επίκουρος καθηγητής Ογκολογίας στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Northwestern.
«Η μεγάλη πρόκληση για εμάς είναι τα μελανώματα, που εν μέρει εξακολουθούν να αποτελούν μια “μαύρη σελίδα” στην ιστορία της ογκολογίας. Ακόμη και αν έχουν πάχος διηθήσεως τρία χιλιοστά, ενδέχεται να έχουν ήδη κάνει μεταστάσεις. Κι όταν ξεφεύγουν από τη δυνατότητα χειρουργείου ή ακτινοθεραπείας δεν ελέγχονται. Η χημειοθεραπεία δεν βοηθάει δυστυχώς ουσιαστικά, ελάχιστα προσφέρουν τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα και όχι σε βάθος χρόνου. Ευτυχώς διαθέτουμε πλέον, ως πρώτη επιλογή, τη λύση της ανοσοθεραπείας· πολλές φορές και πριν από το χειρουργείο. Επειδή το μελάνωμα είναι ένας τύπος καρκίνου με πολλές μεταλλάξεις, είναι ευαίσθητο στην ανοσοθεραπεία, το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει τον όγκο ως ξένο και τον πολεμά. Υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι η διάγνωση θα γίνει εγκαίρως».
Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα κατατάσσεται δεύτερη στην πεντάδα των χωρών με τους περισσότερους θανάτους από μελάνωμα στην Ε.Ε. – μετά την Ισπανία και πριν από την Πορτογαλία, τη Μάλτα και τη Ρουμανία. (Οι ετήσιες διαγνώσεις ξεπερνούν τις 1.300.) Και μολονότι η καθημερινή χρήση αντηλιακού SPF 15 μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης ακανθοκυτταρικού καρκινώματος κατά περίπου 40% και μελανώματος κατά 50%, μόλις το 10% των Ευρωπαίων δηλώνει ότι χρησιμοποιεί συστηματικά τις μορφές αντηλιακής προστασίας (εφαρμογή αντηλιακού, παραμονή στη σκιά, χρήση καπέλου και προστατευτικής ενδυμασίας) όλο το χρόνο.
Πέρα από την άρνηση τεράστιου ποσοστού πολιτών να συνειδητοποιήσουν τους κινδύνους που κρύβει η έκθεση στον ήλιο, η ανθρωπογεωγραφία του καρκίνου του δέρματος έχει επίσης ενδιαφέρον. «Πρώτη σε περιστατικά παγκοσμίως είναι η Ωκεανία, δηλαδή η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, και ακολουθούν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη. Βέβαια, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι διαγνώσεις γίνονται στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας ή σε ιδιωτικά ιατρεία δερματολόγων, οπότε, ακόμη και σε χώρες με πολύ προηγμένα συστήματα επιδημιολογικής επιτήρησης του επιπολασμού και των επιπτώσεων της νόσου, υπάρχει υποκαταγραφή. Πόσο μάλλον στην Ελλάδα: εθνικό μητρώο νεοπλασιών δεν διαθέτουμε, επομένως έχουμε μόνον εκτιμήσεις βάσει αλγορίθμου», επισημαίνει ο Κώστας Τσιλίδης.
Τα ύποπτα σημάδια
Αν υποθέσουμε ότι κάποιος μαθαίνει ότι θα νοσήσει από καρκίνο αλλά μπορεί να διαλέξει τον τύπο, λένε χαρακτηριστικά πολλοί ογκολόγοι, η καλύτερη επιλογή είναι ο καρκίνος του δέρματος. Ακούγεται ως υπερβολή, έχει όμως μια βάση αλήθειας: ο συγκεκριμένος καρκίνος σε αντίθεση με όλους τους υπόλοιπους είναι ορατός με γυμνό μάτι και, αν η διάγνωση γίνει σε πρώιμο στάδιο, είναι αντιμετωπίσιμος έως και κατά 99%. Παρά ταύτα, σημαντική μερίδα των ασθενών δεν περνάει εγκαίρως το κατώφλι ενός δερματολόγου. Τι πρέπει να μας κινητοποιήσει, όμως, ώστε να το κάνουμε; «Σπίλοι με ασυμμετρία, με ακανόνιστα όρια, με ανομοιόμορφο χρωματισμό ή διάμετρο μεγαλύτερη από 5 χιλιοστά· βλάβες που εξελκούνται και δεν επουλώνονται κυρίως στο πρόσωπο, στα αυτιά, στο τριχωτό της κεφαλής, στα χέρια (χαρακτηριστικό των μη μελανωματικών καρκίνων)· επιφανειακές δερματικές αλλοιώσεις, όπως κηλίδες, που γίνονται σταδιακά ανάγλυφες – όλα αυτά είναι ανησυχητικά σημάδια τα οποία πρέπει να εκτιμήσει ένας δερματολόγος», τονίζει η Μαρίνα Παπουτσάκη, διευθύντρια ΕΣΥ στην Α΄ Πανεπιστημιακή Κλινική του νοσοκομείου «Ανδρέας Συγγρός».
Αυτοεξέταση
Εκτός από σπιλογράφημα/χαρτογράφηση των σπίλων του σώματος, και η τακτική αυτοεξέταση μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια. «Η παρατήρηση του δέρματός μας από εμάς τους ίδιους ή από κάποιο μέλος της οικογένειάς μας, για σημεία τα οποία εμείς δεν μπορούμε να δούμε, όπως στην πλάτη, είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να εντοπιστεί κάποιο πρόβλημα», λέει η κυρία Παπουτσάκη. «Και μια και βρισκόμαστε στην αρχή του καλοκαιριού, ας επαναλάβουμε αυτά που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα: η έκθεση στον ήλιο πρέπει να γίνεται σταδιακά και με ισχυρή αντηλιακή προστασία. Να φοράμε καπέλο ή αντηλιακά ενδύματα, ιδιαίτερα αν έχουμε ευαίσθητη επιδερμίδα, και τις πολύ θερμές ώρες καλύτερα να μένουμε στη σκιά. Το ζητούμενο είναι να αποφευχθούν τα ηλιακά εγκαύματα, που προδιαθέτουν και για φωτογήρανση και για καρκινώματα. Το μήνυμα είναι ένα: Δεν φοβόμαστε τον ήλιο, γιατί είναι ευεργετικός για την υγεία και την ψυχολογία μας, αλλά τον σεβόμαστε».
