Το χαμηλό σπίτι με τα κεραμίδια αποτελεί το μοναδικό ψήγμα μιας άλλης εποχής. Κάποτε η μονοκατοικία λειτουργούσε ως οίκος ανοχής. Τώρα έχει μετατραπεί σε αποθήκη με κινέζικα προϊόντα. Παρόμοια μοίρα είχαν και όλα τα υπόλοιπα “μαγαζιά” στον άλλοτε κακόφημο Βαρδάρη στη Θεσσαλονίκη.
Πριν από έναν αιώνα, στα στενά αυτά θα συναντούσες ανάμεσα στους ξαναμμένους στρατιώτες και τους επισκέπτες από τα γύρω χωριά, ομοφυλόφιλα αγόρια και άνδρες να ψάχνουν προσεκτικά ανάμεσα στις σκιές τον έρωτα, γύρω από τα δεκάδες πορνεία. Εδώ, στη Δυτική είσοδο της πόλης, λίγα μέτρα από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό, βρισκόταν η περιβόητη Μπάρα, η γειτονιά του αγοραίου έρωτα στη Θεσσαλονίκη, που άκμασε από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τη δεκαετία του ’60. «Εδώ έψαχναν άλλα αγόρια ή έρχονταν στα πορνεία για να “γιατρευτούν” από αυτό που τους συνέβαινε. Τα δικαιώματα ακόμα της κοινότητας είναι ανύπαρκτα. Μέχρι το ‘50 ήταν απαγορευμένο δια νόμου να είσαι ομοφυλόφιλος. Έρχονταν εδώ και κρύβονταν», περιγράφει η Βάσω Καρτσιακλή, μέλος της Dot2Dot.
Η Μπάρα θα είναι και η πρώτη στάση της νέας ιστορικής διαδρομής που έχει σχεδιάσει η Θεσσαλονικιώτικη ομάδα, η οποία μετρά πάνω από 10 χρόνια εμπειρίας στις βιωματικές ξεναγήσεις, με θέμα την ιστορία της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. H νέα ξενάγησή σχεδιάστηκε αποκλειστικά στο πλαίσιο του EuroPride και φιλοδοξεί να διηγηθεί την πορεία του ΛΟΑΤΚΙ κινήματος και τις ζωές των πιο διάσημων προσωπικοτήτων της μέσα από βόλτες σε γνωστά και άγνωστα σημεία της πόλης, performances και αληθινές μαρτυρίες.
Χωρίς τοπόσημο, με οδηγό τη μνήμη
Η μεγάλη πρόκληση σε αυτό που επιχειρούν είναι πως δεν έχει μείνει ζωντανό κανένα ιστορικό μέρος που συνδέεται με το ΛΟΑΤΚΙ παρελθόν. «Δεν υπάρχει κάποιο τοπόσημο, άρα προσπαθείς να περπατήσεις το σήμερα και να τους κάνεις να φανταστούν το χθες», αναφέρει η κ. Καρτσιακλή. Για να μπορέσει να ανακαλύψει όλες τις γωνιές και τις ιστορίες διάβασε βιβλία, συνεντεύξεις και βιογραφίες προσώπων που σημαδεύσαν το κίνημα. Το πιο σημαντικό βοήθημα όμως ήταν οι μνήμες και οι εμπειρίες του Γιώργου Τσιτιρίδη. Μέλος της κοινότητας, ο Γιώργος Τσιτιρίδης έζησε την εξέλιξη του κινήματος από τη δεκαετία του ’90, δημιουργώντας ένα πλούσιο προσωπικό αρχείο. Γνώρισε και ανέπτυξε δεσμούς με τις πιο γνωστές τρανς γυναίκες της εποχής, όπως ήταν η Νανά, η Αλόμα και η Λούκια, οι οποίες του εμπιστεύτηκαν εκτός από τα βιώματα τους και προσωπικά τους αντικείμενα, που βλέπουμε στο πλαίσιο περφόμαρνς στη διάρκεια της ξενάγησης και μας πηγαίνουν πίσω στο ’80: ένα κολιέ με πέρλες, μια ακριβή γούνα, ένα τσαντάκι στο σχήμα γυναικείου κορσέ. «Κάθε περφόρμανς που εντάσσεται στην ξενάγηση είναι εμπνευσμένη από αληθινές ιστορίες», δήλωσε η Αλεξάνδρα Κασιούμη, μέλος της Dot2Dot.
«Στη Θεσσαλονίκη συνέβησαν πρωτοπόρα πράγματα»
«Στη Θεσσαλονίκη συνέβησαν πράγματα όχι απλά σημαντικά, αλλά πρωτοπόρα για να προχωρήσει το κίνημα», υπογραμμίζει ο Γιώργος Τσιτιρίδης. Ένα από αυτά ακούει στο όνομα Banal, το πρώτο μαγαζί με drag show, που σημάδευσε την ιστορία των γκέι μπαρ πανελλαδικά, και ξεκίνησε να λειτουργεί το 1978 στην Προξένου Κορομηλά, διάσημο δρόμο πίσω από τη Μητρόπολη. Εμπνευστής του ήταν ο θρυλικός Ηρακλής Δούκας. Καλλιτέχνης, σκηνογράφος, διακοσμητής. Ερχόμενος από το Παρίσι και το Βερολίνο ανήσυχος ως ήταν εμπνεύστηκε έναν χώρο διασκέδασης ανοιχτό σε όλες τις ερωτικές προτιμήσεις και ελεύθερο όπως οι πρωτεύουσες που είχε ζήσει. Το Banal έγραψε ιστορία και από τα τραπέζια του πέρασαν μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο Μάνος Χατζηδάκις, Γιάννης Τσαρούχης, ο Ιόλας και η Αλίκη Βουγιουκλάκη που παρακολουθούσαν τον Ηρακλή άλλοτε να υποδύεται την Μαντόνα και άλλοτε τη Μέριλιν Μονρό. Σήμερα είναι κατάστημα ρούχων.
Ο θρυλικός Ηρακλής και τα καλλιστεία
Δέκα χρόνια μετά το άνοιγμα του Banal, στη Θεσσαλονίκη θα γίνουν και τα πρώτα τρανς καλλιστεία. «Η Αλόμα έκανε τον Σεπτέμβριο του 1988 τα πρώτα καλλιστεία Νοίκιαζε μεγάλους κινηματογράφους, όπως ο Έσπερος, και τα διοργάνωνε εκεί. Δεν έπεφτε καρφίτσα», περιγράφει ο κ. Τσιτιρίδης, λέγοντας πως τότε ήταν τελείως απενοχοποιημένο να πάει και να παρακολουθήσει κάποιος τα καλλιστεία ενώ στους θεατές μπορούσες να βρεις από φοιτητές μέχρι οικογενειάρχες. Στους νικητές μάλιστα δίνονταν βιντεοταινίες με όλη την τελετή μέχρι και ταινίες πορνό με τρανς, από εταιρεία παραγωγής που είχε στήσει τότε η ίδια η Αλόμα. Τα καλλιστεία έφτασαν να φιλοξενηθούν ακόμα και στο ξακουστό κέντρο διασκέδασης Σεχραζάτ, δίπλα στην εντυπωσιακή Βίλα Πετρίδη ενώ απέκτησαν φήμη πανελλαδικά.
Η αποδοχή ωστόσο των εκδηλώσεων αυτών δεν σημαίνει πως οι τρανς δεν ήταν θύματα χλευασμού, διακρίσεων και επιθέσεων. Η Βάσω Καρτσιακλή περιγράφει ένα τραγικό περιστατικό που είχε σημαδεύσει την πρόσφατη ιστορία της πόλης. Στην οδό Πολυτεχνείου, εκδίδονταν τρανς γυναίκες. Μια ομάδα ανδρών πέρασε από μπροστά τους, άρχισε να τις βρίζει και να τις πέτα γιαούρτια και αυγά. «Μία εξ αυτών αντανακλαστικά για να προστατευθεί πήρε μια πέτρα και την πέταξε προς το μέρος τους». Η πέτρα βρήκε τον στόχο της και τραυμάτισε θανάσιμα έναν νέο άνδρα που οδηγούσε μηχανή. Όλη η πόλη στράφηκε τότε εναντίον της τρανς.
Παρά τον συντηρητισμό και τις αντιδράσεις, η Θεσσαλονίκη άρχισε να αποκτά γκέι μπαρ και κλαμπ ενώ κάποια από τα κεντρικά πάρκα, όπως αυτό του Δημαρχείου και του Ξαρχάκου, στην καρδιά της πόλης είχαν γίνει σημείο συνάντησης για τους ομοφυλόφιλους άνδρες. Ο Γιώργος Τσιτιρίδης θυμίζει το δίστιχο του Ντίνου Χριστιανόπουλου, που είχε γραφτεί μετά τον μεγάλο σεισμό: «Το βράδυ που έγινε ο σεισμός οι άνθρωποι έτρεξαν στα πάρκα. Στο πάρκο των ανώμαλων δεν πάτησε κανείς!».
Η ιστορία του Σέρο Αμπραχαμιάν
Η ελευθερία και ανεμελιά που είχε αρχίσει ωστόσο να κατακτά η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα άλλαξε απότομα με την έλευση του AIDS. Χαρακτηριστική φιγούρα της πόλης που συμβολίζει τη μετάβαση αυτή ήταν ο Σέρο Αμπραχαμιάν, ο Μπίλι Μπο της Θεσσαλονίκης. Χαρισματικός σχεδιαστής μόδας, με φήμη που είχε φτάσει μέχρι τη Γαλλία και φιλίες με τους μεγάλους της εποχής – από τη Μερκούρη μέχρι τον Τσαρούχη-, ο Σέρο άνοιξε το ατελιέ του στη Λεωφόρο Νίκης, την παραλιακή οδό στο κέντρο της πόλης, ταράζοντας τα νερά της. «Ήταν από τους πρώτους ανοιχτά γκέι. Ήταν έναν non binary άτομο. Μπορούσε να το δεις και με ανδρικά και με γυναικεία ρούχα. Μπορούσε να φορέσει ροζ πούπουλα και περούκα και να κάτσει να απολαύσει τον καφέ του στον γνωστό τότε Φλόκα που κάθονταν όλη η καλή κοινωνία», αφηγείται η Βάσω Καρτσιακλή. Για τη συλλογή ρούχων του Σέρου, όπως προσθέτει, είχε σχεδιάσει ο Τσαρούχης τη Μέδουσα, που χρόνια μετά βλέπουμε ως λογότυπο του Versace. Ο Σέρο Αμπραχαμιάν νόσησε από AIDS και πέθανε μόλις στην ηλικία των 34 ετών.
Στη γειτονιά όπου σύχναζε ο ταλαντούχος άνδρας κλείνει και η ξενάγηση της ομάδας. Ο πεζόδρομος της Αγίας Σοφίας είναι το σημείο όπου γράφτηκε η πιο πρόσφατη ιστορία του ΛΟΑΤΚΙ κινήματος της πόλης καθώς εδώ εν μέσω αντιδράσεων και αγρυπνιών στη Μητρόπολη για ένα «γεγονός απαράδεκτο για τα ήθη και τα έθιμα της πόλης», πραγματοποιήθηκε η πρώτη Πορεία Υπερηφάνειας το 2012.
Κοιτώντας τα γεγονότα που οδήγησαν στο Pride, ο Γιώργος Τσιτιρίδης τονίζει πως αξίζει να αναγνωριστούν στην πόλη οι πρωτιές που πέτυχε, εν μέσω ενός συντηρητικού και παράλληλα ευαισθητοποιημένου και πολιτικοποιημένου περιβάλλοντος. Όπως αναφέρει, δεν είναι μόνο τα καλλιστεία των τρανς και το Banal. «Εδώ δημιουργήθηκε το πρώτο φεστιβάλ ΛΟΑΤΚΙ ταινιών που ήταν και το πιο μακροχρόνιο. Εδώ εκδόθηκε το πρώτο gay free press περιοδικό, ο Πόθος. Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη των επαναστατικων κινημάτων».
Info
H ξενάγηση «Σημάδια στο Χρόνο: Η Queer Ιστορία της Θεσσαλονίκης» πραγματοποιείται αποκλειστικά στο πλαίσιο του EuroPride από τις 21 έως τις 29 Ιουνίου.
