Δύο ηλεκτρονικά προγράμματα και 56 ώρες επεξεργασίας –περισσότερο από δύο ημέρες– είχε χρειαστεί το 2018 ο Αμερικανός σκηνοθέτης και ηθοποιός Τζόρνταν Πιλ για να δημιουργήσει ένα από τα πρώτα και δημοφιλέστερα deep fake βίντεο με πρωταγωνιστή τον πρώην πλανητάρχη Μπαράκ Ομπάμα. Σήμερα η δημιουργία ενός deep fake βίντεο, δηλαδή αληθοφανούς οπτικοακουστικού περιεχομένου, που είναι προϊόν ψηφιακής επεξεργασίας μέσω εφαρμογών παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (Generative AI) είναι υπόθεση μερικών μόλις λεπτών. Η παραγωγική AI, που επιτρέπει τη δημιουργία κάθε είδους περιεχομένου (βίντεο, φωτογραφίας, ήχου) και στην οποία στηρίζεται η δημοφιλής μηχανή αναζήτησης Chat GPT, έχει μαζικοποιήσει τα deep fake βίντεο με κάθε είδους πρωταγωνιστή, από ανθρώπους της διπλανής πόρτας μέχρι αρχηγούς κρατών. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για τη δράση κυκλωμάτων που επιδιώκουν να εξαπατήσουν ανυποψίαστους πολίτες με δέλεαρ εύκολες και υψηλές αποδόσεις καινούργιων και «έξυπνων» επενδυτικών προϊόντων. Με στόχο να ενισχύσουν την αληθοφάνεια των deep fake βίντεο, οι δημιουργοί τους ιδιοποιούνται, εκτός από την εικόνα ιδιαίτερα αναγνωρίσιμων ανθρώπων, τίτλους έγκυρων μέσων ενημέρωσης και υπογραφές έγκριτων συντακτών. Σκοπός τους; Να εμφανίσουν στον αχανή κόσμο του Διαδικτύου ως πραγματική είδηση τα υψηλών αποδόσεων επενδυτικά προϊόντα τα οποία, ως μη πιστοποιημένα από τους αρμόδιους φορείς, οδηγούν πάντοτε στην εξαπάτηση όσων υπέκυψαν στον πειρασμό του εύκολου κέρδους.
Το «δημοσίευμα»
Με το σκεπτικό αυτό, επιτήδειοι έχουν χρησιμοποιήσει τον τίτλο της «Καθημερινής» σε αληθοφανές βίντεο που διαφημίζει μία νέα πλατφόρμα επένδυσης σε κρυπτονομίσματα. Η «εκστρατεία» τους, παρά τις αστοχίες που σχετίζονται με τη χρήση της ελληνικής γλώσσας και την κακή ποιότητα του οπτικοακουστικού υλικού, είναι ενορχηστρωμένη. Στο deep fake βίντεο διάρκειας άνω των τριών λεπτών εμφανίζεται, εν είδει διαγγέλματος, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης να δηλώνει ότι «μία οικονομική επανάσταση ξεκινά μπροστά στα μάτια σας». Το υλικό αυτό εμπεριέχεται σε δημοσίευμα που δήθεν υπογράφει η δημοσιογράφος της «Καθημερινής» Χρύσα Λιάγγου. «Νέος νόμος υπογράφηκε!!! Χάρη σε μία επένδυση 250 ευρώ μέσω της πλατφόρμας (αναφέρεται το όνομά της) οι Ελληνες πολίτες έχουν εγγυημένα 6.000 ευρώ το μήνα!», έχει τίτλο το κείμενο, του οποίου τα σημεία στίξης διατηρούνται.
Η παραγωγική AI, που επιτρέπει τη δημιουργία κάθε είδους περιεχομένου, έχει καταστήσει τα deep fake βίντεο αποτελεσματικό «δόλωμα» στο Διαδίκτυο.
«Ο Κυριάκου Μητσοτάκη δήλωσε ότι ο κύριος στόχος του έργου είναι να παρέχει σε όλους τους πολίτες υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, περισσότερα χρήματα και ασφάλεια για το μέλλον. […] Ενα μοναδικό οικονομικό πρόγραμμα που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη και αναπτύχθηκε από κορυφαίους επιστήμονες και οικονομολόγους με την υποστήριξη του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι πλέον διαθέσιμο σε όλους», σημειώνεται στο δημοσίευμα, με τη λανθασμένη αναγραφή του ονόματος του πρωθυπουργού να είναι μία από τις ενδείξεις ότι οι προτάσεις δεν έχουν γραφεί από ανθρώπινο χέρι. Το δημοσίευμα, που εμφανίζεται να έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο της «Καθημερινής», περιλαμβάνει και μία ηλεκτρονική φόρμα εγγραφής όπου οι… κυνηγοί (εύκολων) υπεραξιών καλούνται να καταχωρίσουν το ονοματεπώνυμό τους, τη διεύθυνση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και τον αριθμό του κινητού τηλεφώνου τους.
«Στόχος των απατεώνων είναι να εξαπατήσουν τους πολίτες, υφαρπάζοντας τα χρήματα που τους καλούν να επενδύσουν στα διαφημιζόμενα επενδυτικά προϊόντα. Δημιουργούν αληθοφανές περιεχόμενο, όπου ύστερα από ψηφιακή επεξεργασία εμφανίζονται πρόσωπα κύρους. Το τελευταίο διάστημα έχουν αυξηθεί αυτού του είδους τα βίντεο με πρωταγωνιστές και εκπροσώπους της Ιεραρχίας. Ενας από τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι χρήστες, εάν κάνουν κλικ στον σύνδεσμο που συνοδεύει την ανάρτηση, αφορά την εγκατάσταση στη συσκευή τους κακόβουλου λογισμικού, όπως ransomware (σ.σ.: οι χάκερ “κλειδώνουν” ένα σύστημα, ζητώντας λύτρα για να καταστεί ξανά λειτουργικό). Ωστόσο, πάντοτε τα deep fake βίντεο συνοδεύονται με αστοχίες που προδίδουν την απόπειρα εξαπάτησης», σημειώνει στην «Κ» ο διευθυντής της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, Βασίλης Παπακώστας. Ούτε ο ίδιος έχει αποφύγει τη μη εξουσιοδοτημένη χρήση του προσώπου του. «Παίζω αυτή την εφαρμογή από την αρχή του χρόνου. Ηδη ανοίγω την πρώτη μου επιχείρηση. Ευχαριστώ αυτή την εφαρμογή για αυτή την ευκαιρία», εμφανίζεται να δηλώνει ο κ. Παπακώστας σε αληθοφανές βίντεο, που φέρεται να προέρχεται από δελτίο ειδήσεων του ΣΚΑΪ. Σε αυτό προβάλλεται παράνομη πλατφόρμα διαδικτυακού τζόγου, της οποίας χορηγός εμφανίζεται να είναι ο… Στέφανος Τσιτσιπάς.
«Ο κανόνας είναι ένας και μοναδικός. Κανείς δεν γίνεται πλούσιος σε ένα βράδυ. Οπως και στον φυσικό κόσμο έτσι και στον ψηφιακό δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι ένας άγνωστος μας προσφέρει, δωρεάν, τη δυνατότητα πλουτισμού, χωρίς να έχει ίδιον όφελος», αναφέρει ο Βασίλης Γεωργόπουλος, εγκληματολόγος ηλεκτρονικού εγκλήματος, ηθικός χάκερ και εξεταστής κατά της απάτης. «Οι άλλοτε παραδοσιακές απάτες με αντικείμενο την αγορά και πώληση ξένων νομισμάτων έχουν αντικατασταθεί από πλατφόρμες επενδύσεων σε κρυπτονομίσματα με τα οποία εξοικειώνονται ολοένα και περισσότερο οι Ελληνες», προσθέτει.
Πόσο εύκολο είναι όμως να εντοπιστούν τα ίχνη των επιτηδείων; «Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ανιχνευθούν, δεδομένου ότι οι επιθέσεις εξαπολύονται από χώρες όπου δεν διαθέτουν πρόσβαση ευρωπαϊκές ή αμερικανικές αρχές. Το μέσο έγκλημα εξιχνιάζεται επειδή κάποιος έκανε λάθος. Στα πολύπλοκα εγκλήματα, τα οποία είναι και διασυνοριακά, η συνεργασία των Αρχών είναι δυσχερής, εξαιρουμένων ορισμένων ευρωπαϊκών πλαισίων. Για παράδειγμα, η Europol (σ.σ.: η Ευρωπαϊκή Αστυνομική Υπηρεσία) σπάνια θα ασχολούνταν με τη συκοφαντική δυσφήμηση ενός προσώπου», σχολιάζει ο κ. Γεωργόπουλος.
«Οι χρήστες του Διαδικτύου θα πρέπει να μην εμπιστεύονται τις διαδικτυακές διαφημίσεις που υπόσχονται ισχυρές αποδόσεις. Aν επιθυμούν να επενδύσουν σε κρυπτονομίσματα θα πρέπει να στρέφονται σε πιστοποιημένους επαγγελματίες traders. Η κατάληξη συνήθως είναι μία. Με δέλεαρ την εξασφάλιση υψηλότατων κερδών, επενδύουν τα χρήματά τους σε μια πλατφόρμα στην οποία καταλήγουν να μην έχουν πρόσβαση», σημειώνει ο δικηγόρος Φώτης Γροντάς, ο οποίος ειδικεύεται στην αντιμετώπιση του ηλεκτρονικού εγκλήματος.
Σε Αυστραλία και ΗΠΑ
Στην Αυστραλία το 2023 οι απώλειες λόγω επενδύσεων σε κίβδηλα επενδυτικά προϊόντα –κυρίως σε κρυπτονομίσματα– που αποτέλεσαν τμήμα αληθοφανών βίντεο ή ειδήσεων τοποθετούνται σε 8 εκατ. δολάρια, σύμφωνα με την τοπική αρχή για την καταπολέμηση της απάτης. Το ποσό είναι σχετικά μικρό, σε σχέση και με τον πληθυσμό της χώρας, επειδή τα deep fake βίντεο αποτελούν ακόμη ένα καινούργιο εργαλείο εξαπάτησης, όπως εξηγούν οι ειδικοί.
Ωστόσο, οι επενδυτικές απάτες με «όχημα» τα αληθοφανή βίντεο συμβάλλουν στην αύξηση του κόστους νοικοκυριών και επιχειρήσεων που εξαπατήθηκαν με διάφορα τεχνάσματα μέσω Διαδικτύου. Στις ΗΠΑ το συνολικό κόστος από τις ποικίλες διαδικτυακές απάτες τοποθετείται σε 12 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το FBI. Στην Ελλάδα δεν καταγράφεται επίσημα η ζημία των θυμάτων επενδυτικών πλατφορμών στις οποίες έχουν παρακινηθεί να τοποθετήσουν τα χρήματά τους μέσω ψευδούς οπτικοακουστικού περιεχομένου. Εκτιμώνται όμως σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ οι απώλειες κεφαλαίων που έχουν επενδυθεί σε διαδικτυακές πλατφόρμες – πυραμίδες, οι οποίες κατέρρευσαν την τελευταία τριετία. Παράγοντες της αγοράς αναφέρουν ότι όσο τα deep fake βίντεο κερδίζουν έδαφος τόσο θα ενισχύεται ο αριθμός των θυμάτων τους.
Πριν από μερικούς μήνες, αετονύχηδες πέτυχαν τη μεγαλύτερη μεμονωμένη νίκη, χρησιμοποιώντας τους καρπούς της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης. Υπάλληλος στη διεύθυνση οικονομικών πολυεθνικής εταιρείας μετέφερε 25 εκατ. δολάρια σε λογαριασμό που του υπέδειξε ο οικονομικός διευθυντής του μέσω τηλεδιάσκεψης στην οποία συμμετείχαν και συνάδελφοί του. Ωστόσο, οι άνθρωποι που συμμετείχαν στη διαδικτυακή συνάντηση δεν ήταν παρά οι ψηφιακοί σωσίες τους, που είχαν «χειραγωγηθεί» μέσω τεχνητής νοημοσύνης…
