Τα θετικά και τα αρνητικά σημεία στον τρόπο που η χώρα μας αντιμετωπίζει τις δασικές πυρκαγιές δημοσίευσε ο Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης μέσα από την έκθεση αξιoλόγησης Wildfire Peer Review– Report Greece 2024.
Η έκθεση η οποία παραδόθηκε από τον επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής Προστασίας και Επιχειρήσεων Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις ελληνικές αρχές, προέκυψε ύστερα από αυτόβουλη πρόταση της Ελλάδας προς τον Μηχανισμό, τον Σεπτέμβριο του 2023.
Περιγράφοντας τη διαδρομή δημιουργίας της έκθεσης, ο Ζαχαρίας Γιακουμής, επικεφαλής της Μονάδας Επικοινωνίας στη διεύθυνση που ανέλαβε την αξιολόγηση, τονίζει στην «Κ»: «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη δυνατότητα αξιολόγησης του συστήματος διαχείρισης κινδύνου δασικών πυρκαγιών, πέρυσι. Η Ελλάδα, η Ιταλία και το κρατίδιο του Βραδεμβούργου ήταν οι πρώτοι που ζήτησαν να αξιολογηθούν εθελοντικά και το αίτημά τους έγινε δεκτό. Επομένως η διαδικασία αυτή ξεκίνησε με το αίτημα των ελληνικών αρχών τον Σεπτέμβριο του 2023. Η ελληνική έκθεση ολοκληρώθηκε πρώτη. Στην αξιολόγηση της Ελλάδας συμμετείχαν εμπειρογνώμονες από Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Νορβηγία αλλά και από τον ΟΟΣΑ».
Εκτός από την Πυροσβεστική και τα υπουργεία Πολιτικής Προστασίας και Περιβάλλοντος, η ομάδα των αξιολογητών μίλησε με περισσότερους από 40 φορείς στην Ελλάδα, ΜΚΟ όπως η WWF αλλά και τοπικούς παράγοντες. «Πρόκειται για μια πολύ ολοκληρωμένη προσέγγιση» σημειώνει ο κ. Γιακουμής.
Τα συμπεράσματα της έκθεσης
Πού έχει σημειωθεί πρόοδος
Το βασικό συμπέρασμα της έκθεσης είναι πως το ελληνικό σύστημα διαχείρισης κινδύνου πυρκαγιών κρίνεται αποτελεσματικό και καλά δομημένο.
Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Τα τελευταία χρόνια, ιδιαιτέρως μετά την ίδρυση του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, η Ελλάδα σημείωσε σημαντική πρόοδο στη διαχείριση του κινδύνου πυρκαγιών μέσω της υιοθέτησης μιας πιο εμπεριστατωμένης και ολιστικής προσέγγισης».
Ανάμεσα στις θετικές κινήσεις των τελευταίων ετών αναφέρονται τα ισχυρά πρωτόκολλα για την προστασία των πολιτών, ιδίως όσον αφορά στις διαδικασίες προληπτικής εκκένωσης, μέσω ειδικών σχεδίων που σταδιακά καταρτίζονται και βέβαια μέσω του μηχανισμού μηνυμάτων του αριθμού 112. Βέβαια, σημειώνεται πως τα όρια του 112 πρέπει να αναθεωρηθούν, για να αποφεύγεται η κατάχρηση αυτών των μηνυμάτων. Στα θετικά συμπεριλαμβάνονται και οι ειδικές διαδικασίες, σε συνεργασία με το υπουργείο Εξωτερικών, για την παροχή βοήθειας σε τουρίστες και ξένους πολίτες κατά τη διάρκεια μαζικών εκκενώσεων.
Τονίζεται επίσης πως η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στις ευκαιρίες που παρέχονται στο πλαίσιο του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της Ενωσης όσον αφορά τις ασκήσεις, την εκπαίδευση και τις διεθνείς ανταλλαγές.
Ανάμεσα στις θετικές κινήσεις των τελευταίων ετών αναφέρονται τα ισχυρά πρωτόκολλα για την προστασία των πολιτών, ιδίως όσον αφορά στις διαδικασίες προληπτικής εκκένωσης.
Η δημιουργία του Ενιαίου Συντονιστικού Κέντρου Επιχειρήσεων και Διαχείρισης Κρίσεων (ΕΣΚΕΔΙΚ) αποτελεί σύμφωνα με την ομάδα αξιολόγησης μια κρίσιμη συνιστώσα του συστήματος διαχείρισης καταστροφών, η οποία διασφαλίζει τη συνεχή παρακολούθηση της κατάστασης. Την ίδια στιγμή, η σύμπραξη μεταξύ των βασικών εμπλεκόμενων φορέων σε όλο τον κύκλο διαχείρισης των πυρκαγιών, αυξάνεται συνεχώς και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος.
Στα συν προσμετρώνται οι συνεταιρισμοί εκπαιδευμένων δασεργατών καταγεγραμμένων σε επίσημο μητρώο, η αύξηση του προϋπολογισμού για τις δραστηριότητες πρόληψης αλλά και ο προσανατολισμός της Πολιτείας σε πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Σημειώνεται δε ότι «το Εθνικό Δασικό Κτηματολόγιο βρίσκεται στο στάδιο της ολοκλήρωσης και θα αποτελέσει βασική πηγή πληροφοριών για την υποστήριξη των διαδικασιών εκτίμησης κινδύνου στις διάφορες εδαφικές κλίμακες». Επισημαίνεται επιπλέον πως «η ανάπτυξη ομάδων εθελοντών πυροσβεστών αποτελεί πολύτιμη πρωτοβουλία που συμπληρώνει τα καθιερωμένα μέσα αντιμετώπισης. Θα μπορούσε να προωθηθεί περαιτέρω και να ενεργοποιούνται υπό προκαθορισμένες συνθήκες, εφόσον έχουν τα ίδια προσόντα και την ίδια εκπαίδευση με τους επαγγελματίες πυροσβέστες».
Πού υστερούμε
Οσον αφορά στα σημεία που πρέπει να βελτιωθούν, ως βασικότερη αδυναμία όλων, σύμφωνα με την έκθεση, είναι το γεγονός ότι η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας εστιάζει κατά βάση στην ετοιμότητα και την καταστολή και λιγότερο στην πρόληψη.
Οπως υπογραμμίζει στην «Κ» και κ. Γιακουμής: «Από τη στιγμή που η Ευρώπη είναι η ταχύτερα θερμαινόμενη περιοχή του πλανήτη, κανένα σύστημα δεν θεωρείται τέλειο και γι’ αυτό χρειάζεται να δουλέψουν παραπάνω, όλες οι χώρες, στο κομμάτι της πρόληψης».
Ως βασικότερη αδυναμία όλων σύμφωνα με την έκθεση, είναι το γεγονός ότι η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας εστιάζει κατά βάση στην ετοιμότητα και την καταστολή και λιγότερο στην πρόληψη.
Επίσης, σύμφωνα με τους ειδικούς, το πιλοτικό σχέδιο προδιαγεγραμμένης καύσης (μία μέθοδο πρόληψης με σκοπό και τη μείωση της καύσιμης ύλης πριν καν την εκδήλωση μιας πυρκαγιάς), το οποίο εφαρμόστηκε στη Χίο και αποδείχθηκε μια εξαιρετική πρωτοβουλία, πρέπει να προωθηθεί περαιτέρω. Το ίδιο αναφέρεται και για την ανάπτυξη Ειδικών Μονάδων Δασικών Επιχειρήσεων (EMOΔE) η οποία σύμφωνα με τους ειδικούς, αποτελεί μια εξαιρετική πρωτοβουλία που θα πρέπει κι αυτή να αναπτυχθεί άμεσα, σε μεγάλο εύρος.
Και μπορεί σε επίπεδο διοικητικής συνεργασίας η εικόνα να βελτιώνεται διαρκώς, στη σύμπραξη όμως με τον ιδιωτικό τομέα, την ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά και με τους πολίτες στο σύνολο της κοινωνία, το σύστημα αντιμετώπισης πυρκαγιών πάσχει σημαντικά.
«Για παράδειγμα, το εννοιολογικό μοντέλο για έναν χάρτη επικινδυνότητας στο πλαίσιο του έργου FirEUrisk θα μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω από κοινού με τις δημόσιες αρχές».
Στα αρνητικά αναφέρονται ακόμα τα εξής: ξεπερασμένο νομικό πλαίσιο στον σχεδιασμό διαχείρισης των δασών αλλά και συνεχείς αλλαγές στο νομικό και θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση του κινδύνου καταστροφών και πυρκαγιών. Το γεγονός αυτό καθιστά δύσκολο να επιβληθούν και να λειτουργήσουν οι πολλές αλλαγές, ιδίως σε τοπικό επίπεδο.
Τονίζεται επίσης η ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια στις εθνικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με τον προγραμματισμό των επενδύσεων. Κρίνεται απαραίτητο, ακόμα, να σχεδιαστούν νέες πρακτικές αντιμετώπισης των πυρκαγιών στις μεικτές περιοχές δάσους – αστικών οικισμών. Επίσης χρειάζεται να δημιουργηθεί μια εθνική επιτροπή διαχείρισης κινδύνου πυρκαγιών ως ένα συντονιστικό όργανο που θα αποτελείται από όλους τους βασικούς φορείς. Ακόμα, συστήνεται η ενίσχυση των τοπικών φορέων στην Περιφέρεια, οι οποίοι παρουσιάζουν κρίσιμες αδυναμίες, ειδικά στην έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και οικονομικών πόρων. Τέλος χρειάζεται να επικαιροποιηθεί ο εθνικός χάρτης κινδύνου πυρκαγιών, ο οποίος χρονολογείται από το 1980 (αν και επικυρώνεται ετησίως με στατιστική ανάλυση).
Συνομιλώντας με τα μέλη της ευρωπαϊκής επιτροπής
Ο δρ Γαβριήλ Ξανθόπουλος, δασολόγος, ειδικός στις δασικές πυρκαγιές, διευθυντής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και μέλος της Ανεξάρτητης Επιτροπής για τη διερεύνηση των αιτιών των πυρκαγιών, είναι ένας από τους πολλούς επιστήμονες που συνομίλησαν με την ομάδα των πέντε ειδικών.
Στις 30/1/2024, ο ίδιος παρουσίασε στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας τις προτάσεις του, μαζί με εκπρόσωπο από τη Σχολή Δασολογίας του ΑΠΘ αλλά και μέλη του WWF.
Συμπυκνώνοντας τα συμπεράσματα της έκθεσης από τη δική του θέση ο κ. Ξανθόπουλος αναφέρει τα εξής: «Είναι μια έκθεση προς τη σωστή κατεύθυνση και ισορροπημένη. Είναι θετικό εκ μέρους της Ελλάδας πως ζητήσαμε με δική μας πρωτοβουλία μια επισκόπηση. Από τη μία, αναγνωρίζεται όλη η προσπάθεια που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας για αναβάθμιση της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών μετά τις μεγάλες καταστροφές του 2021 και του 2023. Από την άλλη, βλέπουμε ότι υστερούμε σε σημαντικούς τομείς. Ενας από αυτούς είναι η πρόληψη κι ένας άλλος οι διαρκείς αλλαγές στις πολιτικές μας γύρω από το θέμα. Για παράδειγμα, τα μέτρα πυροπροστασίας από τη μεριά των κατοίκων στις οικίες τους άλλαξαν και αναιρέθηκαν πολλές φορές μέσα σε λίγους μήνες».
Ο κ. Ξανθόπουλος τονίζει πως η βασική «πληγή» είναι αυτή της δασικής υπηρεσίας η οποία χρειάζεται οπωσδήποτε ενίσχυση. «Από το 2021 φωνάζουμε για την ανάγκη πρόσληψης 500 δασικών υπαλλήλων και ακόμα τους περιμένουμε» καταλήγει ο ίδιος.
