«Είμαι σχεδόν δύο χρόνια καθαρός. Βελτιώνομαι μέρα με τη μέρα. Μπορώ πια να δω τα ελαττώματα αλλά και τα προτερήματά μου. Δεν είμαι κακός άνθρωπος, δεν είμαι ένα σκουπίδι της κοινωνίας, όπως συνήθως αντιμετωπίζονται οι χρήστες. Μη βιαστείτε να βγάλετε συμπεράσματα: δεν προέρχομαι από προβληματική ή “κατεστραμμένη” οικογένεια. Μεγάλωσα με αγάπη και αρχές, πήγα σε καλά σχολεία, μιλάω πέντε γλώσσες. Ετυχε, όμως, να γεννηθώ με την αρρώστια του εθισμού…». Ο Παύλος Σ., στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής από τη Θεσσαλονίκη όπου ζει, μου αφηγείται την ιστορία του. Μια ιστορία με κοινό παρονομαστή για εκατομμύρια εφήβους και νέους στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη: τη χρήση ουσιών.
Η πιο πρόσφατη έκθεση του οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τα ναρκωτικά, βασισμένη σε στοιχεία από τις 27 χώρες της Ε.Ε., τη Νορβηγία και την Τουρκία, δόθηκε στη δημοσιότητα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών (26 Ιουνίου) και δεν αφήνει περιθώρια ούτε αισιοδοξίας ούτε εφησυχασμού: καταγράφει πρωτοφανή αύξηση στην παραγωγή και στις κατασχέσεις ναρκωτικών ουσιών, αλλά και μεγάλη γκάμα διαθεσίμων παράνομων ουσιών στη Γηραιά Ηπειρο. Ανησυχία προκαλεί επίσης η αύξηση της χρήσης συνθετικών οπιοειδών, η έκταση που λαμβάνει η πολλαπλή χρήση (δύο ή περισσοτέρων ψυχοδραστικών ουσιών, νόμιμων ή παράνομων, ταυτόχρονα ή διαδοχικά), αλλά και τα κρούσματα HIV που σχετίζονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών και έχουν επανέλθει στα προ πανδημίας επίπεδα.
Ο αντίκτυπος της χρήσης
«Παντού, τα πάντα, όλοι»: αυτό είναι το βασικό μήνυμα του European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). Ο αντίκτυπος της χρήσης παράνομων ουσιών, δηλαδή, παρατηρείται παντού στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Σχεδόν όλοι οι πολίτες, άμεσα ή έμμεσα, μπορούν να επηρεαστούν από τα προβλήματα που συνδέονται με αυτήν. Τα προβλήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά έχουν αντίκτυπο σχεδόν παντού: φέρνουν στην επιφάνεια και επιδεινώνουν άλλα σύνθετα προβλήματα, όπως η έλλειψη στέγης, η διαχείριση ψυχιατρικών διαταραχών, η εγκληματικότητα των νέων, η εκμετάλλευση των ανηλίκων.
Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από τέτοιες διαταραχές, λιγότερο από το ένα πέμπτο βρίσκεται σε θεραπεία. Ο Γολγοθάς του Παύλου και της οικογένειάς του είναι μια μόνο πυξίδα σε μια τεράστια και τρομακτική εικόνα. Μόνο που η δική τους προσπάθεια απέδωσε. Ο 37χρονος σήμερα άνδρας έχει κάνει ένα νέο ξεκίνημα, χωρίς εξαρτήσεις.
Είχα την ψευδαίσθηση ότι οι ουσίες έδωσαν λύση στο πρόβλημά μου. Δεν συνειδητοποιούσα το τίμημα που θα καλούμουν σύντομα να πληρώσω, λέει ο Παύλος Σ.
Πότε και πώς ξεκίνησε τη χρήση; «Ημουν παιδί ευαίσθητο και ντροπαλό. Είχα μερικά παραπανίσια κιλά και στα μάτια των συνομηλίκων μου έβλεπα την απόρριψη. Θύμωνα, όχι με τους άλλους, αλλά με τον εαυτό μου. Πίστευα πως εγώ έφταιγα επειδή ήμουν χοντρός. Ολα με τον ίδιο τρόπο τα εσωτερίκευα. Σε ηλικία είκοσι ετών βρέθηκα στον Εβρο, ως έφεδρος αξιωματικός. Αρχισα με κοκαΐνη, συνέχισα με ηρωίνη. Από την πρώτη κιόλας φορά βίωσα μια απελευθέρωση. Λες και ξαφνικά, ως διά μαγείας, απέκτησα την αυτοπεποίθηση που δεν είχα. Σταμάτησα να τρώω πολύ, αδυνάτισα, προσέγγιζα τα κορίτσια με μεγαλύτερη άνεση. Είχα την ψευδαίσθηση ότι οι ουσίες έδωσαν λύση στο πρόβλημά μου. Δεν συνειδητοποιούσα το τίμημα που θα καλούμουν σύντομα να πληρώσω».
Τι τον έκανε να αποφασίσει να σπάσει τα δεσμά της εξάρτησης; «Το ότι έπιασα πάτο και βρέθηκα στο κατώφλι του θανάτου με σοβαρή καρδιοπάθεια. Και η στήριξη της οικογένειάς μου, φυσικά, αλλά με τον ουσιαστικό και χρήσιμο τρόπο. Γιατί όσο μου έκαναν πλάτες, επαναπαυόμουν. Οταν η στάση τους διαφοροποιήθηκε, αναγκάστηκα να επιλέξω. Δεν θα ξεχάσω τη μέρα που χτυπούσα επίμονα το κουδούνι του πατρικού μου παρακαλώντας για ένα πιάτο φαΐ. Κατέβηκε ο αδελφός μου. “Να πας να φας εκεί που κάνεις χρήση”, μου είπε. Σήμερα ξέρω πόσο επώδυνο του ήταν να με διώξει. Αλλά έτσι κατάλαβα ότι δεν είχα άλλο περιθώριο. Ή θα πέθαινα, ή θα άλλαζα».
«Η στάση της οικογένειας είναι καθοριστική για την έκβαση τέτοιων ιστοριών», λέει ο ψυχολόγος Φάνης Δέλλιος, ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού συλλόγου «Αρωγή 12+», που ασχολείται με προβλήματα εθισμού (σε ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγο, Ιντερνετ, καθώς και ανορεξία και βουλιμία) σε ενημερωτικό, συμβουλευτικό και θεραπευτικό επίπεδο. Το πρόγραμμα της «Αρωγής 12+» ακολούθησε και συνεχίζει να ακολουθεί ο Παύλος. «Η δική μου οικογένεια έκανε τις πιο λάθος κινήσεις. Χωρίς να το θέλουν συντηρούσαν τον τοξικομανή. Δεν έβαζαν όρια», εξηγεί ο κ. Δέλλιος. «Ο εθισμός είναι οικογενειακή αρρώστια. Από αγάπη ή και επειδή δεν θέλουν να πιστέψουν ότι υπάρχει πρόβλημα και το κρύβουν… κάτω από το χαλί, οι άνθρωποι από το στενό περιβάλλον του χρήστη τις πιο πολλές φορές μπλέκουν το υποκειμενικό με το αντικειμενικό. Μοιραία, λοιπόν, η εξάρτησή του γίνεται συνεξάρτηση. Πρέπει να μπουν απέναντί του να τον ταρακουνήσουν».
Ο ίδιος ξέρει καλά πώς λειτουργεί αυτή η «ανισορροπία» και πώς μπορεί να αποκατασταθεί. Ηταν χρήστης ναρκωτικών από τα 15 μέχρι τα 25 του χρόνια. Τότε αποφάσισε να αλλάξει ρότα. Σπούδασε Ψυχολογία, ειδικεύτηκε στις εξαρτήσεις και πέρασε στην απέναντι πλευρά: από θεραπευόμενος έγινε θεραπευτής. Ισως γι’ αυτό καταφέρνει να δημιουργεί ισχυρό δεσμό εμπιστοσύνης με άτομα εξαρτημένα.
Το μήνυμα του Παύλου
Ρωτώ τον Παύλο τι θα ήθελε να μάθουν όσοι διαβάσουν αυτό το κείμενο. «Οτι πρέπει κάτι να γίνει άμεσα από την πολιτεία. Είναι πολύ εύκολη η χρήση “εκεί έξω”. Δεν χρειάζεται καν να χτυπήσεις κάποια πόρτα για να βρεις ναρκωτικά. Σε “βρίσκουν” αυτά με το που θα περπατήσεις σε μέρη όπως η Ομόνοια». Και πώς είναι σήμερα η ζωή του; «Δουλεύω, έχω μια κοπέλα, προχωράμε μαζί, απολαμβάνω τις καθημερινές στιγμές, κάνω όνειρα. Τι άλλο να ζητήσω; Επίσης, μέσω της “Αρωγής 12+” προσπαθώ να είμαι δίπλα σε παιδιά που είναι ακόμη βυθισμένα στις ουσίες. Με αυτόν τον τρόπο έχω μάθει ότι το να βοηθάς ανιδιοτελώς όποιον έχει ανάγκη είναι το πιο μεγάλο δώρο που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου…».
Πηγαίναμε μαζί στην Ομόνοια για τη δόση του
Της Μαργαρίτας Σ., μητέρας του Παύλου
«Δεκαεπτά χρόνια μετράει ήδη η περιπέτεια της οικογένειάς μας – γιατί όλοι μαζί, ενωμένοι σαν μια γροθιά, το περάσαμε και το περνάμε. Παρελθοντικός χρόνος, άλλωστε, στον εθισμό δεν υπάρχει. Ο Παύλος είναι ο πρωτότοκος γιος μας, έχουμε άλλους δύο. Μέχρι που ξεκίνησε τη χρήση ναρκωτικών ουσιών δεν είχε δείξει κανένα “σημάδι”: δεν έπινε, δεν κάπνιζε, δεν είχε ψυχολογικά προβλήματα ή παραβατική συμπεριφορά. Το προφίλ της οικογένειάς μας δεν είχε καμία σχέση με αυτά που συχνά βλέπετε σε διάφορες έρευνες: ήμασταν δεμένοι, αγαπημένοι και ως γονείς στεκόμασταν πάντα δίπλα στα παιδιά μας ουσιαστικά, όχι μόνο σε επίπεδο υλικών αγαθών λόγω της καλής οικονομικής μας κατάστασης· είχαμε με τον σύζυγό μου ένα εργοστάσιο κατασκευής ανδρικών ρούχων και δικά μας καταστήματα σε διάφορες πόλεις.
Καταλάβαμε ότι κάτι είχε συμβεί σε λίγους μήνες, όταν πήρε μετάθεση από τον Εβρο όπου υπηρετούσε έφεδρος αξιωματικός για την Αθήνα. Μας ξάφνιασαν οι τεράστιες αλλαγές στη συμπεριφορά του. Ξενυχτούσε καθημερινά, ήταν απότομος και κακότροπος, μονίμως θυμωμένος. Τον παρακολουθήσαμε, δεν ντρέπομαι να το πω. Τον βρήκαμε να κάνει χρήση με δυο άλλους σε μια αποθήκη που είχαμε για τα εμπορεύματά μας. Ηταν ένα τεράστιο σοκ. Πώς έγινε αυτό; Τι είχαμε κάνει λάθος; Πώς θα το αντιμετωπίζαμε; Ενοχές μας πλημμύρισαν, μαζί με την αγωνία και για τον ίδιο και για τους αδελφούς του. Φοβόμασταν μήπως επηρεαστούν και ακολουθήσουν το “παράδειγμά” του. Ενας ψυχίατρος στο Αιγινήτειο, στον οποίο αποταθήκαμε εκείνη την περίοδο, μας είπε: “Μη ρίχνετε ευθύνες στον εαυτό σας. Στον δρόμο του γιου σας βρέθηκε ένας λάθος άνθρωπος σε μια ευάλωτη στιγμή”…
Στο κατώφλι του θανάτου
Τον πιάσαμε με τον πατέρα του· με το μαλακό, με το σκληρό, όλα τα δοκιμάσαμε. Στο πρώτο πρόγραμμα απεξάρτησης μπήκε με το ζόρι. Ακολούθησαν κι άλλα, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Υποτροπίαζε σχεδόν αμέσως, γιατί δεν ήθελε ο ίδιος να αλλάξει, δεν το είχε πάρει απόφαση. Ζούσαμε καθημερινά με μια βεβαιότητα που μας διέλυε: ότι θα χτυπούσε το τηλέφωνο και θα μας έλεγαν “ο γιος σας είναι νεκρός, ελάτε στο νεκροτομείο για την αναγνώριση”. Δυο φορές έφτασε πολύ κοντά στον θάνατο, έπεσε σε κώμα και από το νοσοκομείο μάς προετοίμαζαν να βρούμε γραφείο κηδειών. Επαιρνε πράγματά μας και τα πουλούσε. Εδωσε το χρυσό ρολόι μου για είκοσι ευρώ. Δεν το κλαίω, ούτε τα κοσμήματά μου που έκαναν φτερά όλα αυτά τα χρόνια, χαλάλι του. Το παιδί μου να είναι καλά, αυτό μόνο με ένοιαζε. Στη συνέχεια άρχισε τις κλοπές και εκτός σπιτιού. Συνελήφθη και μπήκε στη φυλακή για οκτώ μήνες.
Αν κάτι θέλω να συμβουλέψω στους γονείς που ανεβαίνουν τον ίδιο Γολγοθά είναι αυτό: σκληρή αγάπη, όπως την αποκαλούν στο πρόγραμμα.
Οταν αποφυλακίστηκε αποφασίσαμε να του συμπαρασταθούμε με τον πιο ολέθριο τρόπο, “παίζοντας” με τους δικούς του όρους. Πηγαίναμε μαζί του στην Ομόνοια –συνήθως εγώ, αλλά και ο πατέρας του ή κάποιος από τους αδελφούς του– για να αγοράζει τη δόση του και να κάνει χρήση στο σπίτι, σε προστατευμένο, όπως νομίζαμε, περιβάλλον. Για να μην μπλέξει με τον υπόκοσμο, ουσιαστικά νομιμοποιούσαμε την επιλογή του και κινδυνεύαμε να συλληφθούμε κι εμείς. Μιλώντας με ειδικούς συνειδητοποιήσαμε ότι, αν θέλαμε να υπάρξει κάποιο αποτέλεσμα, έπρεπε να τον ζορίσουμε, να μην πηγαίνουμε “με τα νερά του”. Μόνο αν έπιανε πάτο θα ζητούσε βοήθεια με πραγματική επιθυμία να βγει από την κινούμενη άμμο στην οποία βούλιαζε. Ηταν ρίσκο, αλλά και η μοναδική ευκαιρία κάτι να αλλάξει. Την παραμονή μιας “μαύρης” Πρωτοχρονιάς τον διώξαμε από το σπίτι. Επί μήνες επέστρεφε σε άθλια κατάσταση και μας παρακαλούσε, εμείς ήμασταν ανένδοτοι. Μη με ρωτήσετε πώς αντέχαμε. Η καρδιά μας το ξέρει. Τελικά, πιάνοντας πάτο, ο ίδιος αποφάσισε να αλλάξει τη ζωή του.
Ο Παύλος παρακολούθησε το πρόγραμμα στην “Αρωγή 12+”, στη Θεσσαλονίκη, το οποίο αποδείχθηκε το πιο αποτελεσματικό. Τον Μάιο έκλεισε δύο χρόνια καθαρός. Τον βλέπουμε μέρα με τη μέρα να χτίζει τη ζωή του, να πατάει πια γερά στα πόδια του και χαιρόμαστε. Κουβεντιάζουμε συχνά όσα έγιναν, κλαίμε ο ένας στην αγκαλιά του άλλου, σκουπίζουμε τα δάκρυά μας και συνεχίζουμε. Σε κάθε ευκαιρία μας ζητάει “συγγνώμη”, λέει “ευχαριστώ”, καταλαβαίνει πόσο επώδυνες ήταν αυτές οι δύο, σχεδόν, δεκαετίες για όλους μας. Αν κάτι θέλω να συμβουλέψω στους γονείς που ανεβαίνουν τον ίδιο Γολγοθά είναι αυτό: σκληρή αγάπη, όπως την αποκαλούν στο πρόγραμμα. Να βρουν τη δύναμη να πουν “είσαι παιδί μου, σε αγαπώ, δεν αγαπώ όμως τον χρήστη. Αν επιλέξεις να συνεχίσεις τα ναρκωτικά, θα πρέπει να φύγεις από κοντά μου.” Μόνο έτσι θα μείνει ζωντανή η ελπίδα να σώσουν το παιδί τους».
